Ο Πελεκάνος, του Αυγούστου Στρίμπεργκ - Του Παύλου Παπαδόπουλου

Αγαπητοί φίλοι καλησπέρα σας, απόψε θα σας παρουσιάσω ένα θεατρικό έργο που παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον από πολλές απόψεις. Πρόκειται για τον  ¨Πελεκάνο¨ του Σουηδού συγγραφέα Αυγούστου Στρίμπεργκ. Ο ´´Πελεκάνος´´ είναι το αυτοβιογραφικό, όπως χαρακτηρίστηκε από πολλούς του συγγραφέα έργο με κεντρικό άξονα την προσωπικότητα του Στρίμπεργκ.

Το  έργο γράφτηκε το 1907 και ανήκει στην Τρίτη περίοδο της δημιουργίας του Σουηδού συγγραφέα, ενώ τα θέματα που πραγματεύεται είναι: ο θάνατος, η σεξουαλικότητα, η ζοφερότητα και η βιαιότητα των οικογενειακών σχέσεων. Εκείνη την περίοδο ο Στρίμπεργκ βρέθηκε στα πρόθυρα της τρέλας ύστερα από το οδυνηρό γι’ αυτόν τρίτο διαζύγιο, ευρισκόμενος έτσι σε απόγνωση ζήτησε την φροντίδα της αγαπημένης αδερφής του.

Η αδερφή του όμως τον βασάνισε με την αποτρόπαια συμπεριφορά της στο διάστημα που παρέμεινε σπίτι της για να τον φροντίσει, έτσι το έργο στην πραγματικότητα αποτέλεσε μία εκδικητική Σονάτα εναντίων της έως τότε αγαπημένης του αδερφής. Στην πρωταγωνίστρια-μητέρα του έργου ο Στρίντμπεργκ αντικατοπτρίζει την αδερφή του, ενώ στο τέλος την υποχρεώνει να αποκαλύψει τον πραγματικό της εαυτό και να ταπεινωθεί μπροστά στα παιδιά της.

Ο Στρίμπεργκ ήταν όμως και γιος δούλας-παραδουλεύτρας της οικοένειας του πατέρα του, ο οποίος τη στεφανώθηκε λίγο πριν  τη γέννηση του. Στα δεκατρία του χρόνια ο Σουηδός συγγραφέας έχασε τη μητέρα του και ο πατέρας του θα νυμφευθεί τη γκουβερνάντα του μικρού Αύγουστου, η οποία θα τον καταπιέσει. Το στίγμα ´´γιος της δούλας´´ θα διαμορφώσει το μισογυνισμό του.

Η εξέλιξη του έργου

 Τρεις γιοι και τρεις κόρες, ως δύο πρόσωπα σε ποικίλες παραλλαγές σχέσης, μοιράζονται την ίδια κι απαράλλαχτη μάνα. Η μητέρα τίκτει. Η μητέρα γεννά. Η μητέρα αναθρέφει με το γάλα της τα παιδιά της. Η μητέρα αγαπά άνευ όρων και αιτίας. Η μητέρα δεν στερεί. Η μητέρα απλά υποφέρει και φέρει εις πέρας ένα ανομολόγητα ιερό καθήκον, να θυσιάζει την υπόστασή της για χάρη των παιδιών της.

 Η μητέρα-πελεκάνος απλά τίκτει. Η μητέρα-πελεκάνος δεν γεννά, δεν έχει γάλα, δεν στερείται, δεν υποφέρει, δεν θυσιάζεται, δεν αγαπά άνευ όρων και αιτίας. Αποτελεί ένα πρότυπο μιας άλλης μάνας διαφορετικής, μη κατακριτέας ωστόσο. Η μητέρα-πελεκάνος στερεί από τα παιδιά της, βάζει όρια στον εαυτό της και στην οικογένειά της, βγαίνει από τη “μάχη της θυσιαστικής αγάπης” αλώβητη κι ακμαία. Στη συνείδηση όλων, η μητέρα αυτή δεν έχει μητρικό ένστικτο, δεν μοιάζει με τη δική μας μάνα, δεν θεωρείται ιερή κι αξιοσέβαστη. Αυτή η μητέρα σπαρταρά μόνη της στο πάτωμα. Έχει τις ενοχές της, φοβάται τη μοναξιά, έρχεται σε σύγκρουση με τα παιδιά της, προσπαθεί διαρκώς να αποδείξει. Επιδιώκει να τεκμηριώσει τη συναισθηματική και ηθική βάση της στέρησης και της μη ικανοποίησης των αναγκών των παιδιών της.

 Η μητέρα-πελεκάνος ερωτεύεται και απιστεί, απομακρύνεται από την ηθική και τη συναισθηματική διάσταση της  . Βιώνει και μετουσιώνει στο απόλυτο τα ένστικτά της. Κάνει τη ζωή της πλουσιότερη κι ομορφότερη, αγαπά τις κοσμικότητες και τις απολαύσεις, απολαμβάνει τα ταξίδια και το καλό φαγητό. Αφήνοντας τα παιδιά της να καλύπτουν μόνο τις βασικές τους ανάγκες, καταδικάζεται και ενοχοποιείται. Θεωρείται ένοχη για όλα και σαν αποδιοπομπαίος τράγος διώκεται και περιθωριοποιείται. Δεν θεωρείται μητέρα πλέον. Απεμπολεί τον μητρικό της ρόλο και   μια γυναίκα-σκύλα που ανέκαθεν προσανατολίζεται μόνο στις δικές της ανάγκες. Ο σύζυγος-πατέρας δεν  , παρά μόνο ως ελατήριο στα οικονομικά ζητήματα της οικογένειας. Ο πατέρας θυματοποιείται και αθωώνεται λόγω χαμηλών προσδοκιών και της πάντοτε υποστηρικτικής κοινής γνώμης. Τα παιδιά της μητέρας-πελεκάνου την αμφισβητούν, σκέφτονται, θυμώνουν και ενεργοποιούνται στο να καλύψουν τις ανάγκες τους, βασικές και μη. Τα παιδιά της μητέρας-πελεκάνου ασύστολα και δυναμικά αποχωρούν από τη φωλιά τους. Ρίχνουν κυριολεκτικά μαύρη πέτρα πίσω τους. Τα παιδιά της μητέρας-πελεκάνου αποχωρούν απόλυτα και δίχως καμία ένοχή, για να χτίσουν τη δική τους ζωή. Και ο αναμάρτητος πρώτος τον λίθον βαλέτω.

Επιπλέον στοιχεία για το έργο.

Μια μητέρα λοιπόν, αδιαφορεί για την ανατροφή των παιδιών της και ταυτόχρονα θέτει σε προτεραιότητα τις δικές της ανάγκες, η σχέση της με τα παιδιά της αποκλιμακώνεται συναισθηματικά και αμαυρώνεται επικίνδυνα από τους χειρισμούς επιβίωσης της στο πλαίσιο της ανασφάλειας που δημιουργείται στην οικογένεια μετά το θάνατο του πατέρα. Η  αποσύνθεση του οικογενειακού θεσμού, χαμένη αξιοπρέπεια η υποτίμηση της ανθρώπινης υπερηφάνειας, η αντιστροφή των ρόλων (θύτη-θύματος) μέσω ενός ανελέητου παιχνιδιού εκδίκησης σε συνδυασμό με τη σαδιστική εξωτερίκευση των μη διαχειρίσιμων συναισθημάτων του των ηρώων.

Το έργο διερευνά τους λόγους για τους οποίους οι άνθρωποι εγκλωβίζονται σε εμμονές, φοβίες και ενοχές. Η πραγματικότητα που βιώνεται στην παιδική ηλικία είναι γνωστό ότι διαδραματίζει καταλυτικό ρόλο στην ψυχοσύνθεση και την εξέλιξη ενός ανθρώπου. Το εξπρεσιονιστικό στοιχείο μέσα σε όλα αυτά επικρατεί.

Οι ήρωες του έργου, είναι αιχμάλωτοι μιας μοίρας που τους παρουσιάστηκε ως μοναδική, μολονότι καταραμένη, παλεύουν στα τυφλά για να ανακαλύψουν την αλήθεια που δεν ειπώθηκε ποτέ, ώστε να μπορέσουν να διακρίνουν εναλλακτικές επιλογές και να ενηλικιωθούν σωστά.

Σε γενικές γραμμές ο Στρίμπεργκ είναι πεπεισμένος ότι ο νατουραλισμός είναι κάτι παραπάνω από λεπτομερή καταγραφή, έτσι λοιπόν διατρανώνει την πίστη του στη φύση και αναζητά τις συγκρούσεις εκεί που γίνονται οι πιο αιματηρές μάχες: στις σχέσεις των δύο φύλων, στις ψυχολογικές διακυμάνσεις, στις σεξουαλικές επιθυμίες, στην κληρονομιά του παρελθόντος κλπ. Επιπρόσθετα ο Σουηδός συγγραφέας βλέπει με καχυποψία και απέχθεια το γάμο και τις επιταγές του οικογενειακού βίου. 

Μελετώντας το συγκεκριμένο έργο το μόνο που μας μας μένει να φωνάξουμε στο τέλος είναι:

 "Αλίμονο στη μάνα που δεν θυσιάζεται για τα παιδιά της! Αλίμονο στη μάνα που θέτει σε προτεραιότητα τον εαυτό της! Αλίμονο στη μάνα που αμαυρώνει τους άγραφους νόμους της μητρότητας και της συζυγικής πίστης!!"

Πηγές: ΣΚΑ´Ι´, Αθηνόραμα, Λιφο, ΚουλτούρΝάου, Νιουποστ, Ιστορία της Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας τ. Β Από τις απαρχές του 18ου αι. έως τον 20ο αι.(Ε.Α.Π.)

Παπαδόπουλος Παύλος, Αξιωματικός της Αστυνομίας, Πτυχιούχος Ανθρωπιστικών Σπουδών