Βιοαφήγηση 16χρονου φυλακισμένου (ναρκωτικά, ληστείες, απόπειρα βιασμού, παράνομη οπλοκατοχή…)

Μια πολύ μεγάλη θεματική ενότητα από το πολύτιμο υλικό που μου έχει εμπιστευθεί ο Ομ. Καθηγητής Εγκληματολογίας Παντείου Πανεπιστημίου, κ. Αντώνης Μαγγανάς, αφορά τις

 βιοαφηγήσεις κρατουμένων. Στο πλαίσιο της νέας μας δράσης παρουσιάζουμε μέρος αυτών των βιοαφηγήσεων και συνεντεύξεων που πραγματοποιήθηκαν στο πλαίσιο του μαθήματός του και προχωράμε σε μια περαιτέρω ανάλυσή τους, ώστε να εξάγουμε συμπεράσματα για τα καθοριστικά στοιχεία και τους καταλυτικούς παράγοντες που δύναται να οδηγήσουν στους κύκλους της παρανομίας. Επίσης, εξετάζουμε τη ζωή εντός φυλακής αλλά και πώς οι εμπειρίες της φυλακής επιδρούν στη ζωή εκτός καταστήματος κράτησης και επιχειρούμε να διερευνήσουμε την εν γένει ψυχοσύνθεση του ατόμου και πώς αυτή διαμορφώνεται στο κλειστό και περιοριστικό περιβάλλον της φυλακής.

Από τις Βιοαφηγήσεις του Ειδικού Καταστήματος Κράτησης Νέων Αυλώνα, το έτος 2003, στο πλαίσιο της μεταδιδακτορικης έρευνας της Διδάκτορα Εγκληματολογίας Παντείου Παν/μίου, Καθηγήτριας της Σχολής Αστυνομίας, κυρίας Δέσποινας Σβουρδάκου, υπό την εποπτεία του Ομ. Καθηγητή Εγκληματολογίας Παντείου Πανεπιστημίου, κ. Αντώνη Μαγγανά, παρουσιάζεται ακολούθως η βιοαφήγηση ενός 16χρονου εγκλείστου.

Σχόλια της ερευνήτριας: (…) 16 ετών: Ναρκωτικά, ληστείες, απόπειρα βιασμού, αντίσταση κατά των αρχών, παράνομη οπλοκατοχή και οπλοχρησία. Ο (…) είναι πολύ άνετος, δεν με φοβάται, δεν νιώθει ανασφάλεια και δεν τον ενδιαφέρουν οι δημοσιογράφοι. Με άνεση ξετυλίγει το κουβάρι της ζωής του. Μια ζωή που είναι πολύπλοκη, βαριά και σίγουρα όχι για ένα παιδί δεκαπέντε ετών, με παιδικό πρόσωπο, χαμόγελο αυθόρμητο και πηγαία έκφραση μα με σκληρή γλώσσα.

Βιοαφήγηση 16χρονου εγκλείστου

«Εγώ είμαι παιδί από τον δεύτερο γάμο του πατέρα μου. Ο μπαμπάς μου χώρισε την πρώτη του γυναίκα, με την οποία είχε (..) παιδιά, γιατί ενώ καθόταν σπίτι, δεν πρόσεχε τα παιδιά της και ένα από αυτά, (…), άκουσε θόρυβο αυτοκινήτου, νόμιζε πως ήρθε ο μπαμπάς, βγήκε στο μπαλκόνι τρέχοντας για να κοιτάξει και έπεσε… σκοτώθηκε… Το σωματάκι του ήταν χωρίς ψυχή… Δεν το συγχώρησε ποτέ ο πατέρας μου στη γυναίκα του… Ποτέ… Υπήρχαν πολλοί τσακωμοί, της είχε ανοίξει το κεφάλι και την είχε στείλει στο νοσοκομείο, ξύλο… Δεν μπορούσε να της το συγχωρήσει όσο και αν προσπαθούσε… Η δικιά μου η μαμά δουλεύει (…). Είμαστε από (…) και ο μπαμπάς μου είχε μαγαζιά στην (…) , σε κάποια φάση είχε (…) παράλληλα και (…). Είμαστε ευκατάστατη οικογένεια γι’ αυτό μας ζηλεύανε, ειδικά η πρώτη γυναίκα βλέπει ότι εμείς έχουμε λεφτά, η μαμά έχει άλλα (..) παιδιά αλλά είναι δραστήρια, κρατάει τις επιχειρήσεις. Έχουμε πολλά λεφτά, σπίτια, κότερα, αυτοκίνητα, απλά τα πράγματα στράβωσαν όταν πέθανε ο πατέρας μου. Ήταν βαριά άρρωστος και τον έχασα στα 56. Δεν το άντεξα. Έκανα τρεις απόπειρες ανθρωποκτονίας, μία με (…), μία με (…) και τη τελευταία φορά προσπάθησα να (…) αλλά με προλάβανε».

Εμπλοκή με ναρκωτικά: «Και με τα ναρκωτικά….δεν ήθελε ..δεν ήθελε να με πάρει ο Θεός. Αν και είχα δώσει υπόσχεση πάνω από τον τάφο του πατέρα μου ότι θα κόψω την πρέζα, δεν το έχω καταφέρει… Βαράω μια υπερβολική δόση ηρωίνης με χάπια μαζί, πέφτω σε κώμα… τίποτα… Ξαναβαράω, χειροτέρεψα μα δε πέθανα… Ε, δε με θέλει…».

Πατέρας-ο ήρωάς του: «Τον μπαμπά μου τον θαύμαζα… Ήταν το πρότυπο μου. Μεγάλος μάγκας. Τόσα χρόνια μες τη νύχτα και κανείς δε του μιλούσε… Βέβαια είχε πολλούς εχθρούς αλλά κανείς δεν μπορούσε να τον πειράξει. Μια φορά θυμάμαι, μπήκαν οι μπάτσοι και ήθελαν να μαζέψουν τις κοπέλες που κάναν παρέα στους πελάτες… Δεν πήραν ούτε μία, δεν το επέτρεψε ο πατέρας μου… Μια άλλη φορά, όταν ήμουν 4 χρονών, τον κυνηγούσαν, μπήκε στο δωμάτιο να πάρει το όπλο, εγώ άρχισα να κλαίω, φώναζα: «μπαμπά, μπαμπά… μη… μη», με κοιτάει, αφήνει το όπλο, τραβάει μια κουτουλιά στο τοίχο, σκίζει όλο του το φρύδι, γεμίζει αίματα… και βγήκε έξω. Στον εισαγγελέα είπε ότι τον χτύπησαν οι μπάτσοι. Εγώ κυνηγιόμουν πολύ με τους μπάτσους, μα δε μπορούσαν να με πιάσουν. Είχα πάρει τη «μπέμπα» του πατέρα μου και έτρεχα. Με κυνηγούσαν και ‘γω, από τη μεγάλη ταχύτητα, το έριξα πάνω σε άλλα 4 αμάξια… Το έκανα πίτα… Μόλις είδα τους μπάτσους, έβαλα όπισθεν και την έκανα… Βέβαια το χρησιμοποιούσα το αμάξι, γιατί και ο μπαμπάς είχε πράγμα μέσα… Ξέρεις, αυτά που πουλάνε οι μάγκες για να λύνουν τις διαφορές τους σαν άνδρες και όχι με δικηγόρους… Αντρίκια πράματα. Ο μπαμπάς είχε κάνει φυλακή, συνολικά δεκαέξι χρόνια. Μπαινόβγαινε, δεν τα έκανε όλα μαζί… Ξέρεις, διάφορα αδικήματα… σωματεμπορία, ξυλοδαρμούς, άλλη φορά μπήκε μέσα για τρία χρόνια, άλλη για πέντε. Είχε μεγαλώσει σε ιδρύματα και έτσι, από τα 12 μπήκε στην παρανομία και έφτασε να γίνει από τους πιο τρανούς μες τη νύχτα… Δεν του μιλούσε κανείς και κανείς δεν μπορούσε να του κάνει τίποτα! Έτσι και ‘γω, από τα 12 μέσα στην αλητεία, στα χασίσια, στις γκόμενες, στα μηχανάκια, να κλέψουμε μηχανάκια, κανα αυτοκίνητο για να το πάμε βόλτα, παλιά βέβαια, αυτά που ανοίγουν εύκολα, να πουλήσουμε κλεμμένα Χ-Τ, παπάκια, να κάνουμε κόντρες με μηχανάκια και να βάλουμε στοίχημα την άδεια… Ξέρεις, όποιος κερδίσει παίρνει την άδεια και το μηχανάκι, επί τόπου η μεταβίβαση. Άρχισα τα ναρκωτικά από μαγκιά και γιατί ζαλίζεσαι, φεύγεις σε έναν κόσμο τόσο χαλαρό που δεν κάνεις τίποτα… Ο μπαμπάς με έβλεπε, αλλά δεν μου έλεγε τίποτα. «Μπες μέσα ρε να πας για ύπνο…». Καλά, έχω φάει ξύλο… να πέφτουν σφαλιάρες και να φέρνω βόλτες. Μιλάμε για πολύ ξύλο και σε τσακωμούς φεύγανε και πράματα αλλά που να του μιλήσεις… Που λες, έβγαινα, έπινα, είχα γκομενίτσες, μηχανάκια, λεφτά μου έδιναν να πάντα οι δικοί μου και ότι γούσταρα. Δεν στερήθηκα ποτέ τίποτα. Ότι θέλουν τα μικρά παιδιά στα 12, δηλαδή ντι-βι-ντι και κάτι βλακείες τέτοιες εγώ τα είχα ξεπεράσει. Ζητούσα στα 12 λεφτά για να βγω, για τα τσιγάρα μου, τα ποτά μου και για τα γκομενάκια που κυκλοφορούσα».

-Τι ποτό έπινες;

«Μπακάρντι –κόκα ή βότκα πορτοκάλι. Αλλά μιλάμε όταν βγαίναμε παρέα, περνάμε ένα μπουκάλι και εγώ έπινα το μισό… έπινα. Πηγαίναμε (…), γυρνούσαμε και πίναμε. Ελληνικά ακούγαμε και σαικεντέλικ, πιο σπάνια. Όμως, όταν πέσεις στην πρέζα δεν μπορείς να πιείς. Η κοκαΐνη πάει με αλκοόλ… εκεί σπιντάρεις, είσαι στη τσίτα συνέχεια και βαράς εκατό τοις εκατό υπερένταση… Και μόλις φύγει η επίδραση καταρρέεις….νιώθεις @. Ενώ με την ηρωίνη πέφτεις σε λήθαργο… Κλείνουν τα μάτια σου και θες να κοιμάσαι συνέχεια. Δεν σε νοιάζει για τίποτα. Βέβαια γουστάρεις στην αρχή να κάνεις σεξ. Η (…) μου είναι αυτή που μου έμαθε την πρέζα. Είναι 26 ετών και είναι χρήστης. Αυτή με οδήγησε στα κρυφά μονοπάτια. Κλέβαμε μαζί σπίτια, όταν έλειπαν όμως, για να μπορέσουμε να μαζέψουμε λεφτά κα να σκοτώσουμε τα χρυσαφικά ή ότι άλλο είχε αξία, για πάρουμε καλά και πολλά ναρκωτικά. Και ο (…) -36 ετών- είναι χρήστης. Επίσης, ο (…), τον έπιασαν οι μπάτσοι, με 2.168 χαπάκια έκσταση. Φυσικά πήγε καρφωτή. Αυτός έχει μεγάλη περιουσία….αμάξια, γκόμενες, ανέσεις… ό,τι γουστάρει κάποιος για να ζήσει όμορφα».

Πρώτη φορά στη φυλακή: «Πρώτη φορά που μπήκα φυλακή ήταν στα 15. Με κατηγόρησε ένα λεγκένι ότι έλαβα μέρος σε κάποιες ληστείες που έκανε. Αυτός είχε κατηγορηθεί για 22 ληστείες και είπε ότι ήμουν στις δύο. Θα υπέγραψε στους μπάτσους για να μπορέσουν να με τυλίξουν σε μια κόλα χαρτί. Επειδή πάντα τους έσπαγα τα νεύρα και πάντα τους έκανα ζημιές… Μια φορά βγήκα με την καραμπίνα του πατέρα μου και άρχισα να τους ρίχνω… Τα παίξανε οι μπάτσοι… Άλλη φορά περνούσα με το μηχανάκι και τους την έκανα… Φυσικά δεν έχω δίπλωμα, είμαι μικρός… Όμως, όταν το λεγκένι με έδωσε, μπήκα για 3 μήνες μέσα και μετά βγήκα γιατί δεν μπορούσαν να αποδείξουν τη συμμετοχή μου. Αυτός παιδί μου γεννήθηκε για να είναι λεγκένι… Ξέρεις, αυτός που κάνει τα θελήματα των άλλων, πλένει ρούχα, κάνει δουλειές και ό,τι άλλο του ζητάνε οι παλιοί. Έχει λίγους μήνες που βγήκε. Την πρώτη φορά δεν έπρεπε να με φέρουν εδώ, με όλους τους εγκληματίες… Είναι δυνατόν να είμαι στο κελί με άτομα που ήταν μέσα για ανθρωποκτονίες; Έπρεπε να με πάνε στο Βόλο, που είναι πιο ανοικτά, δεν νιώθεις τόσο μαντρωμένος και χάλια… Όταν μπήκα την πρώτη φορά ήθελα να αυτοκτονήσω… Το άσχημο είμαι ότι βαράω ηρωίνη με χάπια, γίνομαι χάλια αλλά δεν πέφτω σε κώμα… Τόσες απόπειρες και… τίποτα. Ένας με βοήθησε να μη με πειράξουν, τον βρήκα και τώρα μέσα, ένας Άραβας… γαμώ τα παιδία. Στην αρχή με σπάσανε στο ξύλο, για να δουν αν ξερνάω, αν είμαι ρουφιάνος… Ξύλο… Και όσο πήγαινα να μιλήσω, άλλο τόσο… Πήγαινε το ξύλο μέχρι να ματώσεις. Κρύα λουτρά να σε βουτάνε στο κρύο νερό έτσι, χωρίς λόγο και αιτία, επειδή δεν έχουν τι να κάνουν… Να προσπαθούν να σε σημαδέψουν… Αυτός με έσωσε. Είναι πιο μεγάλος από μένα, όπως όλοι μου οι φίλοι, πάντα κάνω παρέα με μεγαλύτερα άτομα από μένα… Μετά από όσα πέρασα, και αφού είδαν ότι δεν είμαι ρουφιάνος, είχα ότι ήθελα: ντι-βι-ντι, τσιγάρα, πρέζα. Αυτός για ναρκωτικά μπήκε, σε λίγο θα την κάνει. Είναι η δεύτερη φορά που μπαίνω και τον ξαναβρήκα. Είμαι με άλλους τρεις, για ναρκωτικά όλοι, έχουν φάει και αυτοί πολύ καιρό. Ο Εισαγγελέας, όταν πηγαίνω στο δικαστήριο, τα παίζει… Με κοιτάει καλά- καλά γιατί μιλάω σαν μεγάλος, έχω επιχειρήματα, ξέρω τι @ θα κάνω, πόσο θα τη χρεωθώ, τι λεφτά θα ξοδέψω… Τώρα σε λίγους μήνες περιμένω το Εφετείο. Από παρανομίες κάνω ό,τι… Το έχω στο αίμα μου… Απλά με την πρέζα τα έχω χαμένα…κολλάω. Πριν πέσω, είχα ωραία ζωή. Έπαιρνα την παρέα μου και πηγαίναμε στο εξοχικό μας, (..). Καθόμασταν εκεί, πίναμε, κάναμε κανα τσιγάρο, σεξ, κόντρες και αγώνες σε χώμα με κροσεδάκια, στοιχήματα. Ξέρεις, πάντα κερδίζω γιατί πάντα ήθελα και είμαι πρώτος. Και στο σχολείο, ήθελα αν γίνεται το δικό μου, να είμαι αρχηγός και όποιος δεν υπάκουε, έπεφτε ξύλο… Ειδικά τα γκομενάκια… έπρεπε να είναι όλα σε μένα. Όποιος πείραζε γκόμενα δική μου πέθαινε… Μετά, το παράτησα στην πρώτη γυμνασίου, απείλησα και τον καθηγητή μου ότι άμα με αποβάλει γι’ αυτά που κάνω θα του ανατινάξω το αμάξι. Τα έπαιξε… Την έκανα και από κει και μετά με έξω σχολικούς, μεγαλύτερους σε ηλικία από μένα, αρχίσαμε τις αλητείες, τα μηχανάκια, τα ναρκωτικά τις κλεψιές… Ξέρεις, από τα μικρά στα μεγάλα, από τα λίγα στα πολλά και από το αυθόρμητο στο επαγγελματικό…» .

-Πότε έκανες την πρώτη σου σχέση;

«Στα 9 έκανα πρώτη φορά σεξ με μία 15χρονη. Κράτησε λίγο, γιατί βαρέθηκα και επειδή είχε πάρει όλο το σχολείο… Όταν της ζήτησα να χωρίσουμε, με δάγκωσε… Η δεύτερη σχέση ήταν με την καθηγήτρια μου αυτή 35 και γω 14. Τα είχαμε κανονικά. Πήγαινα σπίτι της, καθόμασταν… Μου έμαθε άλλα πράγματα… Ήταν χωρισμένη, όμως κάποιες φορές το παιδάκι κοιμόταν κα ‘μεις ήμασταν αλλού. Ωραίο σεξ… Όταν ήθελα να την κάνω γιατί γνώρισα μια κοπελίτσα στην ηλικία μου που τη γούσταρα, με απείλησε ότι θα με αποβάλει. Με αυτή που γούσταρα κάναμε μαζί τσιγαριλίκια και άλλα ναρκωτικά. Το τσιγάρο για μένα ήταν πολύ απλό, αφού στην Πέμπτη Δημοτικού κάπνιζα κανονικά. Ένα πακέτο τσιγάρο κάθε 3-4 μέρες».

Η ζωή μέσα στη φυλακή: «Μετά άρχισαν οι αλητείες, τα οργανωμένα πράγματα και οι σκληρές- μεγαλύτεροι σε ηλικία-ομάδες. Εδώ μέσα είναι κάπως… ‘ντάξει κλεισμένος… Έχεις όλο το χρόνο να σκεφτείς. Η φυλακή σε ωριμάζει. Σε κάνει να σκεφτείς τι δεν έπρεπε να κάνεις, τι θα κάνεις, πως θα γίνει… Είναι σχολείο η φυλακή… Το σχολείο που πήγαινα όλο μαλακίες άκουγα γι’ αυτό το παράτησα… Εδώ είναι το σχολείο… Η αλήθεια, η σκληρή πραγματικότητα. Δε δουλεύω, φτιάχνω όμως πράματα διάφορα. «Κλέφτη», ένα είδος μηχανής που ζεσταίνει νερό, φτιάχνω βραχιολάκια, κορνίζες, έστειλα και στην μητέρα μου… διάφορα πράγματα.  Έχω και τατουάζ από μελάνη που έχω φτιάξει μόνος μου. Ένα κεφαλαίο «Μ» που σημαίνει μαμά-μπαμπάς, 5 βούλες, είναι 4 τοίχοι και στη μέση εγώ και ένα με 3 βούλες, που σημαίνει μπάτσοι, γουρούνια, δολοφόνοι! Βέβαια προσπαθώ να έχω και πράμα γιατί δεν είναι εύκολο να ξεκολλήσεις… Μια φορά πήγε άσχημα μια υπόθεση και με στριμώξανε γιατί προσπάθησα κάτι, δεν έγινε, δεν πέρασε, χρεώθηκα την αποτυχία, και δεν ήταν καθόλου καλά… πήγα να περάσω κάτι, είπα: «τώρα τη @». Τότε φοβήθηκα πολύ, αλλά καθάρισα, όπως πάντα. Κρατάω το λόγο μου και ό,τι λέω το κάνω. Γι’ αυτό είμαι εδώ μέσα. Επειδή εμπιστεύομαι εύκολα κα επειδή κρατάω το λόγο μου. Τα παίζεις ψυχικά και σωματικά… Χάλια, σκληρή ζωή, σκληροί άνθρωποι, άσχημες φάσεις…».

-Αν είχες κάποιον να σου πραγματοποιεί ευχές, τι θα ζητούσες;

«Τον μπαμπά μου πίσω… Αν ζούσε αυτός, εγώ δεν θα ήμουν εδώ… Θα ήταν διαφορετικά τα πράγματα. Επίσης, θέλω να έχει την οικογένεια μου καλά… Εγώ, αν κάνω οικογένεια, πρώτον δεν θα μάθουν όλη την αλήθεια για μένα, ΓΙΑΤΙ ΘΑ ΠΑΡΟΥΝ ΑΣΧΗΜΑ ΠΡΟΤΥΠΑ… Όχι στα ναρκωτικά, θα έχουν ό,τι γουστάρουν από μένα, όχι όμως στα ναρκωτικά. Δεν θέλω να δουλεύει η γυναίκα μου, ούτε να βγαίνει έξω μόνη της, εγώ να βγαίνω, δεν τρέχει κάτι αν ο άνδρας κερατώνει… Η γυναίκα όμως δεν πρέπει… Σπίτι… ’ντάξει, άντε να δουλεύει αλλά σπίτι, στην οικογένεια της».

Βιοαφήγηση-ανάλυση

Αναλύοντας την βιοαφήγηση του 16χρονου, που κατέγραψε η ερευνήτρια, κράτησα πολλές σημειώσεις, πολλά στοιχεία που με προβλημάτισαν εντόνως. Το πρώτο σημείο που κρίνω αναγκαίο να αναδείξουμε είναι το πώς η εμπλοκή μελών της ίδιας της οικογένειας στους κύκλους της παρανομίας ή/και η φυλάκισή τους, η αδιαφορία ή η αδυναμία της οικογένειας να διαχειριστεί έγκαιρα και με τρόπο αποτελεσματικό τα προβλήματα που αντιμετωπίζει το παιδί, σε συνδυασμό με την απουσία ενδιαφέροντος από το σχολικό περιβάλλον που περιθωριοποιεί, απορρίπτει και τελικά διώχνει αυτούς τους έφηβους από το σχολείο, γιατί αδυνατούν να ανταποκριθούν στις μαθησιακές απαιτήσεις, αποτελούν καθοριστικούς παράγοντες που δύναται να οδηγήσουν στην «κατασκευή εγκληματιών».

Χρησιμοποιώ, όχι τυχαία, το ουσιαστικό “κατασκευή”, γιατί θέλω να δείξω πώς η απουσία ουσιαστικού ενδιαφέροντος, επίβλεψης, μέριμνας και τα πολύ αρνητικά πρότυπα που οι ίδιοι οι γονείς προβάλλουν στα παιδιά τους, οδηγούν τον έφηβο, σε πολλές περιπτώσεις αναπόφευκτα, σε ένα αδιέξοδο. Ένας έφηβος με πολύ ισχυρή θέληση και ουσιαστική στήριξη (από έναν εκπαιδευτικό, έναν συγγενή, έναν φίλο, την τοπική κοινότητα) θα μπορέσει να ξεφύγει από την “εγκληματική του μοίρα”, από αυτή την επικίνδυνη πορεία που έχει, χωρίς τη θέλησή του, χαραχτεί από τις επιλογές των γονέων του και από την απουσία θετικών παραγόντων-προτύπων. Αυτό επομένως μας οδηγεί σε δύο πολύ σημαντικές διαπιστώσεις: πρώτον, ότι οι παράγοντες επικινδυνότητας πρέπει να αποτελούν βασική προτεραιότητα πρόληψης της νεανικής παραβατικότητας, μέσω της ενίσχυσης του συμβουλευτικού ρόλου του σχολείου και των υπηρεσιών και δομών της τοπικής κοινότητας που, ακόμα και σε επίπεδο εθελοντισμού, μπορούν να οργανωθούν σε κάθε γειτονιά.

Ενδεικτικά αναφέρω, να οργανωθούν κέντρα νεότητας, όπου οι νέοι θα μπορούν να περνούν ευχάριστα την ώρα τους, αλλά και να κανονίζουν συναντήσεις με εκπαιδευτικούς, ψυχολόγους, εγκληματολόγους, οι οποίοι θα αφιερώνουν ποιοτικό χρόνο και θα συζητούν με τα παιδιά και τους νέους για όλα τα ζητήματα που τους απασχολούν εντόνως και τους προβληματίζουν.  Με αυτό τον τρόπο θα ενισχυθεί η έννοια της “τοπικής κοινότητας” που έχει πλέον χαθεί και είναι αναγκαία, σε μια εποχή που «τρέχει» με ιλιγγιώδεις ρυθμούς.

Ο σύγχρονος νέος έχει ανάγκη να αισθάνεται ότι ανήκει κάπου και ότι υπάρχουν στηρίγματα στη ζωή του και μάλιστα δίπλα του, στη γειτονιά του και στο σχολείο του. Όσον αφορά το σύγχρονο ελληνικό σχολείο, έχω τονίσει σε πολλά άρθρα τον καθοριστικό ρόλο του εκπαιδευτικού συστήματος μέσα από πολύ απλές, ανέξοδες, εφικτές και άμεσα εφαρμόσιμες λύσεις (βλ σχετικά http://www.postmodern.gr/to-scholeio-poy-dikaioytai-i-elliniki-koinonia-as-ftasei-i-foni-mas-psila/
https://www.postmodern.gr/anagkaia-i-katargisi-ton-timoritikon-methodon-sta-sygchrona-scholeia/
http://www.bloko.gr/2018/06/blog-post_346.htmlhttps://aggelikikardara.wordpress.com/2018/06/23/όλα-τα-παιδιά-έχουν-θέση-στο-σύγχρονο-ε/ ).

Παράλληλα, κρίνω αναγκαία την καθιέρωση σε όλα τα σχολεία, σε τακτική χρονική βάση, διαλέξεων από ειδικούς επιστήμονες (εγκληματολόγους, κοινωνιολόγους, ψυχολόγους), οι οποίες θα απευθύνονται σε γονείς και παιδιά, αλλά δεν θα έχουν ξύλινο λόγο που απεχθάνονται τα παιδιά. Θα έχουν έντονο το βιωματικό στοιχείο, το χειροπιαστό παράδειγμα και τον διάλογο, κυρίως με νέους με έντονες ανησυχίες και προβληματισμούς. Στο σημείο αυτό θα ήθελα να υπογραμμίσω ότι το σχολείο, κατά την άποψή μου, έχει πολύ μεγάλη δυνατότητα πρόληψης της νεανικής παραβατικότητας,  απαιτείται όμως και η θέληση των αρμόδιων φορέων ώστε να μπορέσει να ασκήσει το σχολείο το συμβουλευτικό του ρόλο.

Ένα ακόμα σημαντικό ζήτημα που αναδεικνύεται, αναλύοντας τη βιοαφήγηση, είναι το ότι ακόμα και τα άτομα που βρίσκονται στη φυλακή για πολύ σκληρά αδικήματα, ιδίως σε πολύ νεαρές ηλικίες, έχουν και μια άλλη πλευρά-θετική και ευαίσθητη, η οποία δεν μπόρεσε να έρθει στην επιφάνεια, γιατί τα αρνητικά και βίαια πρότυπα ήταν αυτά που επικράτησαν στη ζωή τους. Αυτήν τη θετική και φωτεινή πλευρά πρέπει να βοηθήσουμε τον έφηβο να αναδείξει.

Στην αφήγηση αυτό καθίσταται εμφανές από δύο στοιχεία: πρώτον, από το τατουάζ με το “Μ” που συμβολίζει τη μητέρα και τον πατέρα για τον νεαρό έγκλειστο και δεύτερον, από την απάντηση στο ερώτημα “Αν είχες κάποιον να σου πραγματοποιεί ευχές, τι θα ζητούσες;” «Τον μπαμπά μου πίσω… Αν ζούσε αυτός εγώ δεν θα ήμουν εδώ… Θα ήταν διαφορετικά τα πράγματα. Επίσης, θέλω να έχει την οικογένεια μου καλά… Εγώ, αν κάνω οικογένεια, πρώτον δεν θα μάθουν όλη την αλήθεια για μένα, ΓΙΑΤΙ ΘΑ ΠΑΡΟΥΝ ΑΣΧΗΜΑ ΠΡΟΤΥΠΑ… Όχι στα ναρκωτικά, θα έχουν ότι γουστάρουν από μένα, όχι όμως στα ναρκωτικά. Δεν θέλω να δουλεύει η γυναίκα μου, ούτε να βγαίνει έξω μόνη της, εγώ να βγαίνω, δεν τρέχει κάτι αν ο άνδρας κερατώνει… η γυναίκα όμως δεν πρέπει…..σπίτι…ντάξει, άντε να δουλεύει αλλά σπίτι, στην οικογένεια της», επιβεβαιώνοντας μας ότι ακόμα και οι ανήλικοι παραβάτες έχουν ανάγκη την αγκαλιά και τη στήριξη της οικογένειάς τους, σε αντίθεση με ό,τι στερεοτυπικά θα πίστευε κανείς.  Άλλωστε, ας μην ξεχνάμε είναι παιδιά ακόμα και έχουν ανάγκη να πάρουν αγάπη!

Αντίθετα,  το τατουάζ για τους αστυνομικούς δείχνει τη σφοδρή σύγκρουση με τον νόμο και την ανάγκη του νέου, να εκφράσει την αμφισβήτησή του ακόμα και με συμβολικά μέσα και τρόπους,  όπως ένα τατουάζ που ειδικά μέσα στη φυλακή έχουν πολύ μεγάλη βαρύτητα.  «Έχω και τατουάζ από μελάνη που έχω φτιάξει μόνος μου. Ένα Κεφαλαίο «Μ» που σημαίνει μαμά-μπαμπάς , 5 βούλες, είναι 4 τοίχοι και στη μέση εγώ και ένα με 3 βούλες, που σημαίνει μπάτσοι, γουρούνια, δολοφόνοι!».

Ας εξετάσουμε όμως τώρα συστηματικά και τη ζωή εντός καταστήματος κράτησης και πόσο σημαντικός είναι για την επιβίωση των εγκλείστων μέσα στις φυλακές ο κώδικας αξιών, οι αρχές και οι κανόνες που διέπουν τον χαρακτηριζόμενο από την εγκληματολογική έρευνα «υποπολιτισμό» της φυλακής. Διαβάζουμε χαρακτηριστικά:

Πρώτη φορά στη φυλακή: «Πρώτη φορά που μπήκα φυλακή ήταν στα 15. Με κατηγόρησε ένα λεγκένι ότι έλαβα μέρος σε κάποιες ληστείες που έκανε. Αυτός είχε κατηγορηθεί για 22 ληστείες και είπε ότι ήμουν στις δύο. Θα υπέγραψε στους μπάτσους για να μπορέσουν να με τυλίξουν σε μια κόλα χαρτί. Επειδή πάντα τους έσπαγα τα νεύρα και πάντα τους έκανα ζημιές… Μια φορά βγήκα με την καραμπίνα του πατέρα μου και άρχισα να τους ρίχνω… Τα παίξανε οι μπάτσοι… Άλλη φορά περνούσα με το μηχανάκι και τους την έκανα… Φυσικά δεν έχω δίπλωμα, είμαι μικρός… Όμως, όταν το λεγκένι με έδωσε, μπήκα για 3 μήνες μέσα και μετά βγήκα γιατί δεν μπορούσαν να αποδείξουν τη συμμετοχή μου. Αυτός παιδί μου γεννήθηκε για να είναι λεγκένι… Ξέρεις, αυτός που κάνει τα θελήματα των άλλων, πλένει ρούχα, κάνει δουλειές και ό,τι άλλο του ζητάνε οι παλιοί. Έχει λίγους μήνες που βγήκε. Την πρώτη φορά δεν έπρεπε να με φέρουν εδώ, με όλους τους εγκληματίες… Είναι δυνατόν να είμαι στο κελί με άτομα που ήταν μέσα για ανθρωποκτονίες; Έπρεπε να με πάνε στο Βόλο, που είναι πιο ανοικτά, δεν νιώθεις τόσο μαντρωμένος και χάλια… Όταν μπήκα την πρώτη φορά ήθελα να αυτοκτονήσω… Το άσχημο είμαι ότι βαράω ηρωίνη με χάπια, γίνομαι χάλια αλλά δεν πέφτω σε κώμα… Τόσες απόπειρες και… τίποτα. Ένας με βοήθησε να μη με πειράξουν, τον βρήκα και τώρα μέσα, ένας Άραβας… γαμώ τα παιδία. Στην αρχή με σπάσανε στο ξύλο, για να δουν αν ξερνάω, αν είμαι ρουφιάνος… Ξύλο… Και όσο πήγαινα να μιλήσω, άλλο τόσο… Πήγαινε το ξύλο μέχρι να ματώσεις. Κρύα λουτρά να σε βουτάνε στο κρύο νερό έτσι, χωρίς λόγο και αιτία, επειδή δεν έχουν τι να κάνουν… Να προσπαθούν να σε σημαδέψουν… Αυτός με έσωσε. Είναι πιο μεγάλος από μένα, όπως όλοι μου οι φίλοι, πάντα κάνω παρέα με μεγαλύτερα άτομα από μένα… Μετά από όσα πέρασα, και αφού είδαν ότι δεν είμαι ρουφιάνος, είχα ότι ήθελα: ντι-βι-ντι, τσιγάρα, πρέζα. Αυτός για ναρκωτικά μπήκε, σε λίγο θα την κάνει. Είναι η δεύτερη φορά που μπαίνω και τον ξαναβρήκα. Είμαι με άλλους τρεις, για ναρκωτικά όλοι, έχουν φάει και αυτοί πολύ καιρό».

Να αναφέρω εδώ ότι ιστορικά, οι κυριότερες «εντολές» ή αλλιώς «προτροπές» (γιατί η λέξη «εντολή» έχει πιο αρνητική χροιά, εφόσον συνεπάγεται τον εξαναγκασμό), στις οποίες θεμελιώθηκε ο κώδικας των εγκλείστων, συνίστανται στα εξής: «ακόμα και αν δεν αισθάνεσαι αρκετά δυνατός για να αντεπεξέλθεις των δυσκολιών στο χώρο της φυλακής, προσποιήσου ότι είσαι», «να υποφέρεις σιωπηλά», «να μην παραδεχτείς, σε καμία περίπτωση, ότι φοβάσαι», «οτιδήποτε κι αν βλέπεις να συμβαίνει μέσα στη φυλακή, ακόμα και βιασμό ή φόνο, να μην εμπλακείς και να μην αποκαλύψεις, ποτέ, τίποτε», «να μην ‘καρφώνεις’ τους συγκρατούμενους, γιατί θα τιμωρηθείς. Η τιμωρία σου μπορεί να είναι και ο θάνατος», «μη συμπεριφέρεσαι με τρόπο που θα κάνει τους συγκρατούμενούς σου να θεωρήσουν ότι είσαι ομοφυλόφιλος ή θηλυπρεπής», «να συμπεριφέρεσαι με σκληρότητα και να αποφεύγεις κάθε ενέργεια που υποδηλώνει μαλθακότητα», «να μη βοηθάς τις αρχές με κανέναν τρόπο», «να μην εμπιστεύεσαι κανέναν», «πάντοτε να είσαι έτοιμος για καυγά, ιδιαίτερα όταν αμφισβητείται ο ανδρισμός σου και να δίνεις την εντύπωση ότι δεν θα διστάσεις να χτυπήσεις ή ακόμα και να σκοτώσεις κάποιον, εάν χρειαστεί».[1]

Από τους παραπάνω κανόνες, οι σημαντικότεροι θεωρήθηκαν οι: «thou shalt not snitch» (μην «καρφώνεις» συγκρατούμενό σου), «do your time» (πέρνα τον καιρό σου, χωρίς να εμπλέκεσαι σε «άσκοπες» εντάσεις), «play it cool» (να προσποιείσαι τον ατάραχο), «be loyal to your class» (να είσαι πιστός στην τάξη σου) «don’t exploit inmates» (να μην εκμεταλλεύεσαι συγκρατούμενους), «don’t interfere with inmates interests» (να μην εμπλέκεσαι με τα συμφέροντα των τροφίμων), «don’t weaken» (να μην είσαι μαλθακός), «don’t be a sucker» (να μην είσαι κοροΐδο),[2] «defend yourself and those you hang out with» (να υπερασπίζεσαι τον εαυτό και όσους κάνεις παρέα) και «mind your own business» (να κοιτάς τη δουλειά σου).[3]  Η τελευταία αρχή μπορεί να συνδυαστεί με την αρχή «do your time». Υπογραμμίζουμε ότι στο πλαίσιο της σύγχρονης εποχής όλες αυτές οι αρχές αφορούν τα μέλη των «ομάδων» και «υπο-ομάδων», γιατί όπως θα δούμε ακολούθως κατά τη διερεύνηση της φυλακής ως ισχυρού κοινωνικού δικτύου, οι σχέσεις των κρατουμένων διανύουν περίοδο μεγάλης κρίσης. Επίσης, είναι βέβαιο ότι, εξαιτίας της αλλαγής στη σύνθεση του ποινικού πληθυσμού, οι συμπεριφορές που υιοθετούνται είναι πιο βίαιες και εφαρμόζονται με μεγαλύτερη σκληρότητα οι αρχές του κώδικα, κυρίως όσον αφορά τη διασφάλιση των ωφελειών της ομάδας.

Επιχειρώντας μία κριτική προσέγγιση, παρατηρούμε ότι η «εντολή» προς τους κρατούμενους να παραμένουν σιωπηλοί έχει ιδιαίτερη σπουδαιότητα στο χώρο της φυλακής, γιατί η προδοσία είναι ένας σοβαρός κίνδυνος που τους απειλεί σε καθημερινή βάση. Μάλιστα, εκτείνεται πέρα από την απαγόρευση να μην «καρφώνουν» τους συγκρατούμενους. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι κρατούμενοι δεν αποκαλύπτουν τα μυστικά τους και θεωρούν τη σιωπή «χρυσό». Αναμφίβολα, και εκτός φυλακής ο φόβος της προδοσίας κρατά τους ανθρώπους σε απόσταση αλλά η τιμωρία για την προδοσία στην ελεύθερη κοινωνία είναι σαφώς ηπιότερη από την αντίστοιχη μέσα στη φυλακή, η οποία μπορεί να φτάσει μέχρι και τη θανάτωση του «προδότη». Γι’ αυτό, ο νεοεισερχόμενος κρατούμενος, ο χαρακτηριζόμενος από τους υπόλοιπους «ψάρι», κατ’ αντιστοιχία με τη γλώσσα του στρατού, συνειδητοποιεί σε σύντομο χρονικό διάστημα ότι δεν πρέπει να εμπιστεύεται τους συγκρατούμενους, ούτε να αναφέρεται λεπτομερώς στην προσωπική του ζωή.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει και η «εντολή» ότι ο κρατούμενος πρέπει να είναι έτοιμος για καυγά κάθε φορά που ο ανδρισμός του αμφισβητείται. Αυτή η εντολή πηγάζει από την αρχή της σκληρότητας που οφείλουν να εφαρμόζουν όλοι οι τρόφιμοι προκειμένου να επιβιώσουν. Αυτό που προκαλεί εντύπωση είναι ότι στηρίζεται σε μία αντίφαση, δεδομένου ότι υψηλός αριθμός φυλακισμένων, κυρίως αλλοδαποί, υφίστανται προσβολές και ταπεινώσεις σε όλη τη διάρκεια της ζωής του. Παρά ταύτα, μέσα στη φυλακή η άμετρη αντεκδίκηση είναι ο κανόνας και ένας διαδεδομένος τρόπος για να αποφευχθεί ο τσακωμός είναι η προσποίηση πως ανά πάσα στιγμή είναι έτοιμοι για καυγά, έστω κι αν στην πραγματικότητα είναι δειλοί. Γι’ αυτό, οι περισσότεροι κρατούμενοι συνηθίζουν να καλύπτουν εντέχνως το φόβο τους και να υιοθετούν υπερβολικούς τρόπους αντίδρασης. Πέρα από την επίδειξη ανδρισμού, η άσκηση εξουσίας επιτυγχάνεται και μέσω της σεξουαλικής επιβολής, η οποία όμως δεν αναιρεί τη δυνατότητα ύπαρξης ενός βαθμού οικειότητας μεταξύ των φυλακισμένων. Συνεπώς, ο «υποπολιτισμός» είναι πιο σύνθετος από όσο φαίνεται με μία πρώτη προσέγγιση.[4]

Το κύριο συμπέρασμά μας έγκειται στο ότι οι επικρατούσες στο χώρο της φυλακής αρχές, παρά τις επιμέρους διαφοροποιήσεις τους, θεμελιώνονται σε μία και μοναδική αξία που στο χώρο της φυλακής υπερεκτιμάται: την αρχή της αρρενωπότητας. Όλοι οι κρατούμενοι οφείλουν να είναι «αρσενικά», δηλαδή να είναι δυνατοί, δυναμικοί και σκληροί. Επίσης, οφείλουν να νοιάζονται για το κοινό καλό, αποφεύγοντας την πρόκληση ταραχών που θα μπορούσαν να θέσουν σε κίνδυνο την ασφάλεια των υπολοίπων, να μην «καρφώνουν» τους συγκρατούμενούς τους και να εκτίουν το χρόνο της ποινής τους με αξιοπρέπεια. Είναι σαφές ότι όσοι εφαρμόζουν τα παραπάνω, γίνονται σεβαστοί και κατέχουν μία υψηλή θέση στην ιεραρχία της φυλακής, σε αντίθεση με όσους δεν επιτυγχάνουν να εκπληρώσουν το ρόλο του «αρσενικού», γιατί εμφανίζονται μαλθακοί, αδύναμοι, ευάλωτοι, «προδότες» ή θηλυπρεπείς, με αποτέλεσμα να περιθωριοποιούνται ή/και να υφίστανται το χλευασμό και την εκμετάλλευση της πλειοψηφίας των φυλακισμένων. Υπό αυτή την έννοια, δύο κώδικες που τελικά ταυτίζονται, επιδρούν στην ψυχοσύνθεση των κρατουμένων και διαμορφώνουν τις σχέσεις στη φυλακή: ο «αντρίκιος» κώδικας (manly code) και ο κώδικας της φυλακής (prison code). Ο πρώτος στηρίζεται στις αρχές: «carry yourself like a man» (φέρσου σαν άντρας), «be hard and tough» (να είσαι σκληρός και ανθεκτικός στις κακουχίες) και «don’t show weakness» (μη δείχνεις αδυναμία), ενώ ο δεύτερος στις αρχές: «mind your own business» (να κοιτάς τη δουλειά σου), «defend yourself and those you hang out with» (να υπερασπίζεσαι τον εαυτό και όσους κάνεις παρέα) και «don’t snitch» (μην «καρφώνεις»).[5]

Αντίστοιχες είναι οι αρχές που κυριαρχούν μεταξύ των γυναικών φυλακισμένων, γιατί ουσιαστικά η αρρενωπότητα εκτείνεται πέρα από τα ανδρικά πρότυπα και καλύπτει ένα ολόκληρο αξιακό σύστημα που στηρίζεται σε ένα απαραίτητο για τη ζωή κάθε κοινωνικής ομάδας στοιχείο: αυτό που στην κοινή ονομάζουμε «ντομπροσύνη», δηλαδή ευθύτητα, ειλικρίνεια, εντιμότητα και αλληλεγγύη απέναντι στους κοινούς κινδύνους. Όσο παράδοξο κι αν φαίνεται, οι συγκεκριμένες αρχές υιοθετούνται και επιβάλλονται ακόμα και από ανθρώπους που εκτίουν ποινή φυλάκισης για ειδεχθή εγκλήματα. Το γεγονός αυτό είναι σημαντικό για την παρούσα μελέτη, γιατί αποδεικνύει περίτρανα ότι οι κανόνες και οι αξίες είναι αναγκαίες για την επιβίωση των τροφίμων σε περιβάλλοντα ολοκληρωτικού τύπου, έστω κι αν τα ίδια άτομα παραβιάζουν τους νόμους της ελεύθερης κοινωνίας.

Τέλος, κατά την ανάλυση της βιοαφήγησης καταγραφούμε δυο λέξεις της γλώσσας της φυλακής, το λεγκένι και τον κλέφτη.  Σύμφωνα με το γλωσσάριο που έχω καταρτίσει για τη γλώσσα της φυλακής ο λεγκένης/το λεγκενι είναι ο κρατούμενος που στον χώρο της φυλακής κάνει δουλειές άλλων/κάνει αγγαρείες (π.χ. καθαρίζει). Κλέφτης είναι το αποστακτήριο που χρησιμοποιούν οι κρατούμενοι (π. χ. για να φτιάχνουν τσίπουρο).

Συμπερασματικά, θα ήθελα να τονίσω ότι η Πολιτεία οφείλει, με συγκεκριμένες δράσεις και μεθοδικά βήματα, να μεριμνήσει για όλα αυτά τα παιδιά που ζουν μια «ακατάλληλη» ζωή, είναι εκτεθειμένα σε πολύ σοβαρούς κινδύνους και σε πολύ μικρή ηλικία βρίσκονται στους κύκλους της παρανομίας και πρωτίστως να φροντίσει να μείνουν στην «αγκαλιά» του σχολείου και της τοπικής κοινότητας, ώστε να μη καταλήξει να γίνει «σπίτι» τους η φυλακή!

της Αγγελικής Καρδαρά

[1] D. Sabbo, T.A. Kupers, W. London, « Gender and the Politicks of Punishment» στο D. Sabbo, T.A. Kupers, W. London (επιμ), Prison Masculinities, Philadelphia: Temple University Press, 2001, σσ. 8 και 10-11.

[2] Ε. Λαμπροπούλου, Κοινωνικός Έλεγχος του Εγκλήματος, Αθήνα: Παπαζήσης, 1994, σελ. 246.

[3] D. Corley, «Prison Friendships» στο  D. Sabbo, T.A. Kupers, W. London  (επιμ), Prison Masculinities, Philadelphia: Temple University Press, 2001, σελ. 106.

[4] D. Sabbo, T.A. Kupers, W. London, ό.π., σελ. 11.

[5] D. Corley, ό.π., σελ. 106.

_