Η ατομική ευθύνη και η πολιτεία - «μόνοι γάρ τον τε μηδέν τῶνδε μετέχοντα οὐκ ἀπράγμονα, ἀλλ᾽ ἀχρεῖον νομίζομεν»

Από την αυγή των οργανωμένων ανθρώπινων κοινωνιών και τον κοινωνικό καταμερισμό λειτουργιών (δικαιώματα- υποχρεώσεις) άρχισε, περάσαμε από το στάδιο της εξουσίας δια της ρώμης στην εξουσία της ισχύος. Και κάπου εκεί άρχισε να συντελείται η διαμόρφωση- διάρθρωση των πολιτειών, όπως και η αναζήτηση του καλύτερου μεν μοντέλου διοίκησης αλλά και αυτού που μπορεί να εφαρμοστεί.

 

Από την προϊστορία μέχρι τους Κλασσικούς Χρόνους έγινε η μετάβαση από την εξουσία της αγέλης στην εξουσία του διοικείν, μέσα σε καθορισμένα κανονιστικά πλαίσια, αυτοδημιούργητα αρχικά από τις τοπικές συνθήκες, μέχρι που η φιλοσοφία άλλαξε την υπαρξιακή ροή της από το σύμπαν και το υπερβατικό προς την ψυχή του ανθρώπου, με πρώτους αιώνιους πνευματικούς δάσκαλους Σωκράτη, Πλάτωνα και Αριστοτέλη. Ήταν το λυκαυγές, αλλά τόσο λαμπρά φωτεινό για τη συζήτηση που αφορά στο κοινωνικό συμβόλαιο και κυρίως στο πόσα και ποια εκχωρεί ο πολίτης της Πολιτείας στην εξουσιοδοτημένη αρχή. 

 

Στον Επιτάφιο ο Περικλής δηλώνει ότι: «μόνοι γάρ τον τε μηδέν τῶνδε μετέχοντα οὐκ ἀπράγμονα, ἀλλ᾽ ἀχρεῖον νομίζομεν». Δηλαδή, "μόνον εμείς οι Αθηναίοι θεωρούμε ότι όποιος μένει αμέτοχος στα κοινά δεν είναι φιλήσυχος αλλά άχρηστος". Στην μοιριολατρικό φαταλισμό της συνευθύνης απαντά ο Αίσωπος με τον σχετικό μύθο με τον βοηλάτη, ο οποίος όταν το αμάξι που οδηγούσε έπεσε μέσα σε ένα φαράγγι, «άργος ίστατο τω Ηρακλεϊ προσευχόμενος. Ο δε θεός επιστάς είπε: “των τρόχων άπτου, καὶ τοὺς βόας νύττε, και τότε τω θεω εύχου, όταν καυτός τι ποιής· μη μέντοιγε μάτην εύχου». Δηλαδή, πιάσε τους τροχούς και τα βόδια και μετά να προσευχηθείς στο θεό, όταν κι εσύ ο ίδιος κάνεις κάτι, διαφορετικά προσεύχεσαι μάταια.  Η δε πασίγνωστη παραινετική φράση "συν Αθηνά και χείρα κίνει" αποδίδεται είτε στον Αίσωπο, είτε συον Όμηρο, είτε στον Ευριπίδη, αλλά παραμένει ευκλεής ορισμός της ατομικής ευθύνης. 

Και φτάνουμε μέσω διαχρονικών στοχασμών και αναστοχασμών, στον εναρκτήριο προεδρικό λόγο του Τζων Φιτζέραλντ Κένεντι το 1961 όταν και δηλώνει: "Και έτσι, Αμερικανοί συμπολίτες μου, μην αναρωτιέστε τι μπορεί να κάνει η πατρίδα σας για εσάς, αναρωτηθείτε τι μπορείτε να κάνετε εσείς για την πατρίδα σας. Συμπολίτες μου του κόσμου: μην αναρωτιέστε τι θα κάνει η Αμερική για εσάς, αλλά τι μπορούμε να κάνουμε μαζί για την ελευθερία του ανθρώπου". 

 

Γιατί ακριβώς, η ευθύνη και η συνευθύνη δια μέσω του κοινωνικού συμβολαίου, αποσκοπεί στο ουσιωδώς απαράγραπτο δικαίωμα του ανθρώπου στην ελευθερία. Ποια ελευθερία όμως και υπό ποιο πλαίσιο; Σε αυτό που έλεγε σε ελεύθερη απόδοση ο Καντ. Πρώτα πρέπει ο πολίτης να μάθει και να κατανοήσει κι κυρίως να συμφωνεί με τις απόψεις που διατυπώνει. Στη συνέχεια, μέσα από την επεξεργασμένη σκέψη, να κατανοήσει τις απόψεις του άλλου ή των άλλων, ούτως ώστε μέσα από τη διανόηση και την κατανόηση να δημιουργηθούν οι προϋποθετικές συνθήκες για τον εξοβελισμό της μισαλλοδοξίας, τον σεβασμό της γνώμης κι εκ των πραγμάτων της ίδιας της Δημοκρατίας, καθώς μέσα στο πλαίσιο που ορίζεται η ατομική ελευθερία, εφάπτεται, εκτείνεται ή εν κατακλείδι ξεκινά του άλλου και των άλλων. 

 

Το κοινωνικό συμβόλαιο βιάστηκε, παραχαράκτηκε, ερμηνεύτηκε και παρερμηνεύτηκε. Και κάπως έτσι όπως ίσως θα μας έλεγε ο Νίτσε, ήρθε το λυκόφως Θεών κι ανθρώπων.

του Γιώργου Καραϊβάζ