Το τραύμα της θυματοποίησης

της Αγγελικής Καρδαρά

 

Με το παρόν κείμενο θα επιχειρήσουμε να διερευνήσουμε ένα πολύ σοβαρό ζήτημα που αφορά το τραύμα της θυματοποίησης/trauma of victimization, δηλαδή την επώδυνη κατάσταση που βιώνουν, στην ψυχή και στο σώμα, τα θύματα εγκληματικών ενεργειών που έχουν καταφέρει να επιβιώσουν. Στόχος μου είναι να περάσουμε το πιο δυνατό μας μήνυμα σε ανθρώπους που έχουν βιώσει τόσο οδυνηρές καταστάσεις, προκειμένου να πιστέψουν ξανά στον εαυτό τους και να στηριχτούν στις δυνάμεις τους. Ταυτόχρονα κρίνω αναγκαίο να περάσουμε ένα ηχηρό μήνυμα κατά του στιγματισμού των θυμάτων που πλέον, και λόγω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, καταλήγει να γίνει «μάστιγα».

 

Να σημειώσω εδώ ότι η τάση που, διαχρονικά, έχει καλλιεργηθεί και από τα ΜΜΕ αλλά και από εγκληματικούς μύθους και βέβαια από κοινωνικά στερεότυπα, να κατηγορούμε το θύμα/victim blaming χαρακτηρίζεται από ερευνητές ως «αυτοπροστατευτική», γιατί μας επιτρέπει να καθησυχάσουμε τους εαυτούς μας ότι δεν θα συμβεί τίποτα κακό σε εμάς και ότι αυτές οι οδυνηρές καταστάσεις αφορούν πάντα τους όλους. Αυτή όμως η λανθασμένη αντίληψη έχει ως αποτέλεσμα να μετατοπίζεται, άδικα και αδικαιολόγητα, το βάρος της ευθύνης από τον δράστη στο θύμα.

 

Ωστόσο, η τάση να κατηγορούμε το θύμα μπορεί (και πρέπει) να αποφευχθεί. Σύμφωνα με έρευνα των David Aderman, Sharon Brehm και Lawrence Katz, ο τρόπος είναι απλός και αφορά την λεγόμενη ενσυναίσθηση/empathy. Οι ερευνητές επανέλαβαν τα κοινωνικά πειράματα των Lerner και Simmons, τροποποιώντας λίγο τις οδηγίες που δόθηκαν στους συμμετέχοντες. Ειδικότερα, αντί να ζητήσουν από τους συμμετέχοντας να παρακολουθούν απλώς το θύμα να είναι συγκλονισμένο, τους ζήτησαν να φανταστούν πώς θα ένιωθαν οι ίδιοι αν είχαν βιώσει την ίδια εμπειρία. Αυτό το στοιχείο ήταν αρκετό για να προκαλέσει μια ενσυναίσθητη αντίδραση, εξαλείφοντας τις τάσεις των συμμετεχόντων να κατηγορούν το θύμα. Αυτή δεν είναι η μόνη έρευνα που αποδεικνύει τη δύναμη της ενσυναίσθησης. Σε μια πιο πρόσφατη μελέτη φοιτητές προχώρησαν σε μια σειρά από ψυχολογικές εξετάσεις που μέτρησαν, μεταξύ άλλων, τα επίπεδα συναισθημάτων τους. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι άνθρωποι με μεγαλύτερη ενσυναίσθηση τείνουν να βλέπουν τα θύματα βιασμού μέσω ενός πιο θετικού πρίσματος, ενώ εκείνοι με λιγότερη ενσυναίσθηση τείνουν να τα βλέπουν πιο αρνητικά.[1]

 

Εξαιρετικά σημαντικό επίσης να δώσουμε, τόσο στο πλαίσιο των ερευνών όσο και στα ΜΜΕ, με υπεύθυνο ασφαλώς τρόπο και με κοινωνική ευαισθησία, τον λόγο στα θύματα εγκληματικών ενεργειών. Η εμπειρία της θυματοποίησης θα αποτελέσει μια «εγκληματολογική σύσταση», όπως θα μπορούσαμε να την αποκαλέσουμε, πραγματικά πολύτιμη για την κοινωνία, γιατί πέρα από τις έρευνες και τις θεωρίες, το προσωπικό βίωμα έχει πολύ μεγάλη αξία για την πρόληψη στο πλαίσιο της αντεγκληματικής πολιτικής.

 

Είναι σαφές ότι τα θύματα εγκληματικών ενεργειών υποφέρουν από εκτεταμένο σωματικό και ψυχολογικό τραύμα. Οι κύριοι τραυματισμοί των θυμάτων ομαδοποιούνται σε τρεις ξεχωριστές κατηγορίες: σωματικά τραύματα, συναισθηματικές «πληγές» και οικονομικά προβλήματα που δύναται να προκύψουν. Όταν μάλιστα τα θύματα δεν λαμβάνουν την κατάλληλη στήριξη μετά το έγκλημα, υφίστανται και «δευτερογενείς» τραυματισμούς/ “secondary” injuries.

 

Η σωματική βλάβη μπορεί να είναι ορατή ή μη. Δεν είναι ασυνήθιστο τα θύματα να εμφανίζουν μεγάλη κούραση, να αδυνατούν να κοιμηθούν ή να έχουν μειωμένη ή -σε υπερβολικό βαθμό- αυξημένη όρεξη. Το σοκ και το αίσθημα μουδιάσματος θεωρούνται συνήθως ως μέρος του αρχικού σταδίου της αντίδρασης που εκδηλώνουν κατά τη θυματοποίησή τους. Μπορεί ακόμα να βιώσουν αυτό που αποκαλείται «σύνδρομο πάλης»/fight syndrome. To «σύνδρομο πάλης» είναι μια βασική αυτόματη φυσιολογική αντίδραση των ατόμων που χάνουν κάθε αίσθηση ελέγχου.

 

Πολλά άτομα δεν καταλαβαίνουν ότι έχουν χάσει τον έλεγχο, επομένως δεν μπορούν να κατανοήσουν γιατί δεν πάλεψαν, δεν αντέδρασαν, ώστε να μη θυματοποιηθούν. Σε πολλές περιπτώσεις όμως το άτομα παραλύει -τόσο σωματικά όσο και συναισθηματικά- με αποτέλεσμα να αδυνατεί να λάβει λογικές αποφάσεις, όπως να καταγγείλει το περιστατικό στην αστυνομία ή να αναζητήσει ιατρική περίθαλψη. Το άτομο χάνει την αυτοκυριαρχία του, αισθάνεται ευάλωτο, μόνο και βιώνει έντονη σύγχυση. Συνεπώς, είναι άδικο να κατηγορούμε το θύμα, για το γεγονός ότι μπορεί να μην απευθύνθηκε αμέσως στις αρμόδιες αρχές για να καταγγείλει το έγκλημα ή για να ζητήσει βοήθεια. Είναι όμως σημαντικό, ως κοινωνία, να προσπαθήσουμε να «σπάσουμε» τον φόβο και τις ενοχές, ώστε το άτομο να απευθύνεται έγκαιρα στις αρμόδιες υπηρεσίες.

 

Σε αυτή τη φάση, οι διαθέσεις των θυμάτων ποικίλουν. Όπως υποστηρίζει ο Steven Berglas στο άρθρο του “Γιατί αυτό συνέβη σε μένα;”/ “Why Did This Happen to Me?”, τα άτομα που έχουν θυματοποιηθεί σχεδόν πάντα σκέφτονται: «Αυτό δεν μπορεί να έχει συμβεί σε μένα!» ή «Γιατί μου συνέβη αυτό;». Πολλοί θα βιώσουν ξανά την τραυματική εμπειρία της θυματοποίησής τους, βλέποντας εφιάλτες ή ακόμα θα φαντασιωθούν ότι προβαίνουν στην ανθρωποκτονία ή την πρόκληση σωματικής βλάβης του δράστη. Γενικότερα, κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, τα θύματα βιώνουν συναισθήματα που τους δημιουργούν έντονο άγχος, όπως ο φόβος, η απελπισία, η αυτολύπηση, ακόμα και ενοχή και ντροπή για το θύμο τους και τα εχθρικά συναισθήματα που τους κυριεύουν. [2]

 

Ορισμένες χρήσιμες συμβουλές για την αντιμετώπιση του τραύματος της θυματοποίησης:

◾Μιλήστε σε κάποιον άνθρωπο που εμπιστεύεστε για το πώς αισθάνεστε και τι περνάτε. Κρατήστε τον αριθμό τηλεφώνου ενός καλού φίλου, για να τον καλέσετε όταν αισθάνεστε κυριευμένοι από το συναίσθημά σας ή πανικοβλημένοι.

◾Αφήστε τον εαυτό σας να αισθανθεί πόνο. Δεν θα διαρκέσει για πάντα. Περάστε τον χρόνο με οικογένεια και φίλους, αλλά είναι σημαντικό να δώσετε χρόνο και στον εαυτό σας, φροντίζοντας το μυαλό και το σώμα σας. Ξεκουραστείτε, κοιμηθείτε και να τρώτε κανονικά, υγιεινά γεύματα.

◾Επαναφέρετε μια κανονική ρουτίνα όσο το δυνατόν συντομότερα, αλλά μην υπερβάλλετε.

◾Να λαμβάνετε καθημερινές αποφάσεις, οι οποίες θα σας βοηθήσουν να επαναφέρετε ένα αίσθημα ελέγχου της ζωής σας. Να γυμνάζεστε, αλλά μην το παρακάνετε και η άσκηση να εναλλάσσεται με περιόδους χαλάρωσης.

◾Εκτελείτε καθημερινές εργασίες με προσοχή. Τα ατυχήματα είναι πιθανότερο να συμβούν μετά από πολύ έντονο άγχος.

◾Να επαναφέρετε στο μυαλό σας τα πράγματα που σας βοήθησαν να αντιμετωπίσετε τις επώδυνες στιγμές του παρελθόντος και να εστιάσετε στα πράγματα που σας δίνουν ελπίδα για το μέλλον. [3]

 

Συμπερασματικά, για να μπορέσουν τα άτομα να ανακάμψουν από το τραυματικό συμβάν, είναι αναγκαία η άμεση παρέμβαση από τους ειδικούς επιστήμονες, αλλά και η κοινωνική στήριξη. Δεδομένου ότι τα θύματα συχνά κατηγορούν τον εαυτό τους για αυτό που έχει συμβεί, το πιο σημαντικό βήμα είναι να κατανοήσουν ότι δεν ευθύνονται για ό,τι έχει συμβεί. Η ζωή τους μπορεί να έχει αλλάξει εξαιτίας αυτού που τους συνέβη, αλλά είναι αναγκαίο να αρχίσουν σιγά σιγά να ανακτούν τον έλεγχο και να αποκτούν ξανά αυτοπεποίθηση. Εδώ ο ρόλος των ΜΜΕ είναι καθοριστικός ως προς τα κοινωνικά μηνύματα που περνούν και τον τρόπο παρουσίασης ζητημάτων εγκληματολογικού ενδιαφέροντος στο ευρύ κοινό.

 

Πηγή: postmodern.gr