Οι Δύο Πίνακες του Παρθένη και η Δικαστική Μάχη σε Αθήνα και Λονδίνο

Ο άγνωστος κόσμος των ακριβών έργων τέχνης, των ειδικών εκτιμητών και των πλαστογράφων αποκαλύπτεται από τον φάκελο μιας υπόθεσης που απασχόλησε για χρόνια τις ελληνικές Αρχές, πριν παραπεμφθεί στα βρετανικά δικαστήρια. Στο επίκεντρο βρίσκονται δύο πίνακες του Κωνσταντίνου Παρθένη, οι οποίοι αγοράστηκαν από Έλληνα εφοπλιστή μέσω δημοπρασίας στο Λονδίνο. Ο τελευταίος, μετά την απόκτηση των έργων τέχνης, έχοντας καταβάλει 1,14 εκατ. ευρώ, στράφηκε κατά του οίκου δημοπρασιών, υποστηρίζοντας ότι οι πίνακες είναι πλαστοί.

Η ιστορία πηγαίνει πίσω στον Οκτώβριο του 2007. Όπως αναφέρεται στα δικόγραφα, δύο εκπρόσωποι του βρετανικού οίκου επισκέφθηκαν τον Έλληνα εφοπλιστή στην εξοχική κατοικία του στο Λαγονήσι, ώστε να του παρουσιάσουν τον κατάλογο των έργων που θα έβγαιναν σε δημοπρασία έναν μήνα αργότερα. Ο υποψήφιος αγοραστής ξεχώρισε το έργο του Παρθένη, με τίτλο «Παναγία και Βρέφος», το οποίο μάλιστα κοσμούσε το εξώφυλλο του καταλόγου.

«Ο Παρθένης επηρεασμένος από τον Πικασό, τον Μπρακ και τον Μοντιλιάνι, έχει ενσωματώσει στο έργο του στοιχεία από τα αβαν-γκαρντ ρεύματα που συνάντησε, όσο βρισκόταν στην Ιταλία και τη Γαλλία. Με τις εξαιρετικά λεπτές αποχρώσεις και τη δύναμη του σχεδίου της, η “Παναγία και το Βρέφος” αποτελεί έξοχο παράδειγμα της δεξιοτεχνίας του καλλιτέχνη», αναφερόταν μεταξύ άλλων στη σελίδα 22 του καταλόγου.

Το επίμαχο έργο, που φέρεται να είχε δημιουργηθεί τη δεκαετία του ’30, ανήκε σε ιδιωτική συλλογή και έβγαινε για πρώτη φορά σε δημοπρασία. Σημειώνεται ότι στην Εθνική Πινακοθήκη της Αθήνας υπάρχει έως σήμερα μια μικρότερη εκδοχή του ίδιου πίνακα, που έχει επιλεγεί από τον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη για να κοσμήσει το γραφείο του στο Μέγαρο Μαξίμου.

Ο φιλότεχνος εφοπλιστής πείστηκε και έλαβε μέρος στη δημοπρασία, μέσω συγγενικού του προσώπου. Η εντολή ήταν να πλειοδοτήσει ανεξαρτήτως τιμής. Κι έτσι, ο Παρθένης φέρεται να αγοράστηκε αντί τιμήματος 580.000 βρετανικών λιρών (σημερινή αντιστοιχία σε περίπου 675.000 ευρώ), χωρίς να υπολογίζεται η αντίστοιχη προμήθεια της δημοπρασίας.

Λίγους μήνες αργότερα, ο φιλότεχνος συλλέκτης παρουσίασε τον πίνακα σε συνάθροιση φίλων του, οι οποίοι παρατήρησαν ότι το έργο ήταν πιθανότατα πλαστό, το ίδιο και ένας δεύτερος πίνακας του Παρθένη, με τίτλο «Νεκρή φύση μπροστά από την Ακρόπολη», που είχε αποκτήσει σε παλιότερη δημοπρασία έναντι 400.000 βρετανικών λιρών (σημερινή ισοτιμία 465.000 ευρώ). Ο Έλληνας εφοπλιστής προσέφυγε στη δικαιοσύνη, ζητώντας την ακύρωση των δύο συμβάσεων αγοράς και επίσης, αποζημίωση από τον βρετανικό οίκο δημοπρασιών.

Το Πολυμελές Πρωτοδικείο της Αθήνας δέχτηκε να εξετάσει μόνο την περίπτωση του πρώτου πίνακα. Για τον δεύτερο έκρινε ότι δεν υπάρχει ελληνική δικαιοδοσία, καθώς μεταξύ των δύο πλευρών, του εφοπλιστή και του ξένου οίκου είχε υπογραφεί συμφωνητικό, βάσει του οποίου αν θα ανέκυπτει κάποια διαφορά, αυτή θα εξεταζόταν από τα βρετανικά δικαστήρια.

Το πρωτόδικο δικαστήριο της Αθήνας έκρινε ότι ο πίνακας «Παναγία και Βρέφος» ήταν πλαστός. Πέραν από την ουσία της υπόθεσης, τα επιχείρηματα και οι λεπτομέρειες των πραγματογνωμόνων και των ειδικών εκτιμητών που κατατέθηκαν στην εξαντλητική ακροαματική διαδικασία, μας μυούν στον άγνωστο και περίπλοκο κόσμο των ακριβών έργων τέχνης.

«Το πιο έντονο χαρακτηριστικό στο πλαστό έργο είναι το επίπεδο και αδούλευτο χρώμα, οι ανύπαρκτες διακυμάνσεις και τονικές αυξομειώσεις του και η απουσία “ζωγραφικών” ποιοτήτων ως προς τον χειρισμό του, ενώ αντίθετα κύριο χαρακτηριστικό της ζωγραφικής του Παρθένη είναι ο εντυπωσιακός χρωματικός πλούτος, οι χρωματικές αυξομειώσεις και η πληθώρα των τόνων», σημειώνεται. Και πιο κάτω: «Στην πίσω όψη του έργου δεν παρουσιάζονται επιφανειακές επικαθήσεις, είναι δηλαδή καθαρό από ατμοσφαιρικούς ρύπους, πράγμα αδύνατο για έργο 80 χρόνων, όσο καλά και αν φυλασσόταν».

Ο πίνακας εξετάστηκε στο φασματοσκόπιο. Όπως αναφέρεται, ένας πλαστογράφος μπορεί να μιμηθεί το σχέδιο και το χρώμα ενός έργου, «δεν μπορεί όμως να μιμηθεί την τεχνική του ζωγράφου, να αναπαραγάγει δηλαδή τον τρόπο που απλώνει το χρώμα, την ποσότητα του χρώματος που χρησιμοποιεί σε επί μέρους στοιχεία του έργου, την ένταση της γραμμής και της πινελιάς καθώς και την εναλλαγή στα χρωματικά στρώματα». Η εξέταση του πίνακα στο φασματοσκόπιο, σύμφωνα πάντα με το δικαστήριο, οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ο πίνακας της δημοπρασίας στο Λονδίνο δεν ήταν του Παρθένη.

Υπήρξαν ακόμη πιο εξαντλητικά επιχειρήματα. Στον υπό εξέταση πίνακα ανιχνεύτηκε η ύπαρξη τιτανίου με τη μορφή ρουτιλίου, το οποίο είναι υλικό που χρησιμοποιήθηκε μετά το 1950. Ο Παρθένης δούλευε τα έργα του δύο και τρεις φορές και επανερχόταν στο ίδιο θέμα με πολλαπλές εκδοχές (σσ: αυτό είναι ένα κενό ασφαλείας που είχαν εκμεταλλευθεί πολλές φορές πλαστογράφοι των έργων του), ωστόσο κρίθηκε ότι «η δημιουργία μιας παραλλαγής 20 και πλέον χρόνια μετά το πρωτότυπο έργο, δεν είχε καταγραφεί ποτέ».

ΟΙ ΚΛΗΡΟΝΟΜΟΙ

Ένα βασικό επιχείρημα της πλευράς του αγοραστή που υποστηρίζει ότι εξαπατήθηκε, είναι ότι ο συγκεκριμένος πίνακας δεν αναφέρεται σε καμία έκθεση απογραφής των έργων του Παρθένη, τα οποία βρέθηκαν μετά τον θανατό του στο σπίτι του κι επίσης στην κατοχή του γιου του. Αντίθετα, ο οίκος δημοπρασιών υποστήριξε σθεναρά ότι ο πίνακας είναι γνήσιος, αναφέροντας ότι ο πίνακας είχε πουληθεί από άλλον κληρονόμο σε κάποιον συλλέκτη έργων τέχνης στο Κολωνάκι.

Η ίδια πλευρά των εναγόμενων προσκόμισε μάλιστα μια έγγραφη απόδειξη πώλησης που φέρεται να πιστοποιεί τη διαδρομή του έργου τέχνης από την Αθήνα ως το Λονδίνο κι επίσης τη μοναδική βιβλιογραφική αναφορά του πίνακα, όπως παρουσιάζεται στο βιβλίο ενός πραγματογνώμονα, που εξετάστηκε από το δικαστήριο. Ο τελευταίος συνέταξε μια έκθεση ανάλυσης, η οποία επίσης υπάρχει στον φάκελο, σύμφωνα με την οποία το έργο του Παρθένη είναι γνήσιο. Ο πραγματογνώμονας υποστηρίζει έως σήμερα ότι οι δύο πίνακες είναι μέτρια μεν, αυθεντικά δε έργα του Παρθένη, τα οποία αγοράστηκαν σε τιμή πολλαπλάσια της πραγματικής τους αξίας.

Το πρωτόδικο δικαστήριο ακύρωσε την αγοροπωλησία και επιδίκασε αποζημίωση 975.000 ευρώ. Ωστόσο, στο Εφετείο υπήρξε ανατροπή, καθώς κρίθηκε ότι δεν υπάρχει ελληνική δικαιοδοσία για καμία από τις δύο αγορές των πινάκων και ότι η αγωγή του Έλληνα εφοπλιστή έπρεπε να είχε κατατεθεί στα βρετανικά δικαστήρια. Πηγή που βρίσκεται κοντά στην υπόθεση είπε ότι η δίκη στο Λονδίνο αναβλήθηκε λόγω των περιοριστικών μέτρων για την πανδημία και πως αναμένεται να προσδιοριστεί το επόμενο διάστημα. Το VICE δεν μπόρεσε να εξακριβώσει τυχόν εξέλιξη στα βρετανικά δικαστήρια.

 

Κώστας Κουκουμάκας

https://www.vice.com