Κέντρο Μελέτης του Εγκλήματος: Συνέντευξη με τον Δημοσιογράφο Γιώργο Καραϊβάζ (Απρίλιος 2019) «Φυλακή και Γλώσσα»

Συνέντευξη με τον Δημοσιογράφο Γιώργο Καραϊβάζ

Η συνέντευξη που ακολουθεί παραχωρήθηκε τον Απρίλιο του 2019 στο Κέντρο Μελέτης του Εγκλήματος στο πλαίσιο των επιστημονικών δράσεων της επαναληπτικής έρευνας «Φυλακή και Γλώσσα» με Επιστημονικά Υπεύθυνη την κ. Αγγελική Καρδαρά, Δρ.Τμήματος ΕΜΜΕ ΕΚΠΑ, Φιλόλογος, Τακτική Επιστημονική Συνεργάτιδα Κέντρου Μελέτης του Εγκλήματος, Επιστημονικά Υπεύθυνη του «Crime & Media Lab» ΚΕ.Μ.Ε, Συγγραφέας-Εισηγήτρια και Εκπαιδεύτρια E-Learning ΕΚΠΑ και δημοσιεύεται για πρώτη φορά σήμερα από το Κέντρο Μελέτης του Εγκλήματος, στο πλαίσιο των επιστημονικών δράσεων του Crime & Media Lab του ΚΕ.Μ.Ε.

Η ερευνητική ομάδα πραγματοποίησε συνεντεύξεις, με απώτερο στόχο να καταγραφεί η επιστημονική (γλωσσολογική, εγκληματολογική και νομική) και δημοσιογραφική άποψη για τον ιδιαίτερο γλωσσικό κώδικα επικοινωνίας που χρησιμοποιείται από τον έγκλειστο πληθυσμό εντός αλλά και εκτός φυλακών, με την αποφυλάκιση τους, για τον ρόλο, τους σκοπούς και τις λειτουργίες αυτού του πολυδιάστατου κώδικα επικοινωνίας των κρατουμένων και των αποφυλακισμένων.


Κύριε Καραϊβάζ, έχετε καταγράψει στο πλαίσιο της δημοσιογραφικής σας έρευνας έξεις και φράσεις του γλωσσικού κώδικα επικοινωνίας των φυλακισμένων/αποφυλακισθέντων; Μπορείτε να μας αναφέρετε ενδεικτικές εκφράσεις που έχετε καταγράψει στα ρεπορτάζ σας και να μας εξηγήσετε τις περιστάσεις χρήσης του συγκεκριμένου γλωσσικού κώδικα;

Είναι συνηθισμένες λέξεις στην αργκό της φυλακής, που τις χρησιμοποιούν πλέον και έξω επειδή έχουν μία διάχυση στη νύχτα. Για παράδειγμα, το καλάσνικωφ, τους αρέσει να το λένε «καλάμι». Ειδικά για τα χρήματα, έχουν πάρα πολλές λέξεις προσδιοριστικές, τις οποίες χρησιμοποιούν είτε στην αργκό, είτε διαφοροποιούν κάποιες από αυτές για να τις χρησιμοποιήσουν, κατά την αστυνομία πάντα και σύμφωνα με όσα έχουμε δει, προκειμένου να έχουν συνωμοσιολογικό χαρακτήρα για να εξυπηρετούν τις μεταξύ τους επικοινωνίες, των κακοποιών δηλαδή που είναι στη φυλακή με τους απ’ έξω, με σκοπό να δοθούν οι κατευθύνσεις.

Σε κάποιες περιπτώσεις απαγωγών, όπως σε αυτή του Παναγόπουλου για παράδειγμα, χρησιμοποιούσαν για τα χρήματα και τα λύτρα τις λέξεις: «ριχτάρια», «σκάφες» και διάφορες άλλες λέξεις. Πολλές από αυτές βέβαια, όταν φτάνουν στο ανακριτικό στάδιο και σε ό,τι αφορά στη δική τους κωδικοποιημένη επικοινωνία, κατά την αστυνομία, περνούν από μία διαδικασία αμφισβήτησης.

Δηλαδή στην περίπτωση Παναγόπουλου αναφέρονταν στις μεταξύ τους επικοινωνίες σε «ριχτάρια για σκάφη», γιατί είχαν μια τέτοιου είδους επιχείρηση στην περιοχή της Ραφήνας. Εν πάση περιπτώσει σαφέστατα υπάρχει και αργκό της φυλακής, σαφέστατα υπάρχουν και κώδικες επικοινωνίας, οι οποίοι πάντως ποικίλλουν και ανά κατηγορία αδικήματος. Άλλες εκφράσεις χρησιμοποιούν αυτοί που βρίσκονται έγκλειστοι για ανθρωποκτονίες και βιασμούς, άλλες οι μπράβοι που έχουν σχέση με βόμβες, άλλες χρησιμοποιούν γιαναρκωτικά και ούτω κάθε εξής. 

Να σας δώσω ενδεικτικά παραδείγματα: «ζάχαρη» είναι η πιο ευρείας χρήση λέξη για την κοκαΐνη. Ακόμα, το «πακέτο» το χρησιμοποιούν όταν θέλουν να πουν ότι έχουν βάλει κάποιον στον στόχο, όπως και οι μυστικές υπηρεσίες. Έχουν πάντως, διαπιστώνουμε, πλούσια φαντασία.

Έχετε καταγράψει στο πλαίσιο της δημοσιογραφικής σας έρευνας λέξεις, φράσεις, κωδικές ονομασίες, από υποθέσεις μεγάλου εγκληματολογικού ενδιαφέροντος που έχουν απασχολήσει εκτενώς τα ΜΜΕ; Θα μας δώσετε περισσότερα στοιχεία (εγκλήματα για τα οποία κατηγορούνταν, προφίλ κατηγορουμένων, εκφράσεις και σημασίες);

Σε όλες τις μεγάλες υποθέσεις χρησιμοποιούνται κωδικοί. Υπάρχουν καταγεγραμμένες ομιλίες, οι οποίες είναι σπαρταριστές, σε υπόθεση λαθρεμπορίου καυσίμου. Μιλούσαν για παράδειγμα δύο και λέει ο ένας: -
«Έλα Σάββα», και λέει ο άλλος «Μη με λες Σάββα, μη λες ονόματα», (ήταν το πραγματικό του όνομα). Αλλά και πάλι στο πλαίσιο μίας επικοινωνίας πάντα θα υπάρχει κάτι, ας πούμε σε αυτή την υπόθεση ήταν κατηγορούμενος ένας συνδικαλιστής, από κάτι λοιπόν το οποίο είπαν στη μεταξύ τους επικοινωνία,
κατάλαβαν ότι ήταν συνδικαλιστής και έμαθαν μάλιστα ότι θα πήγαινε σε μία διαμαρτυρία την επόμενη μέρα, οπότε βρήκαν και ποιος ήταν. 

Στην υπόθεση της κλοπής των ασπίδων από τα ΜΑΤ, ακούνε τους αντιεξουσιαστές να λένε «πάμε να βγάλουμε φωτογραφία στην παραλία;» και ρωτάει ο επικεφαλής τους από την ομάδας έρευνας «τους έχετε δει ποτέ να κατεβαίνουν παραλία;» λένε «όχι», «όποτε τους έχουμε από κοντά» και πήγαν όντως να βγάλουν φωτογραφίες σε ένα υπόγειο στην Κυψέλη, όπου είχαν τις ασπίδες των ΜΑΤ.

Θα μπορούσατε, στο σημείο αυτό να μας αναφέρετε κάποια πρόσφατη υπόθεση μεγάλου εγκληματολογικού ενδιαφέροντος, όπου χρησιμοποιήθηκαν εκτενώς λέξεις και φράσεις ενός συνθηματικού κώδικα επικοινωνίας;

Ακόμα και στην πρόσφατη υπόθεση που απασχόλησε τα ΜΜΕ, με τα εικονικά διπλώματα αδειών οδήγησης, και γενικά σε όλες τις υποθέσεις, διαπιστώνεται ότι κατ’ αρχάς χρησιμοποιούν τηλέφωνα τα οποία είναι είτε μίας χρήσης, είτε περιορισμένης χρονικής διάρκειας. Αυτά βέβαια είναι καρτοτηλέφωνα με κατόχους φαντάσματα, συνήθως είναι αυτό που λέμε ένας Πακιστανός, ένας Κινέζος στον οποίο υπάρχει μία χρέωση δύο – τριών χιλιάδων αριθμών κλήσεων κι αυτά μετά γίνονται διανομή στον υπόκοσμο και αλλάζουν κάθε λίγο και λιγάκι, γιατί είτε τα θέλουν για μίας χρήσης επικοινωνίες, είτε για ένα περιορισμένο χρονικό διάστημα.

Βάσει της πολύχρονης δημοσιογραφικής σας εμπειρίας, αυτός ο κώδικας επικοινωνίας μεταφέρεται και εκτός φυλακής και αν ναι με ποιους τρόπους;

Ναι, γιατί όπως προαναφέραμε έχουν μεγάλη διάχυση στη νύχτα. Αυτή η αργκό συνήθως μεταγγίζεται, κατά κάποιο τρόπο, στον εργασιακό χώρο στον οποίο κινούνται και έπειτα για λόγους μιμητισμού, μαγκιάς, επιδειξιομανίας και για μία σειρά άλλων λόγων, αρχίζει να υιοθετείται και από τους θαμώνες.

Ποιοι εγκληματικοί τύποι και ποιες εγκληματικές ομάδες χρησιμοποιούν εκτενέστερα αυτόν τον ιδιαίτερο γλωσσικό κώδικα επικοινωνίας εντός αλλά και εκτός φυλακής;

Στο σύνολό τους, αλλά πιο εκτεταμένα βέβαια, χρησιμοποιούν αυτό τον ιδιαίτερο γλωσσικό κώδικα επικοινωνίας αυτοί που προσδιορίζονται ως μέλη οργανωμένων εγκληματικών οργανώσεων, αυτοί δηλαδή οι οποίοι έχουν σχέση με το οργανωμένο έγκλημα, είτε είναι οικονομικής φύσεως, είτε είναι ναρκωτικά, λαθρεμπόριο, είτε και μίξη όλων αυτών και βέβαια συμβόλαια θανάτου. Γι’ αυτό λέμε ότι αφορά όλες τις κατηγορίες, γιατί πια ξέρουν ότι τους ακούν και προσπαθούν να εφεύρουν τρόπους προκειμένου αυτό το οποίο θα πουν να μη γίνεται κατανοητό από τους αστυνομικούς. 

Μέσα από συνεντεύξεις σας με πρώην κρατουμένους, παρατηρήσατε ναχρησιμοποιούν λέξεις που τις είχαν μάθει μέσα στην φυλακή;

Αν και δεν έχω κάνει πολλές συνεντεύξεις, σίγουρα τις χρησιμοποιούν αλλά σε αυτού του είδους τις επικοινωνίες είναι σε πολύ περιορισμένο βαθμό, είτε για να μη γίνονται ευρέως γνωστές, είτε γιατί ούτως ή άλλως οι λέξεις που χρησιμοποιούν σε μία συνέντευξη έχουν πια μεταδοθεί, έχουν μεταγγιστεί στην κοινωνία. Δεν είναι όμως και ο κανόνας. 

Στην επικοινωνιακή τους σχέση με τον οποιονδήποτε βρίσκεται εκτός φυλακής, χρησιμοποιούν ένα άλλου είδους λεξιλόγιο, το οποίο εξαρτάται βέβαια και από το μορφωτικό επίπεδο του κάθε ομιλητή, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι το μορφωτικό του επίπεδο συνεπάγεται και ακαδημαϊκές σπουδές.

Σας έχει τύχει σε σχετικά ρεπορτάζ και συνεντεύξεις, πρώτον, να μην καταλαβαίνετε κάποιες λέξεις-φράσεις-εκφράσεις που χρησιμοποιούν και δεύτερον, πώς τις μεταφέρετε στο άρθρο-ρεπορτάζ (αυτούσιες ή με αντίστοιχη ερμηνεία-απόδοση του όρου);

Αυτό το παθαίνουμε συνήθως με αλλοδαπούς, Αλβανούς κατά κύριο λόγο, καθώς και με Ρώσους, γιατί δεν κάνουν καλή χρήση της γλώσσας, οπότε ασφαλώς ζητάμε τη σημασία των λέξεων, αλλά σε αυτές τις περιπτώσεις δεν πρόκειται για αργκό. Πρόκειται για διατύπωση άλλης λέξης με άλλου είδους νόημα, επομένως εκεί ζητάμε να μας δοθούν διευκρινίσεις. 

Όσον αφορά τη μεταφορά στα άρθρα και τα ρεπορτάζ, αυτό εξαρτάται κατ’ αρχάς από το ποιος είναι ο συνεντευξιαζόμενος. Αυτό βέβαια δεν θα το δείτε ποτέ σε έναν τρομοκράτη, διότι χρησιμοποιεί πολιτικό λόγο, επομένως δεν μπορούμε να πούμε ότι μία πολιτική ιδεολογία τοποθετείται στην αργκό, ανεξαρτήτως εάν αυτού του είδους οι ορολογίες είναι λιγότερο κατανοητές. Ενδεχομένως η αργκό της φυλακής να είναι πιο κατανοητή και πιο εύληπτη για τον κόσμο,ενώ η πολιτική ορολογία δεν είναι. 

Αλλά, εάν για παράδειγμα σου δώσει συνέντευξη ένα από τα πρώτα «ονόματα» της παρανομίας, εκεί, όχι ότι είσαι υποχρεωμένος, οφείλεις όμως να το κάνεις, να αποδώσεις τον λόγο, όπως τον διατυπώνει. Βέβαια εξαρτάται και από το μέσο. Εάν είναι ηχογραφημένος λόγος, δεν μπορείς να κάνεις παρεμβολή, εκτός από το να αφαιρέσεις κάποια κομμάτια, εάν είναι για βίντεο ή οτιδήποτε άλλο και δεν είναι για το σύνολό του η μετάδοση. Εάν είναι ραδιοφωνικός λόγος, πάλι κι εκεί δεν έχεις τη δυνατότητα παρέμβασης. 

Σε εφημερίδες προτιμάμε να βάλουμε το κείμενο αυτούσιο και για να μην αλλοιωθεί το νόημα, αλλά και γιατί θέλουμε κι εμείς να καταγραφεί ο λόγος ακριβώς όπως εκφράζεται και διατυπώνεται, αυτούσιος. 

Τώρα σε άλλες περιπτώσεις, οι οποίες είναι ήσσονος σημασίας, κάνουμε διορθώσεις, παρεμβάσεις και διορθώνουμε κάποιες λέξεις, κυρίως όταν είναι αλλοδαπός ο συνεντευξιαζόμενος και άλλο θέλει να σου πει και άλλο λέει.

Θεωρείτε ότι η χρήση αυτών των όρων στον δημοσιογραφικό λόγο επηρεάζει ποιοτικά το δημοσιογραφικό κείμενο και το πώς οι αναγνώστες το προσλαμβάνουν;

Αν είναι να χρησιμοποιήσει ο δημοσιογράφος σε κείμενο δικό του αργκό, αυτό μπορεί να το κάνει υπό επεξηγηματικές προϋποθέσεις. Σαφέστατα όμως, κατά την άποψή μου, το να χρησιμοποιείς επιτηδευμένα αυτού του είδους τον λόγο εξαρτάται πάντα από την πρόθεση. Εάν το χρησιμοποιείς επιτηδευμένα για να δείξεις ότι είσαι κοινωνός, για εμένα είναι ανούσιο. 

Προσωπικά προτιμώ τον αμιγώς καθαρόδημοσιογραφικό λόγο διανθισμένο, αυτό είναι και το δικό μου προφίλ, με λέξεις και νοήματα στα οποία θα βοηθήσω λίγο τον αναγνώστη να ψάξει να βρει το νόημά του, όχι όμως σε επίπεδο αργκό, αλλά σε επίπεδο πολιτικής ορολογίας, ορολογίας κάποιων άλλων λέξεων και φράσεων που είτε προέρχονται από αρχαία Ελλάδα και αρχαία κείμενα, είτε προέρχονται από φιλοσοφικά κείμενα και ούτω κάθε εξής. 

Μου αρέσει γιατί είναι και το στιλ μου να βάζω τον άλλον στη διαδικασία να θέλει να ερμηνεύει, να αναλύει, να ψάχνει γενικά τι είναι αυτή η λέξη που διάβασε. Κι αυτό μπορεί να εκληφθεί ως επιτηδευμένος λόγος, αλλά το κάνω από φύση και θέση, από άποψη γιατί όπως σας είπα μου αρέσει να προκαλώ τον αναγνώστη να μπει στη διαδικασία να ψάξει.

Πιστεύετε ότι η δημοσιογραφική έρευνα μπορεί να συμβάλλει στην περαιτέρω διερεύνηση της γλώσσας της φυλακής;

Πιστεύω ότι υπάρχουν ομάδες αναλυτών ήδη μέσα στην αστυνομία, οι οποίοι καταγράφουν καθετί το οποίο είναι “λεξιλογικά καινοτόμο” προκείμενου και να βρουν την ερμηνεία αυτών των λέξεων και φράσεων, αλλά και για να αποκωδικοποιούν το νόημα της συνομιλίας που έχουν καταγράψει. 

Πιστεύω όμως ότι σε μια πολύ καλή δημοσιογραφική έρευνα αυτές οι λέξεις περνάνε στο καθημερινό λεξιλόγιο σιγά σιγά, μεταβολίζονται και για τον συγκεκριμένο λόγο καλό είναι -και μας το έχουν διδάξει πάρα πολλοί γλωσσολόγοι το συγκεκριμένο ζήτημα- να γνωρίζουμε τις λέξεις οι οποίες εισάγονται στο λεξιλόγιο και να
διερευνούμε την προέλευσή τους και ως προς την ετυμολογία και ως προς το νόημά τους, γιατί αυτό δείχνει και μία κουλτούρα. 

Εάν απομονώσουμε το κωδικοποιημένο λεξιλόγιο των εντός φυλακής, βλέπουμε ότι φωτογραφίζει ξεκάθαρα, κωδικοποιεί, κατηγοριοποιεί και υπο-κατηγοριοποιεί αυτό που χαρακτηρίζουμε ως
«κοινωνία της φυλακής».

Θέλετε να προσθέσετε κάτι παραπάνω που θεωρείτε σημαντικό και ίσως δεν ειπώθηκε;


Κατ’ αρχάς θεωρώ ότι η εγκληματολογία και η έρευνα σε αυτό που συμβαίνει στις φυλακές είναι σε πολύ πρώιμο στάδιο στη χώρα μας και ευτυχώς που υπήρξε ο κύριος Μαγγανάς (Ομ. Καθηγητής Εγκληματολογίας Παντείου Πανεπιστημίου) και κάποιοι από τους στενούς του συνεργάτες και κάνουν εξαιρετική δουλειά. 

Πιστεύω ότι αυτή η έρευνα κάποια στιγμή θα πρέπει και να βοηθηθεί, αλλά και να αποκτήσει έναν πιο συστηματικό χαρακτήρα σε ότι αφορά τη διερεύνηση, γιατί αφορά μία «μικροκοινωνία» με ισχυρές παρεμβάσεις στο κοινωνικό, οικονομικό και πολιτικό γίγνεσθαι. Γι’ αυτό λοιπόν δεν πρέπει να θεωρούμε ότι είναι ένα περιθώριο και το κλείσαμε, θα πρέπει να εξετάσουμε από πολλές οπτικές το συγκεκριμένο ζήτημα των φυλακισμένων, πρώτα και κύρια αυτό του σωφρονισμού. Έχουμε ένα σύστημα
το οποίο όχι μόνο δεν επανεντάσσει, αλλά διευρύνει ακόμα περισσότερο την εγκληματογόνο συμπεριφορά.
 

 Από την άλλη, επειδή ακριβώς έχουν μεγάλη παρέμβαση, τόσο μέσα στην κοινωνία, όσο στα οικονομικά ζητήματα, όσο και στην πολιτική, θα πρέπει κι αυτό να μελετηθεί περισσότερο εξειδικευμένα, να κατηγοριοποιηθεί, να υπο-κατηγοριοποιηθεί ώστε να δούμε ποιοι είναι αυτοί που ασκούν τις τόσο μεγάλες
επιρροές.

e-keme.gr