Ιστορικά ρινίσματα μιας παθιασμένης σχέσης

Το όπλο που χρησιμοποιήθηκε από τον συμβολιστή ποιητή Πωλ Βερλαίν (1844-1896) για να πυροβολήσει τον νεαρό εραστή και ποιητή Αρθούρο Ρεμπώ (1854-1891) θα
πωληθεί σε δημοπρασία ετούτο το μήνα στο Παρίσι.
Αυτό το όπλο υπήρξε αντικείμενο πολλαπλών συζητήσεων, σχολίων και ερμηνειών για ένα από τα μεγάλα σκάνδαλα της γαλλικής λογοτεχνίας και κοινωνίας του 19ου αιώνα. Ήταν και έμεινε γνωστό ως η «υπόθεση των Βρυξελλών» και ήταν το δραματικό αποκορύφωμα μιας ακραίας και ταραχώδους σχέσης των δύο ποιητών.
Γεννημένος στο Μετς της Γαλλίας το 1844, ο Πωλ Βερλαίν ήταν το μοναδικό παιδί ενός αξιωματικού του στρατού με επιτυχημένη καριέρα. Ο μικρός Πωλ ανατράφηκε στο άνετο οικογενειακό περιβάλλον που του εξασφάλισαν οι γονείς του, ο στρατιωτικός Νικολά-Ωγκύστ και η Ελίζα-Στεφανί Ντεέ. Η μητέρα του, σημειωτέον, είχε τρεις αποβολές πριν γεννηθεί ο Πωλ, κι έτσι αυτός είχε δεχτεί την απεριόριστη προσοχή και αγάπη εκ μέρους των γονέων του.
Τα εφηβικά του χρόνια ήταν προβληματικά και είχε σταλεί σε οικοτροφείο, εποχή στην οποία εμπνεύστηκε από τα γραπτά του Μπωντλαίρ για να γράψει αργότερα τη δική του ποίηση. Αφού αποφοίτησε, έδειξε παράλληλα και μερικά άλλα ενδιαφέροντα πέρα από την ποίηση.
Γράφτηκε στη νομική σχολή το 1862, αλλά δεν συνέχισε, προτιμώντας να βρίσκεται με τους καλλιτέχνες φίλους του στο Παρίσι. Το πρώτο του ποίημα δημοσιεύτηκε σε ένα λογοτεχνικό περιοδικό το 1863. Ο πατέρας του, ελπίζοντας όπως και τόσοι άλλοι γονείς καλλιτεχνών ότι θα πρέπει επιτέλους να ασχοληθεί με μια «κανονική δουλειά», του εξασφάλισε μια θέση σε ασφαλιστική εταιρεία και στη συνέχεια στο δημαρχείο.
Το 1866, όταν ήταν είκοσι δύο ετών, δόθηκε στη δημοσιότητα η πρώτη του ποιητική συλλογή «Poèmes saturniens», η οποία τον καθιέρωσε ως ένα σημαντικό νέο και ανερχόμενο ταλέντο στη γαλλική λογοτεχνική σκηνή. Κι ενώ όλα αυτά προοιώνιζαν μια πετυχημένη καριέρα, η προσωπική του ζωή, από την άλλη πλευρά, βρισκόταν κυριολεκτικά βουτηγμένη στο χάος.
Ακόμα ζούσε στο σπίτι των γονέων του, έπινε υπερβολικά και φερνόταν βίαια. Μετά το θάνατο της πρώτης του αγάπης και εξαδέλφης του (η οποία ανατράφηκε από τους γονείς του, όταν έμεινε ορφανή, και στη συνέχεια παντρεύτηκε κάποιον άλλο) κατά τη διάρκεια του τοκετού, το 1867, προσπάθησε να σκοτώσει τη μητέρα του αρκετές φορές ευρισκόμενος σε μέθη και αλλόφρονα κατάσταση.
Μετά την έντονη ενθάρρυνση και πίεση κυρίως της μητέρας του, παντρεύτηκε στις Αυγούστου 1870 τη Ματίλντ Μοτέ. Εκείνος ήταν είκοσι έξι κι εκείνη δεκαεπτά ετών. Το ζευγάρι μετακόμισε στο Παρίσι, όπου ως υποστηρικτής της Κομμούνας του Παρισιού, κατετάγη στην Εθνική Φρουρά και έκανε περιπολίες στους δρόμους μιας ήσυχης γειτονιάς κάποιες νύχτες.
Η Παρισινή Κομμούνα, η εργατική επαναστατική κυβέρνηση που εγκαθιδρύθηκε στο Παρίσι μετά την εξέγερση της εθνοφρουράς και των εργατών της πόλης, διήρκεσε απελπιστικά λίγο, από τις 26 Μαρτίου του 1871 μέχρι τις 28 Μαΐου της ίδιας χρονιάς. Λίγο μετά την πτώση της Κομμούνας, συνάντησε τον νεαρό Αρθούρο Ρεμπώ για πρώτη φορά. Ο Ρεμπώ θαύμαζε την ποίηση του Βερλαίν, και στον οποίο μάλιστα είχε στείλει αρκετές επιστολές που περιελάμβαναν και δικά του ποιήματα.
Τον Οκτώβριο του 1871, η Ματίλντ γέννησε τον γιο τους, Ζωρζ, αλλά ταυτόχρονα η σχέση του Βερλαίν με τον νεαρό ποιητή γρήγορα εξελίχθηκε σε μια θυελλώδη σεξουαλική και συναισθηματική υπόθεση. Εν τω μεταξύ, και μέσα σε όλα αυτά, ο αλκοολισμός και η βία του αυξάνονταν κατακόρυφα. Όταν ειδικά έπινε, ο Βερλαίν χτυπούσε τη Ματίλντ, απειλούσε να τη σκοτώσει, κι ακόμη μία φορά χτύπησε το γιο τους, ρίχνοντας το βρέφος πάνω σ’ έναν τοίχο.
Έτσι εκείνη αναγκάστηκε να πάρει το μωρό και να φύγει, ενώ η σχέση μεταξύ των δύο ανδρών ποιητών, αναγκαστικά δημοσιοποιήθηκε. Ο Ρεμπώ ήταν αγενής, ξεδιάντροπος και εξαρτημένος ενός παθιασμένου Βερλαίν. Συνεργάζονταν πάνω στην ποίηση, έπιναν, κάπνιζαν όπιο και συμπεριφέρονταν με περισσή αδηφαγία και αδιαφορία, σκανδαλίζοντας ακόμη και τον κύκλο των ποιητών και διανοουμένων.
Μετά από μια άκαρπη προσπάθεια να κερδίσει πίσω τη Ματίλντ με την υπόσχεση ότι ποτέ δεν θα ξαναδεί τον Ρεμπώ, ο Βερλαίν αναχώρησε από το Παρίσι μαζί του, τον Ιούλιο του 1872, για τις Βρυξέλλες, και τον Σεπτέμβριο μετακόμισαν στο Λονδίνο, όπου πέρασαν ένα χρόνο με συνεχόμενες προστριβές και προβλήματα.
Ο Ρεμπώ κάποια στιγμή προσπάθησε να μαχαιρώσει τον Βερλαίν, ο οποίος ονόμαζε τον Ρεμπώ «κολασμένο σύζυγο». Ο Ρεμπώ θα έγραφε εκείνη την περίοδο το βιβλίο που πολύ σωστά ονομάστηκε «Μια εποχή στην κόλαση». Τον Ιούνιο του 1873, ο Βερλαίν έφυγε για τις Βρυξέλλες, αλλά μέσα σε ένα μήνα έγραφε στον Ρεμπώ να πάει να τον βρει. Πράγματι ο τελευταίος πήγε να τον δει αλλά εκείνος, αλλάζοντας γνώμη, είπε στο Ρεμπώ ότι θα έφευγε για το Παρίσι, αντί να μείνει μαζί του.
Το πρωί της 10ης Ιουλίου του 1873, ο Βερλαίν αγόρασε ένα εξάσφαιρο πυροβόλο όπλο Lefaucheux εφτά χιλιοστών από το οπλοστάσιο Montigny στις Βρυξέλλες. Έγραψε στην οικογένεια και τους φίλους του για να τους ενημερώσει ότι σχεδιάζει να αυτοκτονήσει, πέρασε το υπόλοιπο πρωί πίνοντας, και στη συνέχεια επέστρεψε στο δωμάτιό του με τον Ρεμπώ.

Στον καβγά που ακολούθησε, ο Βερλαίν τον πυροβόλησε δύο φορές, με σκοπό να τον σκοτώσει. Η μία σφαίρα τραυμάτισε τον Ρεμπώ στον καρπό, ενώ η άλλη εξοστρακίστηκε στον τοίχο της καμινάδας. Το τραύμα του Ρεμπώ αντιμετωπίστηκε στο Νοσοκομείο Saint-Jean, και στη συνέχεια πήγε κατευθείαν στο σταθμό του τρένου, όπου τον περίμενε ο Βερλαίν, ο οποίος όμως συνελήφθη από την αστυνομία.
Ο Ρεμπώ φοβούμενος όσα θα ακολουθούσαν, ανασκεύασε την καταγγελία του, την επόμενη μέρα, κι ο Βερλαί, παραπέμφθηκε για την επίθεση με την κατηγορία της παιδεραστίας ως τον κύριο επιβαρυντικό παράγοντα. Στις 8 Αυγούστου καταδικάστηκε σε δύο χρόνια φυλάκιση.
Αφέθηκε ελεύθερος για καλή συμπεριφορά μετά από 555 ημέρες φυλάκισης, στις 16 Ιανουαρίου του 1875. Οι δύο ποιητές ειδώθηκαν για τελευταία το 1885. Ο Ρεμπώ πέθανε από μεταστατικό καρκίνο, έξι χρόνια αργότερα σε ηλικία μόλις τριάντα επτά ετών.
Ο Βερλαίν πέθανε απένταρος, αλκοολικός, διαβητικός και με προχωρημένη σύφιλη, το 1896, στην ηλικία των 51 ετών. Ποτέ δεν σκέφτηκε, όμως, να διεκδικήσει το περίστροφό του από την αστυνομία. Εκείνοι το έστειλαν πίσω στο Montigny, όπου παρέμεινε στα αρχεία τους, άγνωστο στο ευρύ κοινό, για σχεδόν έναν αιώνα.
Όταν η εταιρεία Montigny κήρυξε πτώχευση στη δεκαετία του 1980 και έπρεπε να ρευστοποιήσει όλα τα υπάρχοντά της, ο ιδιοκτήτης πρότεινε στον καλό του φίλο και συλλέκτη όπλων, Jacques Ruth, να αγοράσει μέρος του αποθέματός του, και ως ένδειξη ευγνωμοσύνης, έδωσε στον Ruth, το περίστροφο της περιβόητης «υπόθεσης των Βρυξελλών».
Ο τελευταίος δεν κατάλαβε τότε τη μεγάλη πολιτιστική σημασία της χειρονομίας εκείνης. Κατάλαβε μόνο ότι είχε στα χέρια του έναν σκανδαλώδη θησαυρό, όταν είδε την ταινία του 1995, «Total Eclipse», με πρωταγωνιστή τον Ντέιβιντ Θιούλις ως Βερλαίν και τον Λεονάρντο ντι Κάπριο ως Ρεμπώ, σε σκηνοθεσία της Πολωνής Ανιέσκα Χόλαντ.
Στην Ελλάδα, η ταινία κυκλοφόρησε με τον τίτλο «Καταραμένη σχέση». Το σενάριο βασίζεται στα γράμματα που είχαν ανταλλάξει οι δύο ποιητές κατά τη διάρκεια της ζωής τους, ενώ η ταινία προσπαθεί να ξετυλίξει το κουβάρι μιας παθιασμένης σχέσης, που βασιζόταν εξίσου τόσο στη σωματική όσο και στην πνευματική έλξη, μέσα στη Γαλλία του δεύτερου μισού του 19ου αιώνα.
Τότε που τα λιμνάζοντα ύδατα της χώρας ταράχτηκαν άγρια από τον μικρό σε ηλικία Αρθούρο Ρεμπώ, με το απύθμενο θράσος και αδιαφορία του απέναντι στη συντηρητική, δήθεν καλή, κοινωνία της Γαλλίας, αλλά με ποιητικό ταλέντο που θα ερχόταν στην επιφάνεια σε ολόκληρο το μεγαλείο του τα επόμενα χρόνια.
Μέσα από εκείνη τη σχέση βίωσε όχι την καταξίωση από τους άλλους λογοτέχνες, ούτε τίποτα άλλο, παρά μόνο βρήκε την έμπνευση που του ήταν απαραίτητη να συνθέσει τα αριστουργηματικά ποιήματά του, τα οποία φυσικά ήταν παντελώς ακατανόητα, και εν πολλοίς ανήθικα για τους επαΐοντες, αλλά και το αναγνωστικό κοινό της εποχής.
Έπρεπε να έρθει το πλήρωμα του χρόνου για να καταξιωθεί και βρει τη θέση που του άρμοζε μέσα στους μεγαλύτερους και πιο ταλαντούχους ποιητές της χώρας του.
Το 2004, άνοιξε στις Βρυξέλλες μια νέα έκθεση αφιερωμένη στη ζωή και το έργο του Πωλ Βερλαίν. Ο Ruth δεν έχασε την ευκαιρία και κοινοποίησε στην επιμελήτρια της έκθεσης ότι κατείχε το περίφημο περίστροφο. Εκείνη αρχικά νόμισε ότι αστειευόταν, αλλά η έρευνα επιβεβαίωσε ότι ήταν το πραγματικό, με αύξοντα αριθμό 14096, που αναφερόταν στο βιβλίο μητρώου της Montigny, καθώς και ότι αγοράστηκε στις 10 Ιουλίου 1873, από τον Βερλαίν.
Παρουσιάστηκε δημόσια, για πρώτη φορά, σε μια έκθεση που πραγματοποιήθηκε για τον Βερλαίν, το 2015 στη φυλακή Μονς του Βελγίου, όπου εκείνος πέρασε εκεί κάποιο χρόνο φυλακισμένος. Το εξάσφαιρο Lefaucheux με αριθμό 14096, βγαίνει για δημοπρασία στο Παρίσι από την γνωστή εταιρεία Κρίστις, στις 30 Νοεμβρίου, με τιμή εκκίνησης κάπου μεταξύ € 50.000-70.000.
Έτσι κλείνει ακόμα ένα κεφάλαιο από εκείνη την ταραχώδη σχέση των δύο ποιητών. Οι λογαριασμοί του Ρεμπώ με την ποίηση, όμως, έκλεισαν πολύ γρήγορα, στα δεκαεννιά του μόλις χρόνια. Τελειώνοντας την εκπληκτική «Εποχή στην κόλαση», γράφει:
«... Κι εγώ που μιλούσα για το αγαπημένο χέρι! Ε, τόσο το καλύτερο, έτσι θα μπορώ να γελώ με τις παλιές μου ψεύτικες αγάπες και να χλευάζω τα ψευτοζευγαράκια, εκεί κάτω αντίκρισα την κόλαση των γυναικών, και θα δικαιούμαι σε μια μόνο ψυχή, σ’ ένα σώμα, να είμαι κάτοχος της αλήθειας».
Ίσως αναφερόταν στο αγαπημένο χέρι που κάποτε στράφηκε με τούτο το εξάσφαιρο εναντίον του!


Γεώργιος Νικ. Σχορετσανίτης
efsyn.gr
.