Γιώργος Μπαλάσης: Δέσμιοι του παρελθόντος - Η αντιμετώπιση του ψυχικά ασθενή ως κρατούμενου

H αντιμετώπιση της ψυχικής ασθένειας στο διάβα των χρόνων αποτέλεσε για την Ελληνική αλλά και την Ευρωπαϊκή κοινωνία ένα ζήτημα το οποίο αντιμετωπιζόταν κυρίως με κάθε μορφής βία. Εξαίρεση αποτέλεσε η αρχαία Αθήνα, όπου στην Πολιτεία του Πλάτωνα θεσμοθετήθηκαν οι πρώτοι κανόνες για την προστασία των ασθενών. Ανάλογη αντιμετώπιση είχαν και οι ψυχασθενείς στα Βυζαντινά χρόνια.

 

Όλα άλλαξαν τον μεσαίωνα που κυριάρχησαν οι προκαταλήψεις και οι δεισιδαιμονίες. Η ψυχασθένεια πια δεν αντιμετωπιζόταν από ιατρούς αλλά από την Ιερά Εξέταση ουσιαστικά για την τιμωρία και την απομάκρυνση τους από την κοινωνία, για την προστασία της, τοποθετώντας τους σε άσυλα ή ακόμα και στην πυρά. Τους επόμενους αιώνες παρά την δημιουργία υποτυπωδών δομών στην Ευρώπη, η θεραπεία περιοριζόταν και πάλι στην σωματική βία, την τιμωρία και την ακινητοποίηση με αλυσίδες. Η κατάσταση χειροτέρεψε περισσότερο την βικτωριανή εποχή, όπου τα ψυχιατρικά άσυλα κατάντησαν μέρη διασκέδασης των ανώτερων κοινωνικών τάξεων.  

 

Στα τέλη του 18ου αιώνα ο Γάλλος ανθρωπιστής ψυχίατρος Philippe Pinel, επηρεασμένος από τον διαφωτισμό και τις αρχές της Γαλλικής Επανάστασης, κατήργησε τις αλυσίδες στα ψυχιατρικά άσυλα ενώ ήταν ο πρώτος που υποστήριξε ότι η ψυχική ασθένεια μπορεί να είναι ιάσιμη. Στην συνέχεια ο Sigmund Freud Αυστριακός ψυχίατρος και θεμελιωτής της ψυχανάλυσης, στα μέσα του 19ου αιώνα, άρχισε να αναπτύσσει την ψυχοθεραπεία, η οποία όμως παρέμενε προνόμιο των ευπόρων, ενώ για τις κατώτερες κοινωνικές τάξεις η αντιμετώπιση συνέχιζε να είναι η καθήλωση, τώρα πια με την χρήση του ζουρλομανδύα.

 

 

Στην Ελλάδα το 1862 εκδόθηκε το πρώτο Διάταγμα που αναγνώρισε την ψυχική ασθένεια και το 1864 ιδρύθηκε το πρώτο ψυχιατρείο στην Κέρκυρα, στο οποίο όμως η θεραπεία συνέχιζε με την μέθοδο του ξυλοδαρμού. Μέχρι τότε στις μικρές αγροτικές κοινωνίες ο ψυχασθενής αντιμετωπιζόταν με ανεκτικότητα και προστασία ως ¨ο τρελός του χωριού¨. Στις αρχές 20ου αιώνα οι ψυχασθενείς κρατούνταν στα κελιά Αστυνομικού Τμήματος στην Πλάκα της Αθήνας. Το 1914 ιδρύεται άσυλο για τους ψυχασθενείς στο Μοσχάτο. Διευθυντής ήταν Υπομοίραρχος της Χωροφυλακής ενώ οι Χωροφύλακες ήταν οι ¨νοσοκόμοι¨. Αργότερα το έτος 1918 ιδρύεται το Άσυλο της Αγίας Ελεούσας στην Καλλιθέα Αττικής. Υπεύθυνος ήταν Ενωμοτάρχης της Χωροφυλακής, ενώ ιατρός απλά επισκεπτόταν τους ασθενείς, μέχρι το έτος 1923 που διορίζονται οριστικά ιατροί. 

 

Στην σύγχρονη κοινωνία η προστασία των δικαιωμάτων των ψυχικά πασχόντων κατοχυρώνεται με την απόφαση 46/119  της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών σε σχέση με την Προστασία των Προσώπων με Ψυχική Νόσο και τη Βελτίωση της Φροντίδας για την Ψυχική Υγεία, που υιοθετήθηκε στις 17 Δεκεμβρίου 1991. Σε αυτή την απόφαση ορίζεται ένα σύνολο βασικών δικαιωμάτων που θεωρούνται διεθνώς απαραβίαστα και συσχετίζονται την Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και το Διεθνές Σύμφωνο για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα. Οι ψυχικά πάσχοντες πρέπει να απολαμβάνουν το σύνολο των ατομικών ελευθεριών και δικαιωμάτων, ο δε περιορισμός τους θα πρέπει να υπόκειται σε σαφείς νομικές προϋποθέσεις, όπως η προστασία της υγείας ή της ασφάλειας του ίδιου ή τρίτων.

 

Στην την Ελλάδα ισχύει ακόμα ένα απαρχαιωμένο σύστημα διαχείρισης των ψυχικά πασχόντων από τις Εισαγγελικές Αρχές και την Ελληνική Αστυνομία. Ακόμα και σε περιπτώσεις συμπεριφορών μη επικινδύνων για τον ίδιον τον ασθενή και το περιβάλλον του, η διαδικασία διακομιδής του σε ψυχιατρικό ίδρυμα προς ακούσια εξέταση και πιθανή νοσηλεία εκτελείται με εντολή της κατά τόπου Εισαγγελικής Αρχής, ευθύνη των Αστυνομικών του αρμόδιου Αστυνομικού Τμήματος, που χρήζονται νοσηλευτές και συνοδοί. Οι δε μετακινήσεις γίνονται με μη ειδικά διαμορφωμένο περιπολικό όχημα και σε πολλές περιπτώσεις οι ασθενείς, αφού η νοσηλεία μπορεί να οριστεί ακόμα και σε νοσηλευτικό ίδρυμα άλλης περιοχής που προϋποθέτει πολύωρη μετακίνηση, δεσμεύονται με χειροπέδες.

 

Τα τελευταία χρόνια σε αρκετές περιοχές της χώρας και μετά από επίμονες παρεμβάσεις των αντιπροσωπευτικών οργανώσεων των Αστυνομικών Υπαλλήλων, οι διακομιδές αυτές γίνονται με ασθενοφόρο όχημα του ΕΚΑΒ χωρίς όμως την συνοδεία ψυχιάτρου ή εξειδικευμένου νοσηλευτή. Η ευθύνη της συνοδείας του ασθενούς να παραμένει στους Αστυνομικούς. Ένα βήμα για τον εξωραϊσμό της αντιμετώπισης των πασχόντων από ψυχικές ασθένειες έγινε το έτος 2019 όπου κατατέθηκε προς δημόσια διαβούλευση σχέδιο νόμου, το οποίο μεταξύ άλλων προέβλεπε να διακομίζονται οι ασθενείς με ασθενοφόρα οχήματα, συνοδεία ψυχιάτρου και νοσηλευτών. Ένα σχέδιο νόμου που μέχρι και σήμερα παραμένει σχέδιο.

 

Η ψυχική υγεία στην σύγχρονή Ευρωπαϊκή Ελλάδα δεν μπορεί να είναι ένα ακόμα πάρεργό της Ελληνικής Αστυνομίας. Ο ψυχικά πάσχων πρέπει από την πρώτη στιγμή να τυγχάνει φροντίδας από ψυχίατρο και της παρουσίας διαπραγματευτή, ειδικά για τα σοβαρά περιστατικά. Οι δε κάθε είδους διακομιδές όπως από τον τόπο γένεσης του περιστατικού για εξέταση και την μεταφορά για πιθανό εγκλεισμό δεν μπορεί να λογίζονται ως μεταγωγές κρατουμένων, αλλά πρέπει να εκτελούνται από ειδική υπηρεσία του ΕΚΑΒ στελεχωμένη με εξειδικευμένο υγειονομικό προσωπικό και ειδικά διαμορφωμένα οχήματα.

Ειδικά σε μια περίοδο όπου η εξάπλωση της πανδημίας του κορωναϊού covid-19 έφερε πρωτόγνωρα μέτρα κοινωνικών και εργασιακών περιορισμών, που με την σειρά τους θα φέρουν αδιαμφισβήτητα ραγδαία κλιμάκωση της εξάπλωσης των ψυχικών ασθενειών, η πολιτεία πρέπει να λάβει άμεσα πρωτοβουλίες. Πρωτοβουλίες για τον εξωραϊσμό του συνόλου της υγειονομικής αντιμετώπισης των ψυχικά πασχόντων οι οποίοι, ακόμα σε πολλές περιπτώσεις, βρίσκονται δέσμιοι του παρελθόντος.

 

Μπαλάσης Διον. Γεώργιος

Αρχιφύλακας / Γενικός Γραμματέας

 Ένωσης Αστυνομικών Υπαλλήλων Αχαΐας