Ο λόγος στα θύματα ενδοοικογενειακής βίας: «Όχι, η αγάπη δεν οδηγεί στην αφαίρεση της ανθρώπινης ζωής»

Τον Μάρτιο του 2019 πέρασα μία εκπαίδευση από το “Χαμόγελο του Παιδιού” και ειδικότερα συμμετείχα σε τρία βιωματικά εργαστήρια για την κακοποίηση (sexual abuse, online sexual

abuse, grooming), από τα οποία κράτησα αρκετά στοιχεία που προσπαθώ να εφαρμόσω στην αρθρογραφία και κυρίως τη σημαντική επισήμανση των Καθηγητών που μας παρουσίασαν τη διεθνή εμπειρία για το θέμα, να ενθαρρύνουμε τα θύματα των εγκληματικών ενεργειών που επιβίωσαν της πράξης (survivors) να μιλήσουν ανοιχτά και να μοιραστούν με το ευρύ κοινό τη δική τους εμπειρία θυματοποίησης, συμβάλλοντας με αυτό τον τρόπο στην πρόληψη του εγκλήματος και περνώντας πολύτιμα μήνυμα σε ευρύτατα τμήματα πληθυσμού. 

Τα ΜΜΕ επομένως πρέπει να αξιοποιήσουν θετικά και ουσιαστικά τη δύναμή τους. Αυτό όμως προϋποθέτει άρτια εκπαίδευση και συνεχή επιμόρφωση του δημοσιογραφικού κόσμου, ιδίως των αστυνομικών και δικαστικών συντακτών, ώστε να αποφευχθούν ο στιγματισμός ατόμων και η δευτερογενής θυματοποίηση. Το πολύτιμο εγκληματολογικό υλικό του Ομ.Καθηγητή Εγκληματολογίας Παντείου Πανεπιστημίου, κ. Αντώνη Μαγγανά, που παρουσιάζουμε μέσα από τη στήλη “Έγκλημα και Media” στο postmodern.gr μας δίνει αυτή την πολύτιμη ευκαιρία να εμβαθύνουμε στον λόγο των θυμάτων εγκληματικών ενεργειών και να εξάγουμε σημαντικά συμπεράσματα.

Θέση μου είναι ότι η επιστημονική κοινότητα, ο δημοσιογραφικός κόσμος και οι επιζήσαντες εγκληματικών ενεργειών που επιθυμούν να μιλήσουν ανοιχτά, να ενώσουν τη φωνή και της δυνάμεις τους, με στόχο την πρόληψη μορφών εγκληματικότητας. Ειδικότερα, οι ειδικοί επιστήμονες μέσα από τις έρευνες και τις μελέτες τους αλλά και την καταγραφή της διεθνούς εμπειρίας έχουν τη δύναμη να ενημερώσουν με τρόπο ολοκληρωμένο το κοινό και, όπου χρειαστεί, να προχωρήσουν ένα βήμα παρακάτω παρέχοντας πολύτιμες επιστημονικές υποδείξεις. Παράλληλα, οι επιβιωσάντες γνωρίζουν και αντιλαμβάνονται ορισμένες σκοτεινές πτυχές της κάθε υπόθεσης που εμείς δεν μπορούμε να κατανοήσουμε και έτσι ο δικός τους λόγος θα συμβάλλει  αποφασιστικά στην κατεύθυνση της πρόληψης. Επίσης, τα άτομα που έχουν βιώσει ή εξακολουθούν να βιώνουν μία πολύ τραυματική εμπειρία θυματοποίησής τους, θα αντλήσουν   ψυχική δύναμη όταν ακούσουν να τους μιλούν άνθρωποι που έχουν έρθει αντιμέτωποι με την ίδια ή παρόμοια κατάσταση και κατάφεραν να επιβιώσουν της εγκληματικής πράξης και να συνεχίσουν τη ζωή τους. Εδώ είναι καθοριστικής σημασίας ο ρόλος των ΜΜΕ ώστε να περάσει πολύτιμα κοινωνικά μηνύματα, ενώνοντας τον επιστημονικό λόγο με το πραγματικό εγκληματολογικό βίωμα. 

Αυτό επιχειρούμε να κάνουμε με τη συνέντευξη που ακολουθεί, η οποία εντάσσεται σε μία σειρά συνεντεύξεων αλλά και δράσεων που θα ακολουθήσουν, με την Σπυριδούλα Φατουρου, τη μητέρα της Ασπασίας που πυροβολήθηκε στο κεφάλι από τον πατέρα της το 2013. Η Σπυριδούλα περνάει πολύ σημαντικά μηνύματα στις γυναίκες που υφίστανται  στους κόλπους της δικής τους οικογένειας βία και τοποθετείται στη δημοσιογραφική κάλυψη της υπόθεσης ανθρωποκτονίας νεαρής γυναίκας, που απέδωσε το βίαιο έγκλημα σε αγάπη και μάλιστα υπερβολική αγάπη του φερόμενου ως δράστη (βλ. σχετικά http://www.postmodern.gr/oxi-i-agapi-den-odigise-sto-egklima/).

Μία συνέντευξη που τολμώ να πω ότι αξίζει να διαβαστεί από όλες τις γυναίκες, όλα τα κορίτσια και γενικότερα από όλους όσους θέλουν, πραγματικά, να περάσουμε από τη θεωρία στην πράξη και να κινητοποιηθούμε περισσότερο ως προς την αποτελεσματική προστασία των γυναικών και παιδιών που βρίσκονται σε σοβαρό κίνδυνο μέσα στην ίδια τους την οικογένεια. Θα τονίσω, τέλος, ότι είναι αναγκαίο να μη νιώθει το άτομο που υιοθετεί κακοποιητικές συμπεριφορές ανεξέλεγκτο να δράσει σε βάρος της γυναίκας και των παιδιών του, αλλά να υπάρξει ένας ουσιαστικός προστατευτικός μηχανισμός που θα αποτρέψει αυτούς τους ανθρώπους από το να συνεχίσουν να κακοποιούν τις συζύγους/συντρόφους και τα παιδιά τους, ανενόχλητοι….

Συνέντευξη με την Σπυριδούλα Φατούρου

Σπυριδούλα,  η δημοσιογραφική κάλυψη της με πρόθεση ανθρωποκτονίας 24χρονης γυναίκας και μητέρας ενός ανήλικου τέκνου με φερόμενο ως δράστη τον εν διαστάσει σύζυγό της, που είδε το φως της δημοσιότητας πριν από μερικές μέρες,  συσχέτισε το έγκλημα με την αγάπη και μάλιστα η ακριβής διατύπωση ήταν ότι η “υπερβολική αγάπη όπλισε το χέρι του εν διαστάσει συζύγου”. Ποια είναι η δική σου τοποθέτηση,  που έχεις βιώσει την ενδοοικογενειακή  βία, η οποία τελικά οδήγησε στην απόπειρα ανθρωποκτονίας της κόρης σου,  Ασπασίας το 2013; 

Αγανάκτησα με αυτά τα δημοσιεύματα. Το μήνυμά μας, Αγγελική,  πρέπει να είναι ξεκάθαρο.  Η αγάπη ποτέ δεν μπορεί να σκοτώσει.  Η αγάπη είναι ελευθερία,  είναι δημιουργικότητα και πολλαπλασιασμός, ποτέ αφαίρεση ζωής. Η αγάπη δεν οδηγεί στο έγκλημα!

Τέτοιου είδους δημοσιογραφικές προσεγγίσεις μπορούν να λάβουν επικίνδυνες διαστάσεις και προεκτάσεις εάν δεν τις σταματήσουμε έγκαιρα;  

Βέβαια,  είναι λάθος μήνυμα και πολλές φορές στο μυαλό αυτών των ανθρώπων που υιοθετούν αυτές τις βίαιες συμπεριφορές είναι παράδειγμα προς μίμηση. Δηλαδή,  δεν ξέρουμε πώς μπορεί να λειτουργήσει και πού μπορεί να φτάσει ένα “αρρωστημένο μυαλό” που του περνάνε τα ΜΜΕ το μήνυμά ότι δήθεν η αγάπη οδηγεί ακόμα και στον φόνο. Μπορεί να φτάσει  στο ακραίο σημείο να πιστέψει ότι είναι “φυσιολογικό” να σκοτώσει τη γυναίκα του γιατί την λατρεύει.  Επομένως,  πρέπει να καταδικάσουμε τέτοιου είδους προσεγγίσεις, διότι περνούν λανθασμένα μηνύματα και στο μυαλό των εν δυνάμει δραστών και κάποιων γυναικών ή ακόμα και κοριτσιών που μπορεί να πιστέψουν ότι τέτοιου είδους βίαιες συμπεριφορές, όχι μόνο σε σωματικό αλλά και σε λεκτικό,  συναισθηματικό και ψυχολογικό επίπεδο,  είναι δείγμα αγάπης.  Αυτό είναι ένα πολύ επικίνδυνο μήνυμα.  

Στηριζόμενη στη δική σου εμπειρία,  γιατί μία γυναίκα αν και κακοποιείται από τον σύζυγο/σύντροφο, μένει και υπομένει τόσο ακραίες συμπεριφορές; Τι την αποτρέπει από το να φύγει;   

Θα σου μιλήσω για μένα, για τη δική μου περίπτωση. Εάν υφίσταται τη βία και μένει και την υπομένει, ακόμα κι  αν μέσα της έχει το ένστικτο και γνωρίζει ότι πρέπει να φύγει,  γιατί να πούμε και αυτό ότι όλες έχουμε το ένστικτο,  χρειάζεται και η ίδια μεγάλη βοήθεια και στήριξη.   Σημαίνει ότι έχει και η ίδια πολύ σοβαρά, δικά της θέματα που πρέπει να λύσει, με κυριότερο την έλλειψη αυτοπεποίθησης. Δεν πιστεύει στον εαυτό της,  στις δυνάμεις της,  στην ψυχική της αντοχή.  Με αποτέλεσμα να φοβάται και να μην τολμά το μεγάλο βήμα. Να μιλήσει και να φύγει.  Εάν δεν φύγει όμως,  κινδυνεύει.  Αυτό πρέπει να γίνει απολύτως κατανοητό από όλες τις γυναίκες.  Υπάρχουν βέβαια και άλλες περιπτώσεις δραστών, στις οποίες επίσης πρέπει να αναφερθούμε και να τις αναδείξουμε,  που λειτουργούν πολύ στρατηγικά,  σε κάνουν υποχείριο τους. Αυτός είναι ένας μεγάλος κίνδυνος και δυστυχώς αυτές οι γυναίκες δεν πρόκειται να φύγουν ποτέ.  

Συγκλονιστική αυτή η τελευταία τοποθέτησή σου και θέλω να σταθώ εδώ.  Θα μπορούσε να γίνει κάτι ουσιαστικό σε αυτές τις περιπτώσεις; 

Ναι, θα μπορούσε αλλά αυτό απαιτεί μία  συστηματική και εξειδικευμένη προσπάθεια. Πρέπει οπωσδήποτε να μπουν παιδοψυχολόγοι και  παιδοψυχίατροι σε σχολεία και Σχολές.  Πρέπει επίσης να γίνονται ομιλίες και συζητήσεις σε τακτά χρονικά διαστήματα. Και όλα να ξεκινήσουν από την παιδική ηλικία.  Δεν μπορώ να πιάσω τον 40αρη ξαφνικά και να του τραβήξω το αυτί, αλλά μπορώ να ξεκινήσω από τα σχολεία, να συζητήσω με τα παιδιά και τους γονείς. Αναγκαίο επίσης να αυξηθούν οι ομιλίες με κύριους αποδέκτες τις οικογένειες, γιατί από τις οικογένειες ξεκινούν όλα.  Και ο βίαιος άντρας και η γυναίκα που δεν έχει την ψυχική δύναμη να φύγει, έτσι έχουν μεγαλώσει και έτσι έχουν μάθει από το δικό τους οικογενειακό περιβάλλον.  Αυτό πρέπει να προσέξουμε και αυτό πρέπει να προλάβουμε.  Θα έλεγα, τέλος,  ότι όπως είναι υποχρεωτικό να κάνεις ιστορία και μαθηματικά,  να είναι υποχρεωτικό να παρακολουθείς και ομιλιών των ειδικών επιστημόνων αλλά και ανθρώπων που έχουν βιώσει το πρόβλημα στο πετσί τους,  μέσα στην ίδια τους την οικογένεια και μπορούν να καταθέσουν την εμπειρία τους και να στηρίξουν αλλά θύματα ενδοοικογενειακής βίας.  Ο ειδικός θα δείξει τον δρόμο, πώς θα σπάσει ο φαύλος κύκλος της βίας και θα φύγει η γυναίκα από αυτό το νοσηρό περιβάλλον και οι γυναίκες που έχουν βιώσει στην οικογένειά τους αυτή την τραγική κατάσταση θα δώσουν δύναμη,  θα στηρίξουν,  θα δείξουν στις άλλες γυναίκες ότι δεν πρέπει να ντρέπονται,  ούτε να φοβούνται,  ότι είμαστε όλες ενωμένες σε αυτήν τη μάχη. 

Ποιο είναι, επομένως, το δικό σου μήνυμα στις γυναίκες που είναι θύματα βίας μέσα στην οικογένειά τους ή βλέπουν τα παιδιά τους να είναι θύματα βίας και σιωπούν από φόβο; 

Θα τους πω το εξής και θα το φωνάξω.   Ότι η αγάπη σε κανένα επίπεδο δεν προκαλεί βιαιότητα.  Ούτε συναισθηματική,  ούτε λεκτική, ούτε ψυχολογική βία.  Επίσης,  θα τους πω ότι δεν ανήκουν πουθενά, ότι δεν είναι κτήμα κανένας. Εάν ξεφύγουν από αυτή την επικίνδυνη λογική, θα μπορέσουν να ξεφύγουν και από τη βία που υφίστανται. Σε ό, τι αφορά τα παιδιά, κατ’ αρχάς να περάσουν οι μητέρες στα παιδιά τους το μήνυμα να είναι ευτυχισμένα από μόνα τους και ότι δεν χρειάζεται να βρουν το άλλο τους μισό για να είναι ευτυχισμένα. Δεν υπάρχει το άλλο μου μου μισό.  Όταν ακούω αυτή την έκφραση,  γελάω.  Ο καθένας είναι ολόκληρος,  έχει ολοκληρωμένη προσωπικότητα και πρέπει να μάθει να είναι ευτυχισμένος μόνος του για να μπορέσει στο μέλλον να δώσει ευτυχία και στους άλλους και να πάρει ευτυχία και από την οικογένεια. Δεν εξαρτόμαστε από κανέναν για να είμαστε ευτυχισμένοι.  Τα παιδιά μας, ας μην ξεχνάμε ότι, είναι “σφουγγάρια”,   οπότε εάν δεν τους δείξει η ίδια η μητέρα με τις λέξεις αλλά και με τις πράξεις της ότι  δεν κάνει ανεκτή τη βία, σε καμία έκφανση και μορφή,  το παιδί θα πάρει κι αυτό λάθος μηνύματα.  Είναι συνενοχή να ξέρει η μητέρα ότι ο πατέρας κακοποιεί το παιδί και να μη μιλάει. Εκεί, για μένα, παύει να λέγεται μάνα.  Θα πρόσθετα μάλιστα ότι είναι πολύ πιο σοβαρό να ξέρει η ίδια η μάνα ότι το παιδί της κακοποιείται από τον πατέρα και να μη μιλάει,  παρά ο γείτονας, ο περίγυρος. Η μάνα φέρει την ευθύνη και έχει χρέος να μιλήσει και να προστατεύσει το παιδί της.

Πώς η κοινωνία μπορεί να στηρίξει έμπρακτα τις γυναίκες θύματα ενδοοικογενειακής βίας;  Τι δεν έγινε στη δική σου περίπτωση που θα μπορούσε να είχε γίνει;  

Να υπάρξουν πιο δραστικά και γρήγορα μέτρα.  Κι εγώ είχα κάνει καταγγελία για τη βίαιη συμπεριφορά του εν διαστάσει συζύγου μου,  αλλά υπάρχει μια τεράστια διαδικασία και χρονοβόρα για να ελέγξει η αστυνομία τι συμβαίνει. Επομένως, δεν μου λέει κάτι να του κάνω μήνυση και να τον πιάσουν αυτόφωρο εάν τον βρούνε, το τονίζω αυτό εάν τον βρούνε γιατί μπορεί και να κρυφτεί, και την άλλη μέρα μετά τις συστάσεις από τον εισαγγελέα να αφεθεί ελεύθερος και να έρθει να με σκοτώσει. Πρέπει να δημιουργηθεί ένας ειδικός μηχανισμός για την ενδοοικογενειακή βία.  Επίσης,  δεν λέει τίποτα μόνο να παρουσιάζουμε τις υποθέσεις αλλά πρέπει να τιμωρείται και ο δράστης και να αυξηθούν τα μέτρα πρόληψης, διότι η οικογενειακή βία θερίζει. Γιατί συμβαίνει αυτό;  Ασφαλώς και γιατί στη σημερινή εποχή υπάρχουν περισσότερα προβλήματα μέσα στην οικογένεια, άρα και πιο επιβαρυμένες ψυχολογίες αλλά και γιατί ενεργοποιείται ένας μηχανισμός, θα έλεγα, που τον μιμείται ο άλλος όταν μένει ατιμώρητος. 

Σκέφτεται “εγώ θα την σκοτώσω στο ξύλο και δεν θα μου κάνουν τίποτα” και αισθάνεται πανίσχυρος, ακριβώς γιατί ξέρει ότι δεν θα τιμωρηθεί και ότι κανείς δεν θα τον σταματήσει.

Σπυριδούλα, ολοκληρώνοντας την πολύ ενδιαφέρουσα και κοινωνική χρήσιμη συζήτησή μας, θεωρώ πολύ σημαντικό να αναδείξουμε μία ακόμα πτυχή του θέματος. Πώς  οι συγγενείς,  οι κοντινοί φίλοι, μπορούν να στηρίξουν τη γυναίκα θύμα ενδοοικογενειακής βίας; Γιατί πιστεύω και θα ήθελα να τονίσω ότι όταν το κοντινό περιβάλλον είναι ενωμένο σε αυτό το πολύ σοβαρό πρόβλημα και παρέμβει δυναμικά, δεν θα αισθάνεται και ο δράστης ανεξέλεγκτος;    

Έχεις απόλυτο δίκιο σε αυτό που επισημάνεις.  Όταν το κοντινό περιβάλλον δεν ενδιαφέρεται ουσιαστικά και σε πρακτικό επίπεδο μένει μόνο στο “θα”,  ο άλλος δρα ελεύθερα και ανεξέλεγκτα.  Και στη δική μου περίπτωση δεν υπήρχε στήριξη.  Ο πατέρας μου είχε πολύ σοβαρό πρόβλημα υγείας,  η μητέρα μου ήταν  μεγάλη σε ηλικία, οι αδελφές μου πρακτικά δεν μπόρεσαν να βοηθήσουν.  Παλιά η οικογένεια ήταν πολύ δεμένη, οικογένεια ήταν και ο γαμπρός  που στήριζε, ήταν και ο αγαπημένος φίλος.  Πάλι λοιπόν ερχόμαστε στον θεσμό της οικογένειας που έχει διαλυθεί, αλλά και στον δεσμό της φιλίας που έχει χαλαρώσει.  Το κύριο θέμα είναι επομένως πώς μπορούμε να αφυπνίσουμε τις γυναίκες και τα παιδιά σε πρακτικό επίπεδο και σε αυτό,  Αγγελική,  πρέπει να δεσμευτούμε ότι θα βοηθήσουμε και θα δείξουμε έμπρακτα τη συμπαράστασή μας σε όλες εκείνες τις γυναίκες και σε όλα εκείνα τα παιδιά που είναι θύματα βίας στην οικογένειά της και μία ζωή να σωθεί είναι πολύτιμη!  Να περάσουμε από τη θεωρία στην πράξη.

Της Αγγελικής Καρδαρά

http://www.postmodern.gr