Οπως είναι γνωστό, οι περισσότερες πυρκαγιές προκαλούνται είτε από τυχαία περιστατικά (π.χ. κεραυνοί, εστίαση του ήλιου σε σπασμένο γυαλί δίπλα σε άχυρα), είτε από κακή διαχείριση εγκαταστάσεων (π.χ. ηλεκτροφόρα καλώδια που εφάπτονται με δένδρα, καύση σκουπιδιών σε χωματερές), είτε και από ανθρώπινη απερισκεψία, δηλαδή αμέλεια (π.χ. άναμμα υπαίθριας ψησταριάς ή κάπνισμα μελισσιών όταν έχει ζέστη και πνέει άνεμος).
Σε μικρότερη έκταση υπάρχουν και οι εμπρησμοί από πρόθεση, όπως για λόγους: ιδεολογίας, τρομοκρατίας ή εξόντωσης ανταγωνιστών (π.χ. ανεξιχνίαστες ακόμη πυρκαγιές πολυκαταστημάτων στην Αθήνα το 1980), εκδίκησης (π.χ. πυρπόληση της περιουσίας του γείτονα, με τον οποίον οι σχέσεις είναι κακές), ματαιοδοξίας (π.χ. Ηρόστρατος, που έκαψε τον ναό της Εφεσίας Αρτέμιδος για να μείνει το όνομά του στην Ιστορία…), εξαφάνισης πειστηρίων του εγκλήματος (π.χ. φωτιά στο αυτοκίνητο με το οποίο έγινε μια απαγωγή), ή και για λόγους οικοπεδοποίησης / δημιουργίας βοσκοτόπων. Αξίζει μάλιστα εδώ να σημειωθεί εδώ ότι ήδη το 1835 ο Βαυαρός Gustav Geib στο έργο του «Παρουσίαση της Κατάστασης του Δικαίου στην Ελλάδα» αναφέρει ότι οι εμπρησμοί δασών είναι συχνότατοι για βόσκηση των κοπαδιών και ότι «αυτός είναι ο κύριος λόγος που σχεδόν όλα τα ελληνικά βουνά είναι τώρα σχεδόν εντελώς απογυμνωμένα από δάση».
Υπάρχει, όμως, και μια κατηγορία εμπρησμών που γίνονται χωρίς εμφανή, συγκεκριμένο λόγο και σκοπό. Οφείλονται, δηλαδή, κατά κανόνα σε μιαν ακατανίκητη εσωτερική παρόρμηση του δράστη να απολαύσει το «μεγαλείο της φωτιάς» και να αισθανθεί έτσι μια λύτρωση, που ενίοτε, κατά ορισμένους (Sigmund Freud, Peter Collins κ.ά.), φθάνει στα όρια της σεξουαλικής διέγερσης και ικανοποίησης. Κατ’ ουσίαν πρόκειται για μια μορφή ψυχαναγκασμού που ήδη κατά τον 19ο αι. είχε περιγραφεί από τους Γάλλους ψυχιάτρους Etienne Esquirol και Ηenri Marc ως «πυρομανία», εντασσόμενη στην κατηγορία των «μονομανιών», μαζί με διαταραχές όπως η κλεπτομανία και η νυμφομανία.
Βέβαια, στους μετέπειτα χρόνους η έννοια αυτή θεωρήθηκε ότι δεν συνέβαλλε στην πολυπαραγοντική προσέγγιση του εγκλήματος και γι’ αυτό σημαντικοί εγκληματολόγοι, όπως ο Κωνσταντίνος Γαρδίκας, δεν την υιοθέτησαν. Ωστόσο, στη σύγχρονη εποχή η πυρομανία έχει καταγράψει ένα δυναμικό comeback και έχει καταχωρισθεί στο 5ο κεφάλαιο (F63.1) των νοητικών και συμπεριφορικών διαταραχών του καταλόγου Διεθνούς Ταξινόμησης Νόσων (ICD), τον οποίο δημοσιεύει εκάστοτε ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ). Ετσι, στη 10η αναθεωρημένη έκδοση αυτού του καταλόγου (ισχύει σήμερα) η πυρομανία ορίζεται ως «η διαταραχή που χαρακτηρίζεται από πολλαπλές ενέργειες ή απόπειρες για πρόκληση φωτιάς σε περιουσία ή άλλα αντικείμενα, χωρίς εμφανές κίνητρο, καθώς και από έμμονη ενασχόληση με θέματα αφορώντα τη φωτιά και την καύση. Η συμπεριφορά αυτή συχνά συνδέεται με συναισθήματα αύξουσας έντασης πριν από την ενέργεια και έντονης έξαψης αμέσως μετά» (ανάλογος ορισμός έχει διατυπωθεί και από την Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρεία στο Διαγνωστικό και Στατιστικό της Εγχειρίδιο Νοητικών Διαταραχών – DSM 5, 312.33).
Σε μελέτη που δημοσίευσε το 2005 ομάδα Φινλανδών επιστημόνων με επικεφαλής τη Nina Lindberg και με τίτλο «Looking for Pyromania» (προσβάσιμη στο Διαδίκτυο) παρουσιάσθηκαν τα πορίσματα έρευνας αρχείου που διεξήχθη στους φακέλους 90 κρατουμένων υποτρόπων εμπρηστών. Οι περισσότεροι από αυτούς διαπιστώθηκε ότι εμφάνιζαν διαταραχές προσωπικότητας, ψυχώσεις και νοητική υστέρηση, καθώς και προβλήματα αλκοολισμού ή εξάρτησης από ουσίες (συννοσηρότητα). Ομως, επειδή ο ΠΟΥ στον ορισμό του της πυρομανίας θεωρεί ότι ο πυρομανής δεν πρέπει εννοιολογικά να συνδέεται με την τοξικοεξάρτηση, οι Φινλανδοί επιστήμονες εντόπισαν, με βάση αυτόν τον ορισμό του ΠΟΥ, μόλις τρεις περιπτώσεις πυρομανών, άρα περί το 3% του δείγματος. Επίσης και σε έρευνα της WWF για τις Δασικές Πυρκαγιές Ελλάδας, που μνημονεύεται από τον ειδικό εμπειρογνώμονα για πυρκαγιές Ανδρ. Γκουρμπάτση σε σχετική μελέτη του (στην «Πειραϊκή Νομολογία» 2017, προσβάσιμη διαδικτυακά), το ποσοστό πυρομανών στη χώρα μας είναι μόλις 1%.
Στο μέτρο κατά το οποίο ο πυρομανής εμφανίζει νοητική υστέρηση (mental retardation), παρουσιάζει επίσης δυσχέρειες κοινωνικής προσαρμογής και αισθάνεται κοινωνικά απομονωμένος. Σε βαριές περιπτώσεις, η πυρομανία ενδέχεται να οφείλεται σε προβλήματα ψυχικής υγείας (π.χ. κατάθλιψη), ενώ περαιτέρω επιτείνεται από δυσμενείς κοινωνικοοικονομικές συνθήκες.
Ως προς την ποινική μεταχείριση των πυρομανών και εφόσον διαγνωσθεί (ανά συγκεκριμένη περίπτωση) ότι η ψυχολογική τους κατάσταση δεν τους επιτρέπει –λόγω της διαταραχής τους– να αντιλαμβάνονται πλήρως ή εν μέρει το άδικο της πράξης τους και να ενεργούν αναλόγως, τότε πρέπει να εγκλείονται αντιστοίχως σε ψυχιατρικό κατάστημα ή κατάστημα κράτησης και να υποβάλλονται σε θεραπεία.
Η θεραπεία τους, όμως, είναι ιδιαίτερα δυσχερής, εξαιτίας των προβλημάτων που εμφανίζουν για την αναστολή των παρορμήσεών τους. Σε κάθε περίπτωση, περισσότερο και από τη φαρμακευτική αγωγή, αυτό που μπορεί εδώ να βοηθήσει είναι η ψυχοθεραπεία και η ψυχολογική υποστήριξη από την οικογένεια, τις δομές θεραπείας και το ευρύτερο περιβάλλον.
Νέστωρ Κουράκης
Καθηγητής Εγκληματολογίας (Νομικές Σχολές Αθηνών και
Λευκωσίας) και τακτικό μέλος της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Επιστημών και Τεχνών.
0 Σχόλια