Επιθέσεις με οξύ: σκιαγράφηση προφίλ δραστών/δραστιδών και ανάλυση κινήτρων

της Αγγελικής Καρδαρά.
Μία υπόθεση που μας συγκλόνισε σε ανθρώπινο επίπεδο εξαιτίας του μεγέθους της βιαιότητάς της, έλαβε χώρα στις 20-5-2020 στην Καλλιθέα. Μία νεαρή γυναίκα δέχτηκε επίθεση με οξύ στο πρόσωπο και στο σώμα έξω από την εργασία της από γυναίκα με μάσκα ντυμένη με μαύρα ρούχα, σύμφωνα με τη μαρτυρία του θύματος. Η Αστυνομία ερευνά όλα τα ενδεχόμενα, όπως και το εάν υπήρχε συνεργός. Ελπίζουμε να εξιχνιαστεί σύντομα. Στο παρόν άρθρο διερευνούμε τα κίνητρα και επιχειρούμε τη σκιαγράφηση του προφίλ των δραστών/ δραστιδών αυτών των αποτρόπαιων επιθέσεων.
Οι επιθέσεις με οξύ αφορούν φυσικές επιθέσεις με ρίψη οξέος ή άλλου διαβρωτικού υλικού σε ένα άτομο με πρόθεση να βλάψουν, να παραμορφώσουν, να βασανίσουν και σε λιγότερες περιπτώσεις να οδηγήσουν σε θάνατο το θύμα. Οι δράστες φορούν κατά κανόνα μάσκα ή κράνος για να μην αποκαλυφθούν τα χαρακτηριστικά του προσώπου τους. Η επίθεση με οξύ αποτελεί αναμφίβολα μία ιδιαίτερα καταστροφική μορφή βίας, καθώς συχνά σχετίζεται με σοβαρούς, μόνιμους παραμορφωτικούς και εξαιρετικά επώδυνους τραυματισμούς και με σοβαρές δυσλειτουργίες ζωτικών οργάνων. Οι όροι που χρησιμοποιούνται στην αγγλοσαξονική βιβλιογραφία για την περιγραφή αυτών των επιθέσεων είναι: «acid attacks», «vitriolism», «vitriolage». Η συχνότητα εμφάνισής των εν λόγω επιθέσεων ποικίλλει σημαντικά μεταξύ των διαφορετικών πολιτιστικών πλαισιών. Επίσης, είναι σημαντικό να τονισθεί ότι, αν και ο στόχος αυτών των επιθέσεων είναι κοινός και έχει διττό χαρακτήρα -να βασανίζεται το θύμα εφ’ όρου ζωής εξαιτίας των παραμορφώσεων σε πρόσωπο και σώμα και των βλαβών σε όργανα- τα κίνητρα πίσω από τέτοιες επιθέσεις διαφοροποιούνται και πρέπει να εξετάζονται με προσοχή σε κάθε περίπτωση.
Ο μεγαλύτερος αριθμός αυτών των υποθέσεων καταγράφεται στο Μπαγκλαντές με 3.000 επιθέσεις να έχουν αναφερθεί από το 1999, παρόλο που τα ποσοστά έχουν μειωθεί, με 116 περιπτώσεις το 2009 σε σύγκριση με 367 το 2002 που αποτελεί σαφώς μία θετική εξέλιξη, οφειλόμενη ενδεχομένως και στις ισχυρές -σε διεθνές επίπεδο- κοινωνικές αντιδράσεις που προκαλούν  αυτές οι επιθέσεις. Ωστόσο δεν πρέπει να παραβλέπουμε -όπως θα δούμε ακολούθως- ότι δεν καταγγέλονται όλες αυτές οι αποτρόπαιες επιθέσεις, επομένως δεν μπορούμε να γνωρίζουμε τον ακριβή αριθμό τους. Τα θύματα στο Μπαγκλαντές είναι συνήθως νεαρές γυναίκες που έχουν αρνηθεί προτάσεις γάμου, έχουν προσπαθήσει να ξεφύγουν από έναν εξαναγκαστικό γάμο, έχουν αρνηθεί σεξουαλικές συνερεύσεις ή την ερωτική προσέγγιση αντρών και αγοριών. Σε αυτές τις υποθέσεις, η επίθεση με οξύ αποτελεί αναμφίβολα μία πράξη επιβολής ελέγχου στο σώμα των γυναικών και των κοριτσιών και γι’ αυτό στις περισσότερες περιπτώσεις οι δράστες στοχεύουν σκόπιμα στο πρόσωπο – καταστρέφοντας τα βλέφαρα έτσι ώστε τα μάτια να παραμένουν ανοιχτά – καθώς το πρόσωπο μίας γυναίκας θεωρείται ιερό. Η παραμόρφωση του θύματος γίνεται στη συνέχεια ένα «δημόσιο σημάδι ντροπής», καθιστώντας δύσκολο γι ‘αυτήν να παντρευτεί ή να αποκτήσει εργασιακή απασχόληση. Συνεπώς, οι επιθέσεις με οξύ κατά των γυναικών και των κοριτσιών έχουν -δυστυχώς- πολλαπλασιαστικό αντίκτυπο λόγω της αντίδρασης της κοινωνίας στις επιζήσασες – κάτι που είναι σίγουρα γνωστό στον δράστη πριν από την επίθεση, ο οποίος στοχεύει ακριβώς σε αυτόν τον κοινωνικό στιγματισμό και στην περιθωριοποίηση του θύματος εξαιτίας της παραμόρφωσής του.
Άρα, οι επιθέσεις με οξύ που διαπράττονται κατά των γυναικών και των κοριτσιών χρησιμοποιούνται πρωτίστως ως μέσο για να σημαδέψουν και να στιγματίσουν μόνιμα την επιζήσασα, αποτελώντας υπό αυτή την έννοια μία ακραία μορφή βίας κατά των γυναικών και των κοριτσιών, δεδομένου ότι αποβλέπουν στο να αλλοιώσουν την εξωτερική τους εμφάνιση, να προκαλέσουν σοβαρότατες βλάβες σε ζωτικά όργανα και να αφήσουν μόνιμα σημάδια στην ψυχή των θυμάτων.
Οι γυναίκες σε όλο τον κόσμο ζουν υπό την απειλή των επιθέσεων με οξύ. Σε παγκόσμιο επίπεδο, καταγράφονται περίπου 1.500 επιθέσεις με οξύ ανά έτος, αλλά είναι άξιο επισημάνσεως ότι και αυτή η μορφή εγκληματικότητας αποτελεί ένα «σκοτεινό/ αφανές έγκλημα» που συχνά δεν καταγγέλλεται από φόβο για αντίποινα. Οι χώρες όπου κατά κύριο λόγο διαπράττεται είναι χώρες της Νότιας Ασίας, συμπεριλαμβανομένης της Ινδίας, του Πακιστάν και του Μπαγκλαντές, όπου το οξύ παραμένει φθηνό και ελεύθερα διαθέσιμο.
Τα κίνητρα εγκληματικής δράσης μπορεί ακόμα να σχετίζονται με οικονομικά θέματα, ζητήματα ιδιοκτησίας, διαφορές για περιουσιακά στοιχεία ή για την προίκα ή ακόμα να αποτελούν μέρος γενικευμένης ενδοοικογενειακής βίας. Παρόμοια κίνητρα βρίσκονται πίσω από τις επιθέσεις με οξύ στην Ινδία, όπου καταγράφεται μία ανησυχητική αύξηση των ποσοστών αυτών των επιθέσεων. Στο Πακιστάν, οι ετήσιοι αριθμοί αυξήθηκαν από 65 το 2010 σε 150 το 2011.
Οι επιθέσεις με οξύ μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν από εγκληματικές συμμορίες ως μορφή τιμωρίας ή εκφοβισμού. Στο Ηνωμένο Βασίλειο σημειώθηκε δραματική αύξηση των επιθέσεων με οξύ με αριθμούς που αυξάνονται από 228 το 2012 σε 601 το 2016. Οι περισσότερες από τις επιθέσεις έλαβαν χώρα στο Λονδίνο και συχνά αφορούσαν συμμορίες δρόμου που χρησιμοποιούν υλικά που λιώνουν το πρόσωπο/ «face melters», με δράστες και θύματα να είναι κυρίως άντρες. Αναφορές για επιθέσεις οξέων έχουν προέλθει από πολλές χώρες, όπως η Τζαμάικα, το Ιράν, η Ταϊβάν, η Κολομβία, το Νεπάλ, η Ουγκάντα, η Καμπότζη, οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Κίνα, η Νότια Αφρική, η Σαουδική Αραβία και η Νιγηρία, όπου σύμφωνα με τα πορίσματα μελέτης αντιπροσώπευαν το 5,7% των ασθενών με έγκαυμα.
Αν και συνήθως σε αυτές τις επιθέσεις χρησιμοποιείται θειικό και νιτρικό οξύ, μερικές φορές ισχυρά αλκαλικά διαλύματα όπως υδροξείδιο του νατρίου μπορεί να αντικατασταθούν, ιδιαίτερα εάν έχει περιοριστεί η πρόσβαση σε οξέα. Τα αποτελέσματα της διαβρωτικής καύσης ποικίλλουν ανάλογα με το μέρος του σώματος που έχει στοχευτεί, αλλά καθώς πολλές επιθέσεις περιλαμβάνουν το πρόσωπο και το κεφάλι, τα αποτελέσματα συχνά περιορίζονται σε αυτήν την περιοχή. Σοβαρές επιθέσεις μπορεί να προκαλέσουν θανάτους λόγω της άμεσης επίδρασης των εγκαυμάτων ή αργότερα από σήψη ή/ και δυσλειτουργία πολλών οργάνων. Ωστόσο, καθώς οι δράστες στοχεύουν κυρίως στο κεφάλι, τα θύματα συνήθως υφίστανται εγκαύματα σε λιγότερο από το 20% της συνολικής επιφάνειας του σώματός τους και έτσι η επιβίωσή τους είναι συνηθισμένη, με 8,1% θνησιμότητα σε μία ιρανική μελέτη. Μία βρετανική μελέτη ανέφερε ότι μόνο το 2% των περιπτώσεων είχαν υποστεί απειλητικούς για τη ζωή τραυματισμούς. Εξαιτίας των σοβαρά καταστροφικών ψυχολογικών και συναισθηματικών επιδράσεων που προκαλούν οι σωματικές παραμορφώσεις, έχουν  καταγραφεί και αυτοκτονίες. Τα θύματα που επιβίωσαν της εγκληματικής πράξης συχνά αποφεύγουν την κοινωνική αλληλεπίδραση και σε αρκετές περιπτώσεις ζουν απομονωμένα, ενώ σύμφωνα με τα πορίσματα μελέτης επιζώντων στο Μπαγκλαντές εκτιμάται ότι περισσότερο από το ένα τρίτο υπέστη άγχος, κατάθλιψη και μετατραυματικό στρες.
Βάσει όλων των παραπάνω, εξάγεται το συμπέρασμα ότι η επίθεση με οξύ αντιπροσωπεύει μια ιδιαίτερα φρικτή μορφή επίθεσης που έχει διαπραχθεί σε πολλές χώρες. Επιχειρώντας μία σύγκριση στα κίνητρα διάπραξης αυτών των επιθέσεων, η οποία μας δείχνει και το διαφορετικό πολιτισμικό πλαίσιο και μας δίνει τη δυνατότητα να σκιαγραφήσουμε με πιο ολοκληρωμένο τρόπο το προφίλ των δραστών/ δραστιδών, το ερευνητικά πορίσματα καταδεικνύουν ότι σε χώρες όπως το Μπαγκλαντές και την Ινδία είναι ένα έγκλημα που σχετίζεται άμεσα με το φύλο και αφορά ζητήματα σχέσεων, γάμου ή προίκας, ενώ αποβλέπει στον εξευτελισμό των θυμάτων. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με το Ηνωμένο Βασίλειο όπου οι άντρες είναι κυρίως τα θύματα επιθέσεων που αφορούν δραστηριότητες συμμοριών. Ανεξαρτήτως πάντως των  κοινωνικοδημογραφικών χαρακτηριστικών και διαοφροποιήσεων που καταγράφονται από χώρα σε χώρα αλλά και από υπόθεση σε υπόθεση στην ίδια χώρα, οι επιθέσεις με οξύ σχεδιάζονται προσεκτικά και μεθοδικά για να τραυματίσουν σοβαρά και να καταστρέψουν τα θύματα, αντί να τα σκοτώνουν, προκαλώντας τους έτσι σημαντική και παρατεταμένη σωματική και συναισθηματική-ψυχολογική ταλαιπωρία. Η αύξηση του αριθμού των περιπτώσεων σε ορισμένες κοινότητες προκαλεί μεγάλη ανησυχία, αν και οι νομοθετικές αλλαγές και εκστρατείες όπως το «Stop Sale Acid» είναι σίγουρα πολύ θετικές πρωτοβουλίες σε αυτόν τον τομέα και πιστεύω ότι πρέπει να δοθεί έμφαση τόσο στην ποινική προσέγγιση των ειδεχθών αυτών επιθέσεων λαμβάνοντας υπ’ όψιν τις μόνιμες και συχνά μη αναστρέψιμες βλάβες σε πολλαπλά μάλιστα επίπεδα (σωματικό, συναισθηματικό, ψυχικό), όσο και στην αποτροπή τους που θα μπορούσε να επιτευχθεί με την μη εύκολη πρόσβαση στα «φονικά όπλα» και με τη μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση του κοινού σε αυτό το πολύπλοκο και πολυδιάστατο ζήτημα.
Εικόνες μέσα από το νοσοκομείο και τη μονάδα θεραπείας επιζώντων επιθέσεων με οξύ που καταγράφηκαν στο πλαίσιο ρεπορτάζ από το BBC (https://www.bbc.com/news/health-46044634) που πραγματοποίηθηκε τον Νοέμβριο του 2018 καταδεικνύουν τη σοβαρότητα και βαρύτητα των παραμορφώσεων και των βλαβών και τον «αγώνα ζωής» που καλούνται να δώσουν τα θύματα, σε πολλά επίπεδα που αφορούν τόσο τη σωματική όσο και την ψυχική τους υγεία στο πλαίσιο κοινωνιών που στηρίζονται σε υπερβολικό βαθμό στην εξωτερική εικόνα. Όπως τονίζει ειδικός ψυχικής υγείας στο εν λόγω ρεπορτάζ «αλλάζει απότομα ολόκληρη η κοσμοθεωρία των θυμάτων, καθώς και η αίσθηση ασφάλειας στον κόσμο».
Θύμα κακοποίησης από τον πρώην σύντροφό της αναφέρει στο ρεπορτάζ ότι η συμβουλευτική την βοήθησε να χτίσει ξανά την αυτοπεποίθησή της και να μην αφήσει τον πρώην σύντροφό της να της καταστρέψει ολοσχερώς τη ζωή. Σκιαγραφεί το προφίλ του δράστη ως εξής «Βασικά, μου ασκούσε έλεγχο, με χειραγωγούσε και όταν πια δεν ήθελα να είμαι μαζί του έδωσα τέλος στη σχέση. Απλώς νομίζω ότι δεν ήθελε να με έχει κάποιος άλλος, οπότε στο μυαλό του – και με το να μου επιτεθεί με οξύ – πίστευε ότι κανείς δεν θα με ήθελε. Γι’ αυτό πλήρωσε αυτόν τον τύπο να το κάνει».
Ο πρώην της είναι τώρα στη φυλακή. Η ίδια έχει ορκιστεί να έχει «μια φυσιολογική ζωή και πάλι», αλλά δεν είναι μόνο εκείνη που έχει επηρεαστεί, σύμφωνα με το ρεπορτάζ. Ενώ το περιστατικό την έχει φέρει πιο κοντά με την οικογένειά της, ισχυρίζεται -αποκαλύπτοντας μία ακόμα σημαντική διάσταση του θέματος, τον βαθμό στον οποίο επηρεάζονται από αυτή την εγκληματική πράξη άτομα του στενού οικογενειακού, φιλικού και κοινωνικού περιβάλλοντος του θύματος- «ο πατέρας μου είναι σαν ένας σπασμένος άνθρωπος τώρα».
Ωστόσο, εκείνη εξακολουθεί να παραμένει αισιόδοξη.
«Κάθε φορά που έρχομαι στο νοσοκομείο είναι ένα θετικό βήμα, διότι ξέρω ότι είναι ένα βήμα πιο κοντά στο να με βοηθήσει και να επουλώσει τις πληγές μου. Η επίθεση με οξύ θα είναι πάντα μαζί μου. Πάντα θα είναι το παρελθόν μου ό,τι κι αν γίνει».
«Δεν μπορώ πραγματικά να φανταστώ τον εαυτό μου χωρίς ουλές» προσθέτει. Μέσα από τη θεραπεία της έμαθε να τις «αγκαλιάζει» και αυτό είναι το πιο θετικό μήνυμα για όλα τα θύματα αυτής της ειδεχθούς πράξης.
«Οι νέες μου ουλές αντιπροσωπεύουν τον καινούργιο μου εαυτό”, τονίζει εμφατικά. «Τον νέο μου δυνατό εαυτό».
“My new scars represent the new me,” she says. “The new strong me.”
Συνοψίζοντας, οι επιθέσεις με οξύ συνιστούν μία φρικτή πράξη βίας, τιμωρητικού και εκδικητικού χαρακτήρα. Τα κίνητρα που κρύβονται πίσω από κάθε επίθεση μπορούν να φωτίσουν περισσότερο το ψυχο-εγκληματικό προφίλ των δραστών/ δραστιδών, οι οποίοι/ οποίες σε κάθε περίπτωση έχουν σχεδιάσει καλά την πράξη, ενώ το γεγονός ότι γνωρίζουν τις τρομακτικές και μη αναστρέψιμες επιπτώσεις της επίθεσής τους αποδεικνύει τη βιαίοτητα του χαρακτήρα τους. Ο δράστης /οι δράστιδες έχουν διττό στόχο: να βασανίσουν μόνιμα το θύμα τους με την παραμορφώση που του έχουν προκαλέσει και να το στιγματίσουν κοινωνικά, οδηγώντας το σε περιθωριοποίηση. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο είναι υποχρέωση της κοινωνίας μας να μη στιγματίζει τα θύματα, αντίθετα να αναγνωρίζει το δικαίωμά τους στην αξιοπρεπή διαβίωση και να μην τους στερεί δυνατότητες και ευκαιρίες ισότιμης συμμετοχής στη δημόσια ζωή και δράση.
Πηγές άντλησης στοιχείων
Byard, R.W. The manifestations of acid attacks (vitriolage or vitriolism). Forensic Sci Med Pathol. 2020. https://doi.org/10.1007/s12024-020-00241-4
Kaur N, Kumar A. Vitriolage (vitriolism) – a medico-socio-legal review. Forensic Sci Med Pathol. 2020. https://doi.org/10.1007/s12024-020-00230-7
Lewis CJ, Hodgkinson EL, Allison KP. Corrosive attacks in the UK – psychological perspectives and decontamination strategies. Burns. 2019. https://doi.org/10.1016/j.burns.2019.06.003
https://www.actionaid.org.uk/about-us/what-we-do/violence-against-women-and-girls/acid-attacks
https://www.bbc.com/news/health-46044634



πηγή: postmodern.gr