Εύβοια: Χωρίς φράγματα βάρους στα ορεινά, ο κόσμος θα εξακολουθήσει να πνίγεται

Τεράστιες ήταν οι καταστροφές στη Βόρεια Εύβοια από πλημμύρες που προκάλεσε η τελευταία νεροποντή. Δεκάδες σπίτια πλημμύρισαν, δρόμοι μετατράπηκαν σε έλη, η γέφυρα Αχλαδίου-Κοτσικιάς κατέρρευσε, καλλιέργειες καταστράφηκαν φέρνοντας τους αγρότες σε κατάσταση απελπισίας.

Ο Μητσοτάκης δεν πήγε, βέβαια, να κάνει φιέστα στην Ιστιαία, τάζοντας λαγούς με πετραχήλια στους πυρόπληκτους και πλημμυρόπληκτους κατοίκους. Και τα «πετσωμένα» ΜΜΕ πήραν εντολή να θάψουν εντελώς την είδηση ή να την περάσουν στα «πολύ ψιλά». Δεν έπρεπε να αμαυρωθεί η εικόνα του… κατακτητή της Ουάσιγκτον.


Ο λόγος της νέας καταστροφικής πλημμύρας στη Βόρεια Εύβοια είναι πως ακόμη δεν έχει ξεκινήσει η κατασκευή των φραγμάτων βάρους στους ορεινούς όγκους. Μόνο αυτά τα φράγματα μπορούν να συγκρατήσουν το νερό και τα φερτά υλικά. Τα αντιδιαβρωτικά έργα (κορμοδέματα, κλαδοπλέγματα) είναι ανίσχυρα να αποτρέψουν τα πλημμυρικά φαινόμενα, γιατί οι όγκοι του νερού κατεβαίνουν με μεγάλη ταχύτητα και τα παρασύρουν.

Είχαμε προειδοποιήσει έγκαιρα γι’ αυτό. Στις 31 του περασμένου Δεκέμβρη δημοσιεύσαμε εκτενή ανάλυση-παρουσίαση με τίτλο: Ακρως απαραίτητη η κατασκευή φραγμάτων στους ορεινούς όγκους και υπότιτλο: Τα αντιδιαβρωτικά έργα δεν αποτρέπουν τα πλημμυρικά φαινόμενα.

Παραθέτουμε εκτενή αποσπάσματα από αυτή την ανάλυση που δημοσιεύτηκε πριν από πέντε μήνες, αλλά είναι σαν να γράφτηκε σήμερα, καθώς δεν έχει ξεκινήσει η κατασκευή φραγμάτων βάρους στα βουνά, με αποτέλεσμα οι πυρόπληκτοι κάτοικοι να βιώνουν πλέον την καταστροφή από τις πλημμύρες μετά από κάθε δυνατή βροχή:

Μελετώντας τις αποφάσεις των Δασαρχών στην Ιστιαία και τη Λίμνη Ευβοίας (δημοσιεύονται στη ΔΙΑΥΓΕΙΑ) διαπιστώσαμε ότι από τις πέντε Υδρολογικές Λεκάνες (ΥΛ) της Λίμνης μόνο στην ΥΛ Ι έχει υπογραφεί (στις 22-12-2021) η σύμβαση για την κατασκευή του Φράγματος Βάρους, ενώ από τις τέσσερις ΥΛ της Ιστιαίας μόνο στην ΥΛ III έχει κατακυρωθεί (στις 22-12-2021) η σύμβαση στον ανάδοχο για την κατασκευή του Φράγματος Βάρους.

Ενημερωτικά αναφέρουμε ότι υπάρχει μια χρονική διαφορά ανάμεσα στην κατακύρωση και στην υπογραφή μιας σύμβασης, γιατί για να υπογραφεί μια σύμβαση κατασκευής ενός έργου, αν ο προϋπολογισμός του (χωρίς τον ΦΠΑ) ξεπερνά τις 300.000 ευρώ, πρέπει να προηγηθεί προσυμβατικός έλεγχος από το Ελεγκτικό Συνέδριο. Τα άρθρα 324 έως 327 του νόμου 4700/2020 (τα παραθέτουμε στο τέλος) αναφέρονται στις διαδικασίες που πρέπει να γίνουν για τον προσυμβατικό έλεγχο από το Ελεγκτικό Συνέδριο. Ειδικά στο άρθρο 327 προβλέπεται ότι η σύμβαση είναι άκυρη, αν ο αρμόδιος φορέας που υπέγραψε τη σύμβαση με τον ανάδοχο του έργου απέφυγε τον έλεγχο.

Στην περίπτωση της ΥΛ I της Λίμνης γίνεται αναφορά ότι προηγήθηκε θετικός προσυμβατικός έλεγχος, ενώ στην περίπτωσης της ΥΛ III της Ιστιαίας δεν γίνεται καμία αναφορά στο αν απαιτούνταν και αν έγινε προσυμβατικός έλεγχος. Αλήθεια, γιατί δεν έχει δημοσιευτεί ο προϋπολογισμός αυτού του έργου;

Οταν διαβάσαμε τις πρώτες αποφάσεις των Δασαρχών της Ιστιαίας και της Λίμνης για τα Φράγματα Βάρους απευθυνθήκαμε σε υπηρεσιακούς παράγοντες των Δασικών Υπηρεσιών και τους ζητήσαμε να μας πουν τι είναι τα Φράγματα Βάρους και σε τι συμβάλλουν στην αντιμετώπιση των πλημμυρικών φαινομένων.

Μας είπαν, λοιπόν, ότι τα Φράγματα Βάρους είναι τα Ορεινά Υδρονομικά Εργα. Το 1959 ιδρύθηκαν σε όλη τη χώρα οι Υπηρεσίες Δασικών Εργων (ΥΔΕ), οι οποίες κατασκεύασαν πολλά Φράγματα Βάρους (δεν είχε αρχίσει ακόμη η καταστρεπτική ιδιωτικοποίηση λειτουργιών αυτών των υπηρεσιών). Η στρατιωτικοφασιστική δικτατορία το 1967 κατήργησε αυτές τις υπηρεσίες. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 μέχρι σήμερα έγιναν ελάχιστα Φράγματα Βάρους.

Από την πλευρά μας ψάξαμε περισσότερο το θέμα, για να σιγουρευτούμε για την εγκυρότητα των πληροφοριών.

Πράγματι, στις 13 Σεπτέμβρη του 1959, με Διάταγμα που υπογράφηκε από τον τότε βασιλιά και τον υφυπουργό Γεωργίας και δημοσιεύτηκε στις 2 Νοέμβρη του 1959 στο ΦΕΚ 294 Α, αποφασίστηκε η ίδρυση YΔE σε Μακεδονία, Θεσσαλία, Ηπειρο, Ανατολική Στερεά, Δυτική Στερεά, Αττικοβοιωτία και Βόρεια Πελοπόννησο. Για τις αρμοδιότητες των ΥΔΕ παραθέτουμε την παράγραφο α) του 2ου άρθρου του Διατάγματος:

«Η μελέτη και εκτέλεσις των απαιτούμενων δομικών, φυτοκομικών και βοηθητικών έργων διευθετήσεως των ορεινών κοιτών των χειμάρρων και σταθεροποιήσεως του εδάφους των λεκανών απορροής αυτών προς έλεγχο των εκ τούτων πλημμυρών και, προς διατήρηση και ανάπτυξιν των εδαφικών και υδατικών πόρων. Επίσης η μελέτη και η εκτέλεσις των αναδασώσεων και δενδροφυτεύσεων εις τους κώνους αποθέσεως, τα αναχώματα, τας κοίτας πλημμυρών, τας τάφρους κλπ εν τη πεδινή περιοχή των χειμάρρων και ποταμών….».

Η χούντα κατήργησε τις ΥΔΕ το 1967, παρά το γεγονός ότι αυτές μελέτησαν και κατασκεύασαν αρκετά υδρονομικά έργα-φράγματα βάρους, που απέτρεπαν τα πλημμυρικά φαινόμενα. Με αυτή την απόφασή της η στρατιωτικοφασιστική δικτατορία άφησε τη χώρα μας ανοχύρωτη στην αντιμετώπιση των καταστροφικών πλημμυρών.

Μετά την κατάρρευση της δικτατορίας, οι κυβερνήσεις (όλων των χρωμάτων), που ανέλαβαν τη διαχείριση της καπιταλιστικής εξουσίας μέχρι σήμερα, δεν ίδρυσαν ξανά τις ΥΔΕ που όπως είδαμε λειτουργούσαν σε εφτά περιφέρειες που κάλυπταν σχεδόν όλη την ηπειρωτική Ελλάδα.

Για στάχτη στα μάτια, για να καλύψουν την εγκληματική τους ευθύνη που άφησαν τη χώρα ανυπεράσπιστη στην αντιμετώπιση των καταστροφικών πλημμυρών, προέβλεψαν στο ΠΔ 1213/1981, άρθρο 21, Τομέα Δασικής Υδρολογίας στα Ιδρύματα Δασικών Ερευνών με έδρα την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη.

Εγιναν μερικά υδρονομικά έργα-φράγματα βάρους το 1981 στις Περιφερειακές Ενότητες Αχαϊας (π.χ στον ποταμό Γλαύκο) και Ηλείας. Μέχρι το 1991, με πρωθυπουργό τον πατέρα του σημερινού και υπουργό Γεωργίας τον Κούβελα, οι μελέτες και τα έργα εκτελούνταν από τις δασικές υπηρεσίες. Αυτοί όμως άνοιξαν το δρόμο στην ιδιωτικοποίησή τους, που στη συνέχεια παγιώθηκε.

Από το ρεπορτάζ που κάναμε μάθαμε ότι οι περιφέρειες Αττικής και Πελοποννήσου δεν είχαν αναλάβει ποτέ στο παρελθόν τη μελέτη και κατασκευή των απαραίτητων υδρονομικών έργων-φραγμάτων βάρους, χωρίς τα οποία καθίστανται ανήμπορα τα αντιδιαβρωτικά έργα να αντιμετωπίσουν και αποτρέψουν τα πλημμυρικά φαινόμενα. Ετσι εξηγούνται, για παράδειγμα, οι μεγάλες καταστροφές από τις πλημμύρες το 2017 στη Μάνδρα Αττικής. Αν είχαν κατασκευαστεί φράγματα βάρους στο όρος Πατέρας, δε θα είχαν γίνει οι μεγάλες καταστροφές και δε θα είχαν πνιγεί τόσοι άνθρωποι στη Μάνδρα.

Αυτό δεν είναι μόνο δικό μας συμπέρασμα. Το επισημαίνει σε άρθρα του ο Ηλίας Ζαλαβράς, συνταξιούχος Δασάρχης, στενός συνεργάτης του αείμνηστου Ντάφη, με πλούσιο έργο στην υπεράσπιση του δασικού πλούτου της χώρας, για το οποίο χαίρει μεγάλης εκτίμησης από το σύνολο των δασολόγων ανεξάρτητα από τις ιδεολογικοπολιτικές του απόψεις.

Παραθέσουμε χαρακτηριστικά αποσπάσματα από δύο άρθρα του που δημοσιεύτηκαν στο dasarxeio.com.

«Κύριο γνωστικό αντικείμενο της Δασολογίας είναι και το μάθημα της Δασοτεχνικής Διευθέτησης των Χειμάρρων ή ευρύτερα της Ορεινής Υδρονομικής.

Εκεί αναφέρεται ότι, όταν ένας χείμαρρος μετά από ραγδαία βροχή μεταφέρει πολλά υλικά διάβρωσης (άργιλο, άμμο, κροκκάλες, ογκόλιθους, δένδρα, κ.λπ.) τότε μετατρέπεται σε χείμαρρο λάβας. Και η καταστροφική του δράση, ουδόλως διαφέρει από την λάβα ενός ηφαιστείου. Πάλι και εφέτος οι δυστυχείς κάτοικοι της Μάνδρας υπήρξαν θύματα ενός τέτοιου χειμάρρου, που πήρε διαστάσεις βιβλικής καταστροφής με την απώλεια είκοσι τριών ανθρώπων. Στις εικόνες των τηλεοπτικών μέσων αποτυπώθηκε η απερίγραπτη, κατακλυσμιαία θολούρα και μανία, της παρασυρτικής δύναμης της μεγίστης πλημμυρικής απορροής.

Oμως η έκρηξη ενός ηφαιστείου δεν μπορεί να προβλεφθεί και εν πολλοίς το κακό ν΄ αντιμετωπισθεί. Στην περίπτωση όμως των χειμαρρικών καταστροφών, η όλη κατάσταση είναι προβλέψιμη και αντιμετωπίσιμη με δασοτεχνικά έργα διευθέτησης, τόσο στο πεδινό τμήμα του χειμάρρου (κοίτη εκκενώσεως), όσο κυρίως στη λεκάνη απορροής του…

Την Δασική όμως Υπηρεσία την απέκλεισε ο διάχυτος στις ιθύνουσες τάξεις της κοινωνίας λαϊκισμός της τελευταίας 15ετίας, αφού την έχει πλέον μαντρώσει σε μερικά μόνο διοικητικά καθήκοντα, με σκοπό την κατάργησή της και εμμέσως του αξιώματος του Δασάρχη. Αγνοώντας το γεγονός ότι μόνο αυτή έχει να επιδείξει τεράστια έργα δασικής ανάπτυξης και προπάντων αποτελεσματικής διευθέτησης χειμάρρων. Αφού παλαιότερα είχε και ειδική υπηρεσία (Υ.Δ.Ε.) που αποκλειστικά ασχολούνταν με το σοβαρό αυτό θέμα, που ως γνωστόν, από την αρχαιότητα ακόμα, ταλαιπωρεί την χώρας μας. Υπολογίζεται ότι 500 χείμαρροι την ρημάζουν κάθε χρόνο μεταφέροντας στην θάλασσα 200.000 στρέμματα γόνιμης γης…

Oμως όπως επανειλημμένα το φώναζαν κάτοικοι θύματα “το κακό ξεκίνησε από το βουνό Πατέρας“. Εκεί λόγω πυρκαϊάς καταστράφηκε κάθε μορφή βλάστησης και το έδαφος των γυμνών απότομων πλαγιών του, μετά το μαστίγωμα της καταιγίδας χαραδρώθηκε και παρασύρθηκε προς τα κάτω. Αυτά τα υλικά διαβρώσεως (στερεοπαροχή) έχουν και την κύρια ευθύνη “φουσκώματος“ σε μορφή λάβας, των καταστρεπτικών νερών του χειμάρρου.

Με λίγα λόγια τα προγραμματιζόμενα να γίνουν έργα στην πεδινή κοίτη του χειμάρρου, δεν θα είναι σίγουρα και αποτελεσματικά διαχρονικά, εάν πρώτιστα δεν αντιμετωπισθεί με έργα τεχνικά και φυτοκομικά το πρόβλημα της διάβρωσης στην έκταση της λεκάνης απορροής, στο βουνό Πατέρας.

Εξάλλου η αποκτηθείσα από την Δασική Υπηρεσία πολυετής πείρα και πρακτική απέδειξε ότι ο αγώνας κατά των χειμάρρων διεξάγεται στην ορεινή περιοχή» (Ο χείμαρρος λάβας στη Μάνδρα Αττικής και η μαντρωμένη δασική υπηρεσία, 29/11/2017, οι εμφάσεις δικές μας).

«Τι φταίει όμως στη περιοχή αυτή και γενικότερα σ’ όλη την χώρα μας και οι χείμαρροι μετά από μια ραγδαία βροχή “φουσκώνουν“ τα νερά τους και παρασέρνουν στα διάβα τους ό,τι βρουν μπροστά τους;

Η ορεινή διαμόρφωση, η ραγδαιότητα των βροχοπτώσεων, η μικρή δασοκάλυψη (19%), που χαρακτηρίζουν τον ελλαδικό χώρο, ευθύνονται πρωτίστως για την πρόκληση έντονων διαβρώσεων και άλλων χειμαρρικών φαινομένων. Υπολογίζεται ότι χίλια καταστρεπτικά ρεύματα τον αυλακώνουν κάθε χρόνο και μεταφέρουν στα πεδινά 86.000.000 κ. μ. φερτές ύλες. Είναι αυτές που μαζί με τον μεγάλο όγκο των βροχών προκαλούν την αύξηση της παροχής και της παρασυρτικής δύναμης των ορεινών υδάτινων ρευμάτων.

Σε παλαιότερες εποχές μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού της χώρας ζούσε στην ύπαιθρο. Είχε μεγάλη επίπονη εμπειρία πεζοπορίας υπό βροχή, κατά μήκος χειμάρρων και ποταμών. Στα τραγούδια του περιγράφει παρόμοιες καταστάσεις:

“Και το ποτάμι ήταν θολό, θολό κατεβασμένο. Φέρνει λιθάρια ριζιμιά, δέντρα ξεριζωμένα…“

Σήμερα οι τηλεοπτικές κάμερες δείχνουν ζωντανά την μανία της παρασυρτικής δύναμης της θολούρας των ποταμών και τα οικτρά αποτελέσματά της, στη πεδινή περιοχή. Ξεσηκώνονται θύελλες διαμαρτυριών, για προχειρότητες στην κατασκευή αναχωμάτων και άλλων παράλληλων, προς την ροή τεχνικών έργων. Ολοι ψάχνονται να εντοπίσουν την ρίζα του κακού, χωρίς να δίνουν σημασία στην επισήμανση πολλών απλών πληγέντων κατοίκων, ότι “το κακό ξεκίνησε από το βουνό“.

Αποτέλεσμα ο προγραμματισμός και η κατασκευή έργων μόνο στη πεδινή περιοχή που μακροπρόθεσμα όμως αποδεικνύονται αναποτελεσματικά, αφού αργά ή γρήγορα οι χειμαρρικές προσχώσεις τις αχρηστεύουν. Ακόμα και υδροηλεκτρικά φράγματα της ΔΕΗ απειλούνται από τον ίδιο κίνδυνο, όπως το φράγμα στο Λούρο που η λίμνη του, έχει προσχωθεί εδώ και χρόνια. Ας το έχουν λοιπόν υπόψη τους όσοι υποστηρίζουν ότι το υπό μελέτη και κατασκευή αντίστοιχο φράγμα Μουζακίου, χωρίς την παράλληλη εκτέλεση ορεινών υδρονομικών έργων, θα αντιμετωπίσει το όλο πρόβλημα.

Η πάλαι ποτέ Δασική Υπηρεσία, που σήμερα πνέει τα λοίσθια, μετά την πρώτη ανόρθωση του κράτους την Βενιζελική τετραετία 1928-1932, έθεσε υπόψη των τότε Κυβερνώντων και το θέμα της αειφόρου διαχείρισης των δασών και συνάμα της αντιπλημμυρικής προστασίας των ορεινών εδαφών της…

Με άλλα λόγια όπου υπάρχουν σήμερα έργα δομικά-φυτοκομικά σε όλη την χώρα, είναι έργα της Δασικής Υπηρεσίας. Και είναι να απορεί κανείς, που σε όλες τις αυτοψίες παραγόντων εξουσίας -κεντρικής και τοπικής- στους τόπους των καταστροφών, σε συζητήσεις στα Μ.Μ.Ε., ουδείς εκπρόσωπος της υπηρεσίας προσκαλείται να συμμετάσχει για να πει από “πρώτο χέρι“ την γνώμη του. Ισως η συμπεριφορά αυτή είναι απόρροια της ακολουθούμενης τα τελευταία 40 χρόνια επίσημης τακτικής περιθωριοποίησης και αδρανοποίησής της» (Τι και «τις πταίει» για τις βιβλικές καταστροφές των χειμάρρων στην Καρδίτσα και στο Μουζάκι, 18/10/2020, οι εμφάσεις δικές μας).

Παραθέσαμε ήδη συνδέσμους (links) στα άρθρα του Ηλ. Ζαλαβρά, για να διαβαστούν στην ολότητά τους, με την επισήμανση ότι δεν μας βρίσκουν σύμφωνους οι ιδεολογικοπολιτικές του απόψεις.

Παραθέτουμε, ακόμη, ένα μικρό μεν αλλά με πολύ σημαντική τοποθέτηση για το ρόλο που έπαιξαν οι καταργημένες ΥΔΕ, απόσπασμα από την εργασία με τίτλο: Παραδείγματα συνεργασίας της Δασικής Υπηρεσίας με το ΑΠΘ στα πλαίσια της διαχείρισης των υδάτινων πόρων, που περιλαμβάνεται στα πρακτικά του 20oύ Πανελλήνιου Δασολογικού Συνεδρίου / Τρίκαλα, 3-6 Οκτωβρίου 2021 και δημοσιεύτηκε στο dasarxeio.com: «Το 1967 καταργήθηκε η εξειδικευμένη στα ορεινά υδρονομικά έργα Υπηρεσία Δασοτεχνικών Εργων, με αποτέλεσμα την έκτοτε ελαχιστοποίηση της κατασκευής ορεινών υδρονομικών έργων στη χώρα».

Συμπέρασμα: Κλειδί για την αντιμετώπιση των καταστροφικών πλημμυρικών φαινομένων είναι η κατασκευή των ορεινών υδρονομικών έργων-φραγμάτων βάρους. Η κατασκευή αντιδιαβρωτικών έργων από μόνη της δεν μπορεί να αντιμετωπίσει τα πλημυρρικά φαινόμενα.

Επισημάναμε στην αρχή πόσες συμβάσεις υπογράφηκαν για την κατασκευή φραγμάτων βάρους στην Εύβοια από τα Δασαρχεία Λίμνης και Ιστιαίας. Μέχρι σήμερα κατασκευάστηκαν στη βόρεια Εύβοια αντιδιαβρωτικά έργα σε μερικές δεκάδες χιλιάδες στρέμματα. Σε επόμενο δημοσίευμα θα αναφερθούμε αναλυτικά στα αντιδιαβρωτικά έργα που έγιναν μέχρι τώρα στην Εύβοια, στα Γεράνεια Ορη (περιοχές Αλεποχωρίου και Σχίνου), στη Βαρυμπόμπη και στην Ηλεία.

Ο Μητσοτάκης μαζί με τον πολιτικό σαλταδόρο Μπένο και μεγάλη κυβερνητική κουστωδία οργάνωσε λαμπερή φιέστα στις 14 Δεκέμβρη στην Ιστιαία, όπου ακόμη δεν είχαν ολοκληρωθεί ούτε τα τρία αντιδιαβρωτικά έργα που είχαν αναλάβει (με το αζημίωτο) η ΕΡΕΝ και η ΔΕΗ. Αυτή τη φορά υποσχέθηκε στους πυρόπληκτους-πλημμυρόπληκτους ότι θα κάνει ένα μεγάλο δρόμο! Κι όπως ταιριάζει σε κάθε κυβερνητική φιέστα, τα ΜΑΤ ανέλαβαν να αντιμετωπίσουν τους κατοίκους που διαδήλωσαν για την άγρια κατάσταση εγκατάλειψης και απουσίας ουσιαστικών μέτρων.

Ο ξερόλας αυτοκρατορίσκος δεν γνωρίζει πως όσα αντιδιαβρωτικά έργα κι αν κατασκευαστούν στην βόρεια Εύβοια, δε θα αποτρέψουν τα πλημμυρικά φαινόμενα. Μέσα στην ασχετοσύνη του, δε, έπλεξε το εγκώμιο υπηρεσιακών παραγόντων, όπως του Γκουντούφα που τοποθετήθηκε παράνομα ως α/α γενικός διευθυντής, παραβιάζοντας ωμά τον Δημοσιοϋπαλληλικό Κώδικα.

Εδώ και τώρα να ξανασυσταθούν οι Υπηρεσίες Δασοτεχνικών Εργων, να γίνουν μαζικές προσλήψεις δασολόγων και όλων των υπόλοιπων απαραίτητων ειδικοτήτων για τη στελέχωση των δασικών υπηρεσιών. Να γίνει πραγματική μεταφορά των Γενικών Διευθύνσεων Δασών και Αγροτικών Υποθέσεων από τις Αποκεντρωμένες Διοικήσεις στο ΥΠΕΝ. Τέλος να δοθεί προτεραιότητα στην κατασκευή των Ορεινών Υδρονομικών Εργων-Φραγμάτων Βάρους.

ΥΓ. Στο θέμα θα επανέλθουμε, εξετάζοντας λεπτομερειακά τι έχει γίνει, όχι μόνο στην Εύβοια αλλά και στις περιοχές γύρω από τα Γεράνεια Ορη, που αντιμετωπίζουν παρόμοια προβλήματα και όπου είχαμε τραγελαφικές καταστάσεις.

Πηγή: eksegersi.gr