Οι γιορτές των Χριστουγέννων και οι ισχυρές επιδράσεις των σημαντικών απωλειών στον ψυχικό κόσμο των ανηλίκων

Τα Χριστούγεννα είναι, αναμφίβολα, η πιο λαμπερή και παραμυθένια γιορτή του χρόνου. Ταυτόχρονα όμως είναι και μία «παράδοξη» γιορτή, όπως επισημαίνουν οι ειδικοί, καθώς στη

διάρκεια αυτών των γιορτινών ημερών «γεννώνται» πολλά και διαφορετικά, συχνά αντικρουόμενα μεταξύ τους, συναισθήματα. Ένα άτομο δύναται να έχει ακραίες ψυχικές διακυμάνσεις την περίοδο αυτή, όπου τόσο η χαρά όσο και η λύπη βιώνονται στον υπέρτατο βαθμό, γιατί όλα -συναισθήματα, σχέσεις, ζητήματα της καθημερινότητας- λαμβάνουν πιο έντονες διαστάσεις από ότι έχουν στην πραγματικότητα. Εξίσου, οι σημαντικές απώλειες που διαταράσσουν τις ισορροπίες σε μία οικογένεια, όπως ο χωρισμός των γονέων ή ο θάνατος ενός μέλους της οικογένειας, δύναται να ασκήσουν ισχυρές επιδράσεις στον συναισθηματικό και ψυχικό κόσμο των μελών της οικογένειας και πρωτίστως των ανηλίκων, για τους οποίους οι γιορτές είναι πολύ ιδιαίτερες και ξεχωριστές.

Ένα άλλο ζήτημα που με απασχολεί εντόνως και έκρινα αναγκαίο να αναδείξουμε μέσα από την αρθρογραφία είναι ότι τη γιορτινή  περίοδο, όπου η κατανάλωση αλκοόλ αυξάνεται όπως και ο χρόνος που περνούν μαζί  τα μέλη της οικογένειας, καθώς και η πίεση για να καλυφθούν ορισμένες επιπρόσθετες ανάγκες οι οποίες δημιουργούνται αυτές τις ημέρες, μπορούν να λειτουργήσουν με πολύ αρνητικό τρόπο στο πλαίσιο δυσλειτουργικών οικογενειών και να οδηγήσουν σε ακραία περιστατικά βίας και κακοποίησης μέσα στο οικογενειακό περιβάλλον με θύματα παιδιά. Αυτό το γεγονός πρέπει έγκαιρα να μας ευαισθητοποιήσει, να μας αφυπνίσει και να περάσουμε από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και κοινωνικής δικτύωσης ένα πολύ δυνατό μήνυμα ώστε να υπάρξει ένα «προστατευτικό δίχτυ» για τα παιδιά που είναι εκτεθειμένα σε κίνδυνο μέσα στην ίδια τους την οικογένεια.

Σε συνέχεια, επομένως, του περσινού θέματός μας στο pm με τον τίτλο Γιορτές και Συναισθήματα – Μια ψυχολογική προσέγγιση επιχειρούμε με την πολύτιμη επιστημονική συμβολή της κ. Μαρίνας Κόντζηλα, Ψυχολόγου – Εκπαιδεύτριας Ομάδων Συμβουλευτικής Γονέων, να εμβαθύνουμε στο πώς επηρεάζονται οι σχέσεις γονέων-παιδιών και πώς επιδρούν στην ψυχοσύνθεση των ανηλίκων οι απώλειες στη ζωή τους και στην καθημερινότητά τους. Παράλληλα, διερευνούμε το φαινόμενο της ενδοοικογενειακής βίας και τις διαστάσεις που δύναται να λάβει αυτήν ακριβώς τη γιορτινή περίοδο, η οποία δεν θα είναι μαγική για όλα τα παιδιά, αλλά μπορεί να είναι επώδυνη και τραυματική για την ψυχή τους.

Θα κρατήσω στο μυαλό μου τη σημαντική επισήμανση της κ. Κόντζηλα και με αυτήν θα ήθελα να ολοκληρώσω και να περάσουμε στη συνέντευξή μας ότι «Το πιο όμορφο και ξεχωριστό δώρο που μπορούν να προσφέρουν οι χωρισμένοι γονείς (και όλοι οι γονείς, να συμπληρώσω) στα παιδιά τους για τα Χριστούγεννα, είναι να τα βάλουν πάνω από όλα». Πιστεύω ότι πραγματικά το μεγαλύτερο δώρο που όλοι οι γονείς μπορούμε να κάνουμε στα παιδιά μας είναι αυτό, να βάλουμε, έμπρακτα, τα παιδιά πάνω από όλα και να μην αφήσουμε όποια ζητήματα μας προβληματίζουν να επιδράσουν δυσμενώς στη σχέση μας με τα παιδιά. Είναι δύσκολο, ιδίως σε ορισμένες περιπτώσεις όπως ενός πρόσφατου χωρισμού ή θανάτου στην οικογένεια, αλλά αξίζει να μην ξεχνάμε ότι για τους ανήλικους τα Χριστούγεννα έχουν έναν πολύ ιδιαίτερο συμβολισμό και αυτές οι γιορτινές στιγμές μένουν για πάντα χαραγμένες στην καρδιά τους. Ας φροντίσουμε, συνεπώς, να μην είναι τραυματικές.

Η Μαρίνα Κόντζηλα είναι Ψυχολόγος – Εκπαιδεύτρια Ομάδων Συμβουλευτικής Γονέων. Είναι πτυχιούχος του τμήματος Ψυχολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών από το 2002 και διαθέτει άδεια ασκήσεως επαγγέλματος. Έχει εκπαιδευτεί ως συντονίστρια – εκπαιδεύτρια ομάδων γονέων στον Πανελλήνιο Σύνδεσμο Σχολών Γονέων.

Έχει ολοκληρώσει πρόγραμμα εκπαίδευσης που αφορά στην πρόληψη του φαινομένου του «εθισμού» των εφήβων από το διαδίκτυο στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Στο παρελθόν έχει εργαστεί ως ψυχολόγος στο Κέντρο Παιδοψυχικής υγιεινής του ΙΚΑ, στη δημοτική επιχείρηση Πεντέλης, σε δημόσια και ιδιωτικά σχολεία ως εκπαιδεύτρια ομάδων συμβουλευτικής γονέων, στον Ο.Α.Ε.Δ., σε ψυχιατρικό ξενώνα ενηλίκων και σε κέντρα αποκατάστασης μαθησιακών δυσκολιών.

Έχει υλοποιήσει μία σειρά από ενημερωτικές ομιλίες σε σχολεία, παιδικούς σταθμούς και δήμους στην Αττική. Ασχολείται με τη συγγραφή επιστημονικών άρθρων, τα οποία έχουν δημοσιευτεί σε εφημερίδες, διαδικτυακούς ιστότοπους και στην προσωπική της ιστοσελίδα. Έχει εμφανιστεί σε τηλεοπτικές εκπομπές κοινωνικού περιεχομένου.

Τα τελευταία έξι χρόνια διατηρεί το ιδιωτικό της γραφείο στο Χαλάνδρι.

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Κυρία Κόντζηλα, σε συνέχεια του περσινού μας θέματος υπό τον τίτλο Γιορτές και Συναισθήματα – Μια ψυχολογική προσέγγιση , θα ήθελα να εστιάσουμε το ερευνητικό μας ενδιαφέρον στις σχέσεις γονέων-παιδιών και ειδικότερα στο πώς αυτές μπορούν, την ιδιαίτερη περίοδο των χριστουγεννιάτικων εορτών που, όπως μας είχατε αναλύσει, προκαλούν πληθώρα έντονων και αντιφατικών μεταξύ τους συναισθημάτων, να επηρεαστούν. Θα ξεκινήσω με ένα θέμα, το οποίο πολλά ζευγάρια αντιμετωπίζουν.  Ένας πρόσφατος  χωρισμός των γονέων δύναται να ασκήσει  ισχυρές επιδράσεις στον συναισθηματικό και ψυχικό κόσμο των παιδιών, αυτή την γιορτινή περίοδο που διανύουμε; Πώς βιώνεται από τα παιδιά και από ποιους παράγοντες εξαρτάται η ένταση των συναισθημάτων τους;

Θίγετε ένα πάρα πολύ ευαίσθητο και σημαντικό θέμα που ειδικά στη σύγχρονη εποχή, όπου έχουν αυξηθεί αρκετά τα ποσοστά των διαζυγίων, απασχολεί πολύ κόσμο. Αναμφισβήτητα, ο χωρισμός των γονέων αποτελεί μία τραυματική εμπειρία για τα παιδιά και επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό την ψυχοσυναισθηματική τους ανάπτυξη και εξέλιξη. Μετά το διαζύγιο των γονέων, που είναι μία σημαντική απώλεια, το παιδί  διέρχεται μέσα από κάποια ψυχολογικά στάδια παρόμοια με αυτά του πένθους (άρνηση, θυμό, διαπραγμάτευση, θλίψη, αποδοχή). Διακατέχεται από ποικίλα αρνητικά συναισθήματα, όπως έντονη θλίψη, απογοήτευση, ματαίωση, θυμό, απόρριψη, απελπισία, ανασφάλεια, αυξημένο άγχος, φόβο και συνήθως εμφανίζει αλλαγές στη συμπεριφορά του, τόσο στο σπίτι, όσο και στο σχολικό περιβάλλον. Ενδέχεται να εκδηλώσει επιθετική συμπεριφορά και μπορεί να μειωθεί η σχολική του επίδοση. Πολλές φορές ένα παιδί νιώθει ενοχές και τύψεις μετά το διαζύγιο των γονέων του, καθώς καθιστά τον εαυτό του υπεύθυνο για τις συγκρούσεις και τις διαφορές των γονέων, που τους οδήγησαν στο χωρισμό. Το πιο δύσκολο και επώδυνο κομμάτι που καλείται ένα παιδί να διαχειριστεί είναι η απώλεια του ενός γονέα από το σπίτι. Το κάθε διαζύγιο φυσικά είναι διαφορετικό και ορισμένοι παράγοντες που παίζουν σημαντικό ρόλο στην ένταση των συναισθημάτων που θα βιώσει το παιδί, αλλά και στις αντιδράσεις και στον τρόπο χειρισμού του χωρισμού των γονέων του είναι οι ακόλουθοι: το φύλο και η ηλικία του παιδιού (χρονολογική και νοητική), η φύση της σχέσης που είχε με τους γονείς του πριν από το διαζύγιο, η ψυχοσυναισθηματική ωριμότητα των παιδιών, η συχνότητα των διαπληκτισμών που είχαν οι γονείς ενώπιον των παιδιών, η ποιότητα της σχέσης του με άλλα σημαντικά πρόσωπα που περνούσε χρόνο και είχε άμεση επαφή (γιαγιά, παππούς, θείοι, φίλοι, εκπαιδευτικοί), το μέγεθος των αλλαγών που καλείται να βιώσει το παιδί, ως αναγκαστικές συνέπειες του διαζυγίου (π.χ. μετακόμιση σε άλλο σπίτι, σε άλλη περιοχή ή άλλη πόλη, αλλαγή σχολικού περιβάλλοντος κ.ά.). Ορισμένα παιδιά εκφράζουν συχνά στο γραφείο μου, πως νιώθουν μεγάλη ανακούφιση μετά το διαζύγιο των γονέων τους, γιατί όπως αναφέρουν τα πράγματα στο σπίτι είναι πλέον πιο ήρεμα, αφού δεν υπάρχουν διαρκώς φωνές, καβγάδες και εντάσεις. Η περίοδος των Χριστουγέννων μπορεί να είναι ιδιαίτερα φορτισμένη και να επιβαρύνει συναισθηματικά τα παιδιά, γιατί είναι υποχρεωμένα να την περάσουν με τον έναν από τους δύο γονείς, στην περίπτωση ενός διαζυγίου. Η κατάσταση δυσκολεύει ακόμη περισσότερο, όταν οι γονείς έχουν χωρίσει πρόσφατα, οπότε είναι τα πρώτα Χριστούγεννα που καλείται το παιδί να αποχωριστεί τον έναν από τους δύο γονείς του και ενδέχεται να υπάρχει διαφωνία σχετικά με το πόσο χρόνο θα περάσει ο καθένας με το παιδί. Τα Χριστούγεννα, ένα παιδί που έχουν χωρίσει οι γονείς του βιώνει μία σειρά από αντιφατικά συναισθήματα, άγχος αποχωρισμού και εσωτερικές συγκρούσεις που πολλές φορές το μπλοκάρουν συναισθηματικά και το δυσχεραίνουν ιδιαίτερα στο να αντλήσει πραγματική ικανοποίηση και χαρά από τις γιορτές. Οι ημέρες των Χριστουγέννων φέρνουν στο μυαλό του παιδιού που έχει βιώσει το διαζύγιο των γονέων του μνήμες και εικόνες από ανέμελες και ευτυχισμένες οικογενειακές στιγμές που είχε περάσει στο παρελθόν, με αποτέλεσμα να νιώθει μεγάλη θλίψη και απογοήτευση. Επίσης, σε Χριστουγεννιάτικες εκδηλώσεις ή σε συγκεντρώσεις και συνευρέσεις με συγγενείς και φίλους, είναι πολύ πιθανό να συναντήσει συνομήλικα παιδιά μαζί με τους δύο γονείς τους και έτσι να νιώσει πολύ άσχημα και μειονεκτικά, γιατί η δική του οικογένεια έχει πλέον διασπαστεί. Επιπλέον, μπορεί να αποδιοργανωθεί και να εμφανίσει δυσκολίες προσαρμογής, καθώς μπορεί να αναγκαστεί να περάσει τις γιορτές των Χριστουγέννων με τον ένα γονέα και τις ημέρες της Πρωτοχρονιάς με τον άλλο γονέα ή με τη νέα διευρυμένη οικογένεια, σε περίπτωση που ο ένας γονέας έχει κάνει νέο γάμο και έχει αποκτήσει και άλλα παιδιά, οπότε καλείται να διαχειριστεί επιπρόσθετα τη νέα πραγματικότητα και βιώνει διαφορετικές καταστάσεις από αυτές που είχε συνηθίσει πριν χωρίσουν οι γονείς του. Σημαντικό ρόλο φυσικά διαδραματίζει η ωριμότητα με την οποία θα χειριστούν την κατάσταση οι γονείς, η συμπεριφορά και η προσέγγισή τους προς τα παιδιά, η διάθεση που θα δείξουν να αναζητήσουν έγκαιρα βοήθεια, υποστήριξη και συμβουλευτική καθοδήγηση από έναν ειδικό και να συνεργαστούν για όσο χρειαστεί μαζί του και γενικότερα η πρόθεσή τους να θωρακίσουν την ψυχική υγεία των παιδιών τους.

Πώς οι γονείς που αποφασίζουν να χωρίσουν μπορούν να διαχειριστούν με τρόπο αποτελεσματικό τα συναισθήματα που δημιουργούνται στα παιδιά, ειδικά εάν ο χωρισμός τους είναι πρόσφατος και είναι οι πρώτες γιορτές που θα περάσουν ξεχωριστά;

Το πιο όμορφο και ξεχωριστό δώρο που μπορούν να προσφέρουν οι χωρισμένοι γονείς στα παιδιά τους για τα Χριστούγεννα, είναι να τα βάλουν πάνω από όλα. Οφείλουν πρωτίστως να προσπαθήσουν να προστατέψουν τον ψυχισμό των παιδιών τους από τις επώδυνες συνέπειες που έχει για αυτά η διάλυση του γάμου τους. Πρέπει να θυμούνται πως χωρίζουν ως ζευγάρι και τελειώνει ο γάμος τους ως κεφάλαιο στη ζωή τους, αλλά δεν έχουν το δικαίωμα ποτέ να χωρίσουν ως γονείς και δεν πρέπει να εκμηδενίσουν σε καμία περίπτωση αυτόν το ρόλο μέσα από έναν λανθασμένο και εγωιστικό τρόπο σκέψης και δράσης. Πρέπει να φροντίσουν να αποφύγουν τις διαμάχες ενώπιον των παιδιών και να διατηρήσουν μεταξύ τους ένα «πολιτισμένο» και ήρεμο κλίμα, δείχνοντας διάθεση να συνεργαστούν για οτιδήποτε έχει σχέση με τα παιδιά τους. Να βεβαιώσουν τα παιδιά πως η αγάπη τους για αυτά είναι κάτι που δεν πρόκειται να αλλάξει, πως θα είναι πάντα διαθέσιμοι για αυτά και να τα ενισχύουν να εκφράζουν τα συναισθήματά, τις σκέψεις και τις απορίες τους σχετικά με το διαζύγιο. Να προσπαθήσουν να παρευρίσκονται και οι δύο σε σημαντικές εκδηλώσεις που συμμετέχει το παιδί (π.χ. μία σχολική γιορτή, μία βράβευση, έναν αθλητικό αγώνα). Να οργανώσουν το πρόγραμμα που θα ακολουθήσουν την περίοδο των Χριστουγεννιάτικων διακοπών, αποφεύγοντας τις διαμάχες και δείχνοντας σεβασμό στις ανάγκες και στις επιθυμίες των παιδιών. Εάν ένα παιδί διανύει την εφηβεία, μπορούν οι γονείς να το ρωτήσουν πώς θα ήθελε να περάσει τις γιορτές και να υπολογίσουν τη γνώμη του. Να μην μπουν στη διαδικασία του ανταγωνισμού, συγκρίνοντας ποιος από τους δύο θα πάρει στα παιδιά τα πιο ακριβά και πιο ποιοτικά δώρα. Πολλές φορές οι διαζευγμένοι γονείς προσπαθούν να δωροδοκούν τα παιδιά με υλικά αγαθά και χρήματα, προκειμένου να απαλύνουν τις τύψεις και τις ενοχές που νιώθουν οι ίδιοι και δυσκολεύονται να διαχειριστούν, εξαιτίας του χωρισμού. Αυτό που έχουν στην ουσία ανάγκη τα παιδιά είναι την παρουσία των γονέων, την αγκαλιά, την αποδοχή, την αγάπη, τη στοργή, το έκδηλο ενδιαφέρον και το να περάσουν μαζί τους ποιοτικό χρόνο και ευχάριστες στιγμές στη διάρκεια των γιορτών. Επίσης, οι γονείς θα πρέπει να είναι σε θέση να εξασφαλίσουν μία ευελιξία στο πρόγραμμά τους, εάν χρειαστεί να κάνουν μία ξαφνική αλλαγή (π.χ. λόγω επαγγελματικών υποχρεώσεων), προσπαθώντας να μην προκαλέσουν άγχος και ανασφάλεια στα παιδιά. Σημαντικό δηλαδή είναι, να προσπαθήσουν να διατηρήσουν ένα σταθερό πρόγραμμα στη διάρκεια των γιορτών, κάτι το οποίο δημιουργεί στα παιδιά ένα αίσθημα ασφάλειας, σιγουριάς και ελέγχου.

Να μην καλλιεργούν στα παιδιά τύψεις, οίκτο και ενοχές για τον γονέα που περνά μόνος του τις γιορτές. Να μην κατηγορούν, να μην ασκούν κριτική και να μην κάνουν καυστικά σχόλια ενώπιον των παιδιών για τον γονέα που δεν είναι παρών. Επίσης, είναι σημαντικό να μη χρησιμοποιούν το παιδί ως αγγελιοφόρο για να μεταφέρει μηνύματα στον άλλο γονέα ή ως «κατάσκοπο», προκειμένου να μάθουν πληροφορίες για τη ζωή του γονέα που δεν είναι παρών. Επιπλέον, να μην μπουν στη διαδικασία να αναφέρουν ή να αναλύουν στο παιδί οικονομικά θέματα, προβλήματα και εκκρεμότητες που σχετίζονται με τον άλλο γονέα (π.χ. για τη διατροφή που ίσως δε δίνει ο γονέας που δεν έχει την επιμέλεια). Να μη διχοτομήσουν το παιδί, με το να επιχειρήσουν να το απομακρύνουν ή να περιορίσουν τις επαφές του με συγγενείς ή φιλικά πρόσωπα του άλλου γονέα (π.χ. γιαγιά, παππού, θείους, νονά κ.ά.) . Δεν θα πρέπει να ξεχνούν πως για το παιδί είναι αγαπητά, σημαντικά και προσφιλή πρόσωπα, με τα οποία θα ήθελε να έχει επικοινωνία, άσχετα από το πώς νιώθουν οι γονείς τους απέναντί τους ή τι διαφορές έχουν μαζί τους. Μάλιστα η παρουσία οικείων προσώπων στη διάρκεια των γιορτών, βοηθά το παιδί να νιώσει ζεστασιά, ασφάλεια και θαλπωρή, καθώς λειτουργούν σαν υποκατάστατο της οικογένειάς του, που έχει διασπαστεί, λόγω του χωρισμού των γονέων. Να θυμούνται πως οι γιορτές των Χριστουγέννων είναι περισσότερο σημαντικές για τα παιδιά, παρά για εκείνους, οπότε θα πρέπει να τους εξασφαλίσουν ευχάριστες στιγμές, να τους δημιουργήσουν όμορφες γιορτινές αναμνήσεις και να προσπαθήσουν να είναι ευδιάθετοι, θετικοί και χαμογελαστοί, βάζοντας στην άκρη τον θυμό, την αρνητική τους διάθεση  και τις αντιπαραθέσεις που μπορεί να έχουν με τον άλλο γονέα. Σε περίπτωση που ο γονέας που θα περάσει τα Χριστούγεννα με το παιδί, έχει δημιουργήσει νέα οικογένεια, θα πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικός στο να μην κάνει συγκρίσεις ή διακρίσεις ανάμεσα στα παιδιά ή να παραμελήσει το παιδί που έχει αποκτήσει από τον προηγούμενο γάμο. Αντίθετα, θα πρέπει να προσπαθήσει να ενσωματώσει το παιδί στη  διευρυμένη πλέον οικογένεια και να το βοηθήσει να προσαρμοστεί ομαλά στη νέα πραγματικότητα. Αυτό φυσικά ισχύει και για το γονέα που δεν θα είναι παρών τα Χριστούγεννα, ο οποίος θα πρέπει να ενθαρρύνει το παιδί να περάσει ανέμελες και ξεχωριστές στιγμές με τον άλλο γονέα και τη νέα του οικογένεια, τονίζοντας τα θετικά στοιχεία αυτής της συνύπαρξης και αφήνοντας πίσω τα τοξικά συναισθήματα και όσα έχει χάσει ο ίδιος λόγω του χωρισμού.

Σε περιπτώσεις, που δυστυχώς είναι συχνές, όπου οι γονείς δεν έχουν καταφέρει να διατηρήσουν ούτε μία τυπική για τα παιδιά επικοινωνία αλλά βιώνουν ακόμα μεγάλη ένταση μεταξύ τους, πώς μπορούν τα ανήλικα τέκνα τους να αντιμετωπίσουν τις αρνητικές επιπτώσεις του χωρισμού των γονέων και από πού, τελικά, να αντλήσουν δύναμη;

Σε ακραίες περιπτώσεις, όπου δεν υπάρχει καθόλου επικοινωνία μεταξύ των γονέων, ούτε καν η τυπική, μετά από ένα χωρισμό ή αυτή χαρακτηρίζεται από συχνές εντάσεις και συγκρούσεις, τα παιδιά επιβαρύνονται ακόμη περισσότερο. Οι γονείς επίσης, δυσκολεύονται ιδιαίτερα να διαχειριστούν την απώλεια του χωρισμού και πολλές φορές δεν είναι σε θέση να προσεγγίσουν τα παιδιά με τον κατάλληλο τρόπο. Τα παιδιά βιώνουν όλα τα αρνητικά και επώδυνα συναισθήματα αυτής της μορφής απώλειας με μεγαλύτερη ένταση και χρειάζονται περισσότερο χρόνο για να αποκαταστήσουν την εσωτερική τους ισορροπία και να αποδεχτούν την κατάσταση. Κατακλύζονται από ενοχές, γιατί από τη μία πιστεύουν πως ευθύνονται αποκλειστικά τα ίδια για τον χωρισμό των γονέων τους και από την άλλη θεωρούν πως δεν έκαναν αρκετά για να τον αποτρέψουν. Δυσκολεύονται να αναγνωρίσουν και να εκφράσουν τα συναισθήματά τους ή προσπαθούν να τα κρύψουν και να τα κουκουλώσουν. Νιώθουν έντονη θλίψη, γιατί η δομή της οικογένειάς τους έχει πλέον αλλάξει, απέραντο θυμό απέναντι στους γονείς τους, γιατί εξαιτίας τους διαλύθηκε η οικογενειακή ενότητα, φόβο πως οι γονείς τους θα τα εγκαταλείψουν ή θα τα απορρίψουν και θα πάψουν να τα αγαπούν, ανασφάλεια, γιατί η ζωή τους θα αλλάξει πολύ και μία σύγχυση, καθώς έχουν πολλά ερωτήματα αναπάντητα, κλονίζεται η εμπιστοσύνη τους και δεν είναι σε θέση να εξηγήσουν πώς η κατάσταση ξέφυγε από τον έλεγχο και η σχέση των γονέων τους πήρε τέτοια τροπή. Κλείνονται στον εαυτό τους, απομονώνονται, αποσύρονται και νιώθουν μοναξιά, απόγνωση και απελπισία.

Τα παιδιά που βρίσκονται αντιμέτωπα με μία τέτοια κατάσταση μπορούν να αντλήσουν δύναμη και να αποφορτιστούν λίγο από τα επώδυνα συναισθήματα που βιώνουν μέσα από την ενασχόληση με την αγαπημένη τους δραστηριότητα, τη σωματική άσκηση, με το να ακούσουν τη μουσική που τα χαλαρώνει, μέσα από τη συζήτηση με συνομήλικους φίλους τους, με το να μοιραστούν όσα τα προβληματίζουν με τα αδέρφια τους, με το να κρατήσουν ένα ημερολόγιο σκέψεων και συναισθημάτων, που θα τα βοηθήσει να αποτυπώνουν όσα νιώθουν και σκέφτονται, μέσα από την επαφή και επικοινωνία με άτομα που εμπιστεύονται και νιώθουν άνετα από το οικείο περιβάλλον (π.χ. παππού, γιαγιά, θείους). Επίσης, είναι σημαντικό να εκφράζουν ανοιχτά στον γονέα που μένουν μαζί, το πώς ακριβώς νιώθουν όπως έχει διαμορφωθεί η κατάσταση (π.χ. να πουν πως τους λείπει ο γονέας που απουσιάζει από το σπίτι και θα ήθελαν να τον βλέπουν πιο συχνά) και να υποβάλουν οποιοδήποτε ερώτημα έχουν σχετικά με το διαζύγιο χωρίς να ανησυχούν πως θα θυμώσει ή θα επηρεαστεί αρνητικά η διάθεση του γονέα που έχει αναλάβει την επιμέλεια. Πολλές φορές άλλωστε τα παιδιά καταπιέζουν τα δικά τους συναισθήματα για να προστατέψουν τους σημαντικούς για αυτά ενήλικες. Μην ξεχνάμε πως ο γονέας είναι ο ενήλικας που οφείλει να προστατεύει τα παιδιά και να τα βοηθά να νιώθουν ασφαλή και δεν είναι φυσιολογικό να αντιστρέφονται οι ρόλοι.

Να τονίσουμε ωστόσο πως σε τέτοιες περιπτώσεις, είναι απαραίτητο να λάβει ένα παιδί την κατάλληλη βοήθεια και υποστήριξη από έναν ειδικό, που διαθέτει την απαιτούμενη επιστημονική κατάρτιση και εμπειρία, γιατί ελλοχεύει ο κίνδυνος να μη γίνουν οι σωστοί χειρισμοί και να τραυματιστεί ανεπανόρθωτα ο ψυχισμός των παιδιών. Και εννοείται πως παράλληλα και οι γονείς χρειάζονται οπωσδήποτε συμβουλευτική καθοδήγηση για να μπορέσουν να ενδυναμωθούν, να ξεπεράσουν την απώλεια του χωρισμού και να διαχειριστούν τον εαυτό τους και τα παιδιά με τον σωστό τρόπο.

Στην ακόμα πιο επώδυνη περίπτωση της πρόσφατης απώλειας ενός γονέα, πώς πρέπει να γίνει η προσέγγιση των παιδιών από τον άλλο γονέα αυτή την περίοδο, η οποία αναμφίβολα θα είναι εξαιρετικά δύσκολη για όλη την οικογένεια;

Η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου λόγω θανάτου αποτελεί μία από τις πιο στρεσογόνες καταστάσεις που μπορεί ένα άτομο να βιώσει στη διάρκεια της ζωής του. Ειδικά για ένα παιδί η οριστική απώλεια του ενός γονέα είναι μία εξαιρετικά επίπονη διαδικασία και πολύ πιο επώδυνη όταν πρόκειται για ένα παιδί που είχε  αποχωριστεί και νωρίτερα το σημαντικό αυτό πρόσωπο από τη ζωή του, λόγω του χωρισμού των γονέων του. Στην ουσία θα μπορούσαμε να πούμε πως πρόκειται για ένα διπλό πένθος που βιώνει το παιδί στη συγκεκριμένη περίπτωση. Συνήθως τα παιδιά έχουν μεγαλύτερη εξοικείωση με την έννοια του θανάτου από όσο νομίζουμε. Ο θάνατος υπάρχει μέσα στα παραμύθια, στα παιχνίδια, στο διαδίκτυο, στην τηλεόραση και γενικά στην καθημερινή τους ζωή. Εάν η απώλεια του γονέα συμβεί χρονικά την περίοδο των Χριστουγέννων ή είναι πρόσφατη, είναι ακόμη πιο δύσκολο για το παιδί, αλλά και για τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας να διαχειριστούν το πένθος. Σημαντικοί παράγοντες που παίζουν ρόλο στην αντίδραση του παιδιού απέναντι στην απώλεια του γονέα, είναι η χρονολογική και η νοητική του ηλικία, η φύση της σχέσης και της επικοινωνίας που είχε με τον γονέα που έφυγε από τη ζωή, η συχνότητα των επαφών τους, ο τρόπος που τον έχασε (π.χ. αν πρόκειται για ένα ξαφνικό και βίαιο θάνατο ή αν ήταν αποτέλεσμα μίας μακροχρόνιας ασθένειας), η προσέγγιση του άλλου γονέα και το πώς το ανακοίνωσε στο παιδί, εάν είναι η πρώτη εμπειρία λόγω θανάτου που βιώνει το παιδί, οι αντιδράσεις του οικείου περιβάλλοντος, εάν υπάρχει ένα κοινωνικό υποστηρικτικό δίκτυο (φίλοι, συγγενικά πρόσωπα). Επειδή τα παιδιά αντιλαμβάνονται διαφορετικά την έννοια του θανάτου, θρηνούν με το δικό τους μοναδικό τρόπο σε σύγκριση με τους ενήλικους. Ο γονέας που μένει με το παιδί θα πρέπει να είναι πρόθυμος να απαντήσει σε όλες τις απορίες που θα εκφράσει το παιδί. Να δώσει τη δυνατότητα στο παιδί να εκφράσει όλα τα συναισθήματα που βιώνει ελεύθερα. Να σεβαστεί τη σιωπή του, χωρίς να το πιέσει να μιλήσει. Να δείξει κατανόηση και υπομονή στις εκδηλώσεις οργής και άνευ όρων αποδοχή. Να εκφράσει την αγάπη και τη στοργή του προς το παιδί λεκτικά και με μία μεγάλη αγκαλιά ή ένα χάδι, αν το παιδί είναι δεκτικό. Να μοιραστεί με το παιδί τα δικά του συναισθήματα και να το βεβαιώσει πως είναι φυσιολογικά όλα όσα αισθάνεται. Να εξηγήσει στο παιδί πως σε καμία περίπτωση δεν ευθύνεται το ίδιο για ότι συνέβη, ανακουφίζοντάς το από τις τύψεις που ίσως νιώθει. Να επιτρέψει στο παιδί να μοιραστεί μαζί του όμορφες αναμνήσεις που είχε βιώσει με τον γονέα που έφυγε από τη ζωή. Να αφήσει το παιδί να παρευρεθεί σε όλες τις τελετές πένθους, εάν το επιθυμεί. Εάν το παιδί θελήσει, να δεχτεί να δει μαζί του βίντεο και φωτογραφίες από στιγμές που είχε περάσει μαζί με τον γονέα που έχασε. Να βοηθήσει το παιδί να νιώσει ασφαλές. Να το ρωτήσει με ποιο τρόπο θα ήθελε να περάσουν τις γιορτές. Να δημιουργήσει ένα ευχάριστο και θετικό κλίμα, όσο αυτό είναι εφικτό, προσκαλώντας οικεία συγγενικά ή φιλικά πρόσωπα στο σπίτι για φαγητό. Να οργανώσει τις ημέρες των γιορτών μία εκδρομή ή ένα ταξίδι που θα βοηθήσει όλη την οικογένεια να ξεφύγει από το βαρύ κλίμα του πένθους και να αλλάξει εικόνες και παραστάσεις. Να προτείνει στο παιδί να κάνουν μία δραστηριότητα ψυχαγωγίας (π.χ. να δουν μία ταινία, να πάνε για ψώνια, να παίξουν ένα ομαδικό παιχνίδι, να κάνουν μία κατασκευή), για να βελτιώσει τη διάθεσή του την περίοδο των γιορτών. Να ανταλλάξει με το παιδί δώρα, μηνύματα και ευχές γεμάτες ελπίδα. Να κάνει με το παιδί σχέδια και όνειρα για τη νέα χρονιά, να θέσει μαζί του νέους στόχους, εξασφαλίζοντας μία θετική προοπτική. Να ζητήσει άμεσα βοήθεια και υποστήριξη από ειδικό για να διαχειριστεί το παιδί τη διαδικασία του πένθους και να παρατηρεί προσεκτικά τη συμπεριφορά του παιδιού για να εντοπίσει έγκαιρα ανησυχητικά σημάδια (π.χ. ψυχοσωματικές εκδηλώσεις, παλινδρόμηση σε προηγούμενα αναπτυξιακά στάδια, επιθετική συμπεριφορά, μείωση της σχολικής επίδοσης, διατροφικές διαταραχές, δυσκολίες στον ύπνο, φοβίες, άγχος αποχωρισμού και προσκόλληση σε άλλους ενήλικους, απόσυρση, συναισθηματικές μεταπτώσεις, συνεχείς σκέψεις γύρω από το θάνατο). Επίσης, ο ειδικός θα συνεργαστεί και με το γονέα που μένει με το παιδί, προκειμένου να διαχειριστεί τα δικά του συναισθήματα και να έχει την κατάλληλη προσέγγιση απέναντι στο παιδί που διανύει την περίοδο του πένθους.

Στο πλαίσιο «δυσλειτουργικών οικογενειών»( βλ. σχετικά https://www.postmodern.gr/dysleitoyrgikes-oikogeneies-dysfunctional-families-kai/ ), οι συγκρούσεις μεταξύ των μελών της οικογένειας, δύναται αυτήν τη γιορτινή περίοδο να ενταθούν περισσότερο; Έχουμε κάποια ερευνητικά πορίσματα να παρουσιάσουμε για το θέμα αυτό; Τι δείχνει η δική σας επαγγελματική εμπειρία;

Για τα παιδιά που μεγαλώνουν σε μία δυσλειτουργική οικογένεια, όπου συνήθως βιώνουν συχνές συγκρούσεις και εντάσεις μεταξύ των γονέων, παραμέληση, αδιαφορία, κακοποίηση και βία οποιασδήποτε μορφής (λεκτική, σωματική, ψυχολογική – συναισθηματική, σεξουαλική), οι γιορτές των Χριστουγέννων δεν είναι λαμπερές, ευχάριστες και μαγικές και δεν αποτελούν μία θετική εμπειρία για τα παιδιά από την οποία αντλούν ικανοποίηση και χαρά. Το ίδιο ισχύει φυσικά και για τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας που είναι θύματα τέτοιου είδους αρνητικών και ακραίων μορφών συμπεριφοράς και συνήθως επιλέγουν τη σιωπή από φόβο, γιατί πιστεύουν πως αν μιλήσουν τίποτα δεν θα αλλάξει ή κινδυνεύουν να υποστούν μεγαλύτερη βία και να επιδεινώσουν την κατάσταση, από ντροπή για τον ενδεχόμενο στιγματισμό ή γιατί κατά κάποιο τρόπο έχουν συνηθίσει αυτές τις συμπεριφορές και τις θεωρούν πλέον κάτι φυσιολογικό. Η παθητική συμπεριφορά τους οφείλεται και στο γεγονός πως τα θύματα της κακοποίησης που είναι συνήθως γυναίκες έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση και εμπλέκονται συναισθηματικά , με αποτέλεσμα να εθελοτυφλούν και να αγνοούν την ακραία συμπεριφορά του συζύγου τους, που θέτει πολύ συχνά σε κίνδυνο τη δική τους ζωή και των παιδιών τους. Σύμφωνα με ερευνητικά ευρήματα και σχετικές μελέτες, την περίοδο των Χριστουγέννων καταγράφονται περισσότερα περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας και υπάρχουν αυξημένες καταγγελίες για κρούσματα κακοποίησης. Με βάση την κλινική μου εμπειρία και τα περιστατικά που βλέπω στο γραφείο μου, αυτό το διάστημα παρατηρώ πως τα παιδιά και οι γυναίκες που ζουν μέσα σε μία δυσλειτουργική οικογένεια, διακατέχονται από αυξημένο άγχος και αγωνία, γιατί πιστεύουν πως θα πέσουν για άλλη μία φορά θύματα βίας. Έτσι, είναι πολύ δύσκολο να μπορέσουν να απολαύσουν ανέμελα το πνεύμα των Χριστουγέννων, να κάνουν σχέδια για τις γιορτές και να αντλήσουν πραγματική ικανοποίηση από αυτές τις άγιες μέρες. Επίσης, εμφανίζουν συχνά αυξημένο στρες, καθώς φέρνουν στη μνήμη τους τραυματικές εμπειρίες από αντίστοιχες μέρες στο παρελθόν, όπου είχαν υποστεί βία και κακοποίηση και φοβούνται πως θα ξαναζήσουν παρόμοιες καταστάσεις.

Στο σημείο αυτό, θα ήθελα να εμβαθύνουμε περισσότερο στο φλέγον αυτό ζήτημα και να σας θέσω την εξής ερώτηση: Βάσει της επαγγελματικής και ερευνητικής σας εμπειρίας, γονείς που αντιμετωπίζουν προβλήματα διαχείρισης θυμού και έχουν βίαια ξεσπάσματα σε βάρος των παιδιών τους, δύναται αυτή την περίοδο να υιοθετήσουν ακραίες συμπεριφορές; Πιστεύετε ότι πρέπει να αφυπνιστούμε και να ευαισθητοποιηθούμε περισσότερο αυτή την περίοδο, με στόχο την προστασία της ανηλικότητας;

Η ενδοοικογενειακή βία κατά των παιδιών είναι ένα φαινόμενο διαχρονικό, όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και διεθνώς, που έχει πάρει στις μέρες μας ακραίες και ανησυχητικές διαστάσεις. Σε αυτό έχουν συμβάλλει σε μεγάλο βαθμό και οι σύγχρονες οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες. Η βία και η κακοποίηση στην οικογένεια υπήρχε πάντοτε ως φαινόμενο, αλλά τα τελευταία χρόνια έχει γίνει πιο εμφανές και αντιληπτό, γιατί προβάλλονται αντίστοιχα περιστατικά από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αφού υπάρχει πληθώρα αναφορών και καταγγελιών.  Η ενδοοικογενειακή βία ορίζεται ως η κατάχρηση της δύναμης (σωματικής, οικονομικής, κοινωνικής), από τα ισχυρότερα προς τα πιο αδύναμα μέλη της οικογένειας, με σκοπό την επιβολή της θέλησής τους και τον περιορισμό της ελευθερίας των αδυνάτων. Σύμφωνα με ερευνητικά δεδομένα η ενδοοικογενειακή βία επιφέρει μία σειρά από σοβαρές συνέπειες στη σωματική, ψυχοσυναισθηματική, γνωστική ανάπτυξη και εξέλιξη του ανήλικου παιδιού και επηρεάζει δυσμενώς τη διαμόρφωση της προσωπικότητάς του και την κοινωνική του προσαρμογή. Κάθε είδος κακοποίησης που βιώνει ένα παιδί κατά την παιδική ή εφηβική ηλικία αποτελεί ένα πολύ ισχυρό σωματικό και ψυχικό τραύμα που έχει αντίκτυπο σε όλη την υπόλοιπη ζωή του. Δυστυχώς, όπως ανέφερα και πριν, αυτή την περίοδο καταγράφονται αυξημένα περιστατικά βίας και κακοποίησης μέσα στο οικογενειακό περιβάλλον με θύματα αθώα παιδιά. Αυτό κυρίως συμβαίνει γιατί στη διάρκεια των γιορτών κλείνουν τα σχολεία και οι γονείς μπορεί να έχουν άδεια ή περνούν περισσότερο χρόνο στο σπίτι, κατά τις επίσημες αργίες, με αποτέλεσμα να βρίσκουν πιο συχνά αφορμές για διαπληκτισμούς, συγκρούσεις και εντάσεις με τα μέλη της οικογένειάς τους. Επίσης, γίνεται μεγαλύτερη κατανάλωση αλκοόλ λόγω των γιορτών, η οποία ενεργοποιεί πιο εύκολα αρνητικές συμπεριφορές. Δυστυχώς αρκετές φορές οι καβγάδες εκτυλίσσονται ενώπιων των παιδιών, καθώς οι γονείς δεν μπορούν να ελέγξουν τον εαυτό τους και δεν περιορίζονται μόνο στη λεκτική βία, αλλά καταλήγουν σε ξυλοδαρμούς και σοβαρές σωματικές βλάβες, που μπορεί να καταλήξουν στη μόνιμη αναπηρία ή ακόμη και στο θάνατο. Επιπλέον, οι γονείς που έχουν θέματα με τη διαχείριση του θυμού τους χάνουν την υπομονή τους πολύ εύκολα και ξεσπούν την έντασή τους πάνω στα ανήλικα θύματα. Θεωρώ λοιπόν, πως αυτή την περίοδο θα πρέπει να είμαστε σε εγρήγορση, να αφυπνιστούμε και να ευαισθητοποιηθούμε ακόμη περισσότερο απέναντι στο σοβαρό φαινόμενο της ενδοοικογενειακής βίας, ώστε να θωρακίσουμε τη σωματική και την ψυχική ακεραιότητα των παιδιών.

Παραμένοντας στο θέμα, θα τόνιζα ότι δυστυχώς, οι υποθέσεις ενδοοικογενειακής βίας που απασχολούν τα τελευταία χρόνια και τα ΜΜΕ, καθιστούν εμφανές το σοβαρότατο πρόβλημα που βιώνεται πίσω από πολλές κλειστές πόρτες και δεν καταγγέλλεται σε πολλές περιπτώσεις. Ποια είναι τα προειδοποιητικά σημάδια, ώστε ως ενεργά μέλη της κοινωνίας να αντιληφθούμε και να στηρίξουμε ένα παιδί που κακοποιείται;

Ορισμένοι γονείς αντιλαμβάνονται πως υπάρχουν σημάδια κακοποίησης στο παιδί τους, αλλά τα αγνοούν γιατί δεν είναι έτοιμοι να διαχειριστούν μία τέτοια κατάσταση. Οι δράστες προέρχονται συνήθως από το άμεσο οικογενειακό περιβάλλον (πατέρας, πατριός, παππούς, θείος), γεγονός που καθιστά την κατάσταση πιο περίπλοκη και πολύ πιο δύσκολη, ώστε να την αποδεχτούν. Άλλοι γονείς πάλι δυσκολεύονται να κατανοήσουν τι ακριβώς συμβαίνει ή να αντιληφθούν τη σοβαρότητα της κατάστασης έγκαιρα. Τα σημάδια που μπορεί να εκδηλώσει ένα παιδί εξαρτώνται από τη μορφή της κακοποίησης που έχει υποστεί. Ορισμένα ανησυχητικά σημάδια που θα πρέπει να θορυβήσουν τους γονείς και να τους κινήσουν υποψίες πως ίσως το παιδί τους έχει υποστεί κάποια μορφή κακοποίησης είναι τα ακόλουθα:

Μελανιές, εγκαύματα, εκδορές ή άλλοι τραυματισμοί

Επαναλαμβανόμενοι μικροί τραυματισμοί

Βάζει ξαφνικά τα κλάματα, είναι σε υπερένταση και δείχνει φοβισμένο όταν βλέπει κάποιο γνωστό του ενήλικο

Εμφανίζει διαταραχές στον ύπνο και βλέπει συχνά εφιάλτες

Αλλάζει ξαφνικά η συμπεριφορά του και γίνεται επιθετικό

Ενώ ήταν κοινωνικό, ξαφνικά απομονώνεται

Ενώ ήταν πολύ ομιλητικό και εκφραστικό παιδί, σταματά να επικοινωνεί

Εμφανίζει υπερπροστατευτική συμπεριφορά απέναντι σε άλλα παιδιά ή βρέφη

Επηρεάζεται η όρεξή του και συνήθως αρνείται να φάει

Διαμαρτύρεται συχνά για πονοκεφάλους και πόνους στην κοιλιά ή το στομάχι, χωρίς να υπάρχει οργανική αιτιολογία

Εμφανίζει διαταραχές στην ομιλία, όπως τραύλισμα

Εκδηλώνει βίαιη συμπεριφορά απέναντι σε άλλα παιδιά

Μειώνεται ξαφνικά η σχολική του επίδοση

Αρχίζει ξαφνικά να σας κρύβει πράγματα και να κρατά μυστικά

Έχει δυσκολία στο περπάτημα ή στο κάθισμα

Έχει πόνο στην περιοχή των γεννητικών οργάνων

Έχει φαγούρα, μώλωπες ή αιμορραγία στα γεννητικά του όργανα

Εμφανίζει μία ξαφνική περιέργεια γύρω από σεξουαλικά θέματα, που δεν αντιστοιχεί στην ηλικία του

Αποφεύγει να μένει μόνο του ή με συγκεκριμένο άτομα ή άτομα

Εμφανίζει δυσκολίες συγκέντρωσης

Νυχτερινή ενούρηση και παλινδρόμηση σε προηγούμενα αναπτυξιακά στάδια

Ξαφνική ντροπή για το σώμα του (αρνείται να βγάλει τα ρούχα του μπροστά σε άλλους, ενώ πριν το έκανε)

Εμφανίζει αυξημένο άγχος και θλίψη

Δεν έχει διάθεση να ασχοληθεί με αγαπημένες δραστηριότητες

Οι ζωγραφιές του εμπεριέχουν σεξουαλικά υπονοούμενα

Εκδηλώνει ανάρμοστη σεξουαλική συμπεριφορά που δεν είναι φυσιολογική για  την ηλικία του

Έχει προχωρημένες σεξουαλικές γνώσεις

Έντονη σεξουαλική ενασχόληση που την εκφράζει συχνά μέσα από το παιχνίδι με άλλα παιδιά

Γαστρεντερικές διαταραχές

Πολλές αλλαγές στη διάθεσή του

Πόνο στην ούρηση

Πιπίλισμα δαχτύλου

Κοκκινίλες και μώλωπες γύρω από το στόμα

Δείχνει διαρκώς κουρασμένο

Αρνείται ξαφνικά επίμονα να πάει στον παιδικό σταθμό ή στο σχολείο

Ποιο είναι το δικό σας μήνυμα σε μία οικογένεια που αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα, τα οποία επιδρούν δυσμενώς στην «ψυχολογία της οικογένειας», αλλά οι γονείς θα ήθελαν να νιώσουν τα παιδιά τους τη χαρά αυτών των ιδιαίτερων ημερών, ξεφεύγοντας από το δύσκολο πρόγραμμα της καθημερινότητας;

Κάθε οικογένεια είναι διαφορετική και βιώνει διαφορετικά τα δικά της αδιέξοδα και προβλήματα. Μέσα στο οικογενειακό σύστημα η αρνητική ψυχική διάθεση του ενός έχει αντίκτυπο και επηρεάζει όλα τα μέλη της οικογένειας. Ιδιαίτερα τα παιδιά που δεν έχουν αναπτύξει ακόμη τις ίδιες άμυνες με τους ενήλικους νιώθουν σε πιο μεγάλο βαθμό και ένταση όλα τα συναισθήματα που απορρέουν από ένα τραυματικό γεγονός, όπως είναι μία απώλεια. Σε κάθε δύσκολη κατάσταση, όσο επώδυνη και αν είναι, για να κατορθώσει κάποιος να τη διαχειριστεί και να βγει από αυτή, όσο πιο αλώβητος γίνεται, θα πρέπει να εντοπίσει τα θετικά στοιχεία. Κάθε εμπειρία αποτελεί ένα μάθημα ζωής. Μέσα από κάθε δυσκολία βγαίνει κάποιος πιο ενδυναμωμένος, πιο συνειδητοποιημένος, πιο σοφός. Κάθε άνθρωπος έχει δικαίωμα στη χαρά, στην ψυχαγωγία, στη διασκέδαση και στο γέλιο. Οι γιορτές των Χριστουγέννων είναι μία καλή ευκαιρία να ξεφύγουν όλοι, μικροί και μεγάλοι, στο βαθμό που είναι εφικτό και με τα μέσα που διαθέτουν, από την απαιτητική καθημερινότητα, τη ρουτίνα, τα προβλήματα και τη γκρίζα ψυχολογία. Να αποφορτιστούν και να ανακουφιστούν για λίγο από όλα τα «σκούρα» συναισθήματα που σκιάζουν την ευτυχία τους. Οι γονείς που περνάνε μία κρίσιμη φάση, όποια και αν είναι αυτή, θα πρέπει να θυμούνται πως πρέπει να  είναι πάντα για το παιδί η ομπρέλα που θα το προστατεύει από την καταιγίδα. Όταν οι γονείς δεν είναι καλά, ούτε το παιδί μπορεί να νιώθει καλά. Οι χαρούμενοι γονείς έχουν ευτυχισμένα παιδιά. Ας προσπαθήσουν λοιπόν να δημιουργήσουν ένα θετικό και ασφαλές κλίμα για το παιδί αυτές τις μέρες, να είναι ευδιάθετοι και χαμογελαστοί, να αφήσουν στην άκρη τα τοξικά συναισθήματα και τις άσχημες εικόνες, να στολίσουν τον χώρο τους, να παίξουν με το παιδί, να τραγουδήσουν, να χορέψουν, να έχουν χιούμορ, να κάνουν κατασκευές, να πάνε για ψώνια, να διαλέξουν δώρα για τους δικούς τους, να του διαβάσουν Χριστουγεννιάτικα παραμύθια, να βγάλουν φωτογραφίες, να καλέσουν στο σπίτι αγαπημένα πρόσωπα, να λάβουν υπ’ όψιν τους τις επιθυμίες του παιδιού για το πώς θέλει να περάσει τις γιορτές, να του προσφέρουν απλόχερα τεράστιες αγκαλιές, θαλπωρή, ζεστασιά, τρυφερά λόγια, στοργή, αποδοχή, ποιοτικό χρόνο, αμέτρητες ευχές. Να προσπαθήσουν να δημιουργήσουν για τα παιδιά τις πιο γλυκές, ξεχωριστές, χρωματιστές και όμορφες γιορτινές αναμνήσεις που θα τα συντροφεύουν στην υπόλοιπη ζωή τους.  Να κάνουν μαζί τους σχέδια και όνειρα για τη νέα χρονιά, να θέσουν οικογενειακούς στόχους, να οργανώσουν δραστηριότητες, εξασφαλίζοντας στα παιδιά μία θετική προοπτική για το μέλλον. Τα Χριστούγεννα είναι αφορμή να νιώσουν και οι ίδιοι για λίγο παιδιά και να αφήσουν τον εαυτό τους να παρασυρθεί και να χαλαρώσει μέσα στο χαρμόσυνο πνεύμα των ημερών.  Ξέρω πολύ καλά πως δεν είναι τόσο απλό όσο ακούγεται. Ωστόσο αξίζει να  το προσπαθήσετε…..

Καλές γιορτές σε όλους με υγεία, ψυχική γαλήνη, ευημερία, δημιουργία και αμέτρητες όμορφες και ξεχωριστές στιγμές.

Κυρία Κόντζηλα, σας ευχαριστώ θερμά για την πολύ ενδιαφέρουσα και με κοινωνική χρησιμότητα συζήτηση και σας εύχομαι καλές γιορτές.

Σας ευχαριστώ θερμά για την πολύ ενδιαφέρουσα, εποικοδομητική και δημιουργική συνεργασία.

Της Αγγελικής Καρδαρά

https://www.postmodern.gr