Δημοκρατία των κουμπιών; - του Γιάννη Πανούση

Ως ψηφιακή δημοκρατία νοούμε τη χρήση της πληροφορίας, της επικοινωνιακής τεχνολογίας και όλων των Media με στόχο την ενδυνάμωση της πολιτικής δημοκρατίας και της συμμετοχής των

πολιτών στις δημοκρατικές διαδικασίες. Μιας δημοκρατίας χωρίς περιορισμούς (χρόνου, χώρου και άλλων φυσικών, τεχνητών εμποδίων) που συμπληρωματικά (και όχι ως υποκατάστατα) χρησιμοποιεί τα νέα αυτά μέσα για την ενίσχυση των ανάλογων παραδοσιακών πρακτικών.

Η ψηφιακή δημοκρατία (ως ηλεκτρονική δημοκρατία, ως κυβερνοδημοκρατία και εντέλει ως τηλε-δημοκρατία) συνδυάζει εικονική και οργανική πραγματικότητα, χωρίς όμως ούτε να συγκροτεί μια νέα αθηναϊκού τύπου Αγορά πολιτών, ούτε να προσβλέπει σε μια ουτοπική άμεση δημοκρατία των μη-δημοκρατικών (ή μη-εκδημοκρατισθεισών) δομών και λειτουργιών.

Μολονότι η ταχύτερη και μεγαλύτερη πληροφόρηση, η επικοινωνία χωρίς διαμεσολάβηση του Κράτους και η διευκόλυνση παροχής υπηρεσιών που έχουν φανερά πλεονεκτήματα για την πολιτική συμμετοχή όλων ή των περισσότερων πολιτών, οι δομικές ανισότητες, τα οικονομικά συμφέροντα, το άδυτο των πραγματικών κέντρων λήψης των αποφάσεων δεν υποχωρούν και δεν εκχωρούν τη διαχείριση της κατάστασης στους χρήστες της ψηφιακής δημοκρατίας. Κατά συνέπεια τα Media παρακολουθούν τα συστήματα δημοκρατίας και τις απόψεις των πολιτών για τη δημοκρατία και δεν διαμορφώνουν αυτά μοντέλα δημοκρατίας.

Η πολιτική κουλτούρα μιας νομικής, ανταγωνιστικής, πλουραλιστικής, συμμετοχικής, δημοψηφισμιακής ή φιλελεύθερης δημοκρατίας θα καθορίσει εντέλει τα πλαίσια και το περιεχόμενο κάθε interactive επικοινωνίας, κάθε πακέτου πληροφοριών, κάθε exit poll ή tele-poll.

Η άποψη για την εγκαθ-ίδρυση ενός Νέου Ψηφιακού Έθνους (New Digital Nation) όπου όλοι οι πολίτες είναι πλήρως ενημερωμένοι και έχουν πρόσβαση σε όλα τα Media, είναι φενάκη. Το ίδιο ισχύει με τα ηλεκτρονικά συστήματα mini-populous που θα ενισχύουν τη μη-πολιτική συμμετοχή των μη-πληροφορημένων πολιτών.

Τα Media δεν φέρνουν τη Δημοκρατία. Δεν αλλάζουν το πολιτικό σύστημα ούτε τους πολιτικούς θεσμούς. Δεν είναι ανεξάρτητες δυνάμεις που εργάζονται υπέρ ή κατά της Δημοκρατίας. Το αν θα χρησιμοποιηθούν για να ικανοποιηθούν αιτήματα πολιτών ή να εξυπηρετηθούν ιδιωτικά συμφέροντα καταναλωτικού χαρακτήρα περισσότερο σχετίζεται με το πόσο αδύναμη είναι η αντιπροσωπευτική δημοκρατία παρά με το πόσο ισχυρά είναι τα ίδια. Οι κίνδυνοι, βέβαια, δεν λείπουν. Πρώτος απ’ όλους η επιβολή μιας πανοπτικής ιεραρχημένης κοινωνίας, που ενισχύει τους ήδη ισχυρούς (και με βάση τις νέες τεχνολογίες). Δεύτερος, η είσοδος στον ιδιωτικό χώρο και η παραβίαση ατομικών δικαιωμάτων. Ο τρίτος, η δημιουργία νέας δομικής ανισότητας των πλουσίων/φτωχών (με κριτήριο την πρόσβαση στην πληροφορία).

Το «δικαίωμα τού να γνωρίζω» συνιστά δημοκρατική αξία και είναι ασύμβατο με αυταρχικές νομοθεσίες, προβολή μονοδιάστατων «αληθειών», εξάρτηση από ανεξέλεγκτα κέντρα εξουσίας.

Φρουρός του δημοσίου συμφέροντος δεν μπορεί και δεν πρέπει ν’ αφήσουμε να γίνουν τα Media. Δημόσιο συμφέρον είναι ό,τι εξυπηρετεί τους στόχους ολόκληρης της κοινωνίας και όχι ενός μέρους της. Για τις (όποιες) αποκλίσεις φταίμε όμως εμείς οι πολίτες.

Οι θεσμοί μας έχουν φθαρεί και κρύβονται έντεχνα πίσω από την (προσχηματική) ευθύνη και (δυσ)λειτουργία των ΜΜΕ.

Δεν καταστρέφουν τα μιντιακά συστήματα τη Δημοκρατία. Η Δημοκρατία αυτο-υπονομεύεται όταν αναγνωρίζει σ’ αυτά την (ανομιμοποίητη) τέταρτη εξουσία και όταν αντικαθιστά τις ορατές λειτουργίες από υπόγεια/αδιαφανή δίκτυα.

Άρα και στην ψηφιακή δημοκρατία «η τήρηση των αρχών και αξιών επαφίεται στη σύνεση, την ενότητα και την αντίσταση των Ελλήνων». Αυτό ας είναι ένα μάθημα Ελευθερίας.

Γιάννης Πανούσης 

Ομότιμος Καθηγητής του Τμήματος Επικοινωνίας και Μ.Μ.Ε. του ΕΚΠΑ, πρ. Πρύτανης του Πανεπιστημίου Θράκης,  πρ. Υπουργός