Ticker

6/recent/ticker-posts

728x90

Ο θεσμός της κοινωφελούς εργασίας αντί εγκλεισμού για ανήλικους παραβάτες


Η κοινωφελής εργασία, αντί εγκλεισμού, για ανήλικους και νεαρούς σε ηλικία παραβάτες είναι ένας σημαντικός θεσμός που μπορεί να έχει θετικά αποτελέσματα, διαδραματίζοντας ρόλο
«σωφρονισμού», δηλαδή κοινωνικής ενσωμάτωσης. Αντίθετα, οι ακραία τιμωρητικές μέθοδοι επιφέρουν σε πολλές περιπτώσεις τα αντίθετα από τα προσδοκώμενα αποτελέσματα και δυστυχώς οδηγούν τους νέους σε πιο επικίνδυνους, εγκληματικούς δρόμους, όπως επισημαίνει ο κ.Γιώργος Καρβελάς, Κοινωνικός Λειτουργός, Επιμελητής Ανηλίκων στην Υπηρεσία Επιμελητών Ανηλίκων και Κοινωνικής Αρωγής Χαλκίδας και μέλος της Εταιρείας Προστασίας Ανηλίκων Χαλκίδας (όπου κυρίως ασχολείται με τα οργανωτικά θέματα της Εταιρείας) στην πολύ ενδιαφέρουσα συνέντευξη που μου παραχώρησε για το postmodern.gr και τη στήλη «Έγκλημα και Media».
Μέσα από την εργασία, ο νέος κινητοποιείται, παράγει έργο, νιώθει ότι είναι και εκείνος χρήσιμος στην κοινωνία και βλέπει, ίσως για πρώτη φορά στη ζωή του, έναν δρόμο και έναν τρόπο ζωής έξω από την παρανομία.
Δεν μπορώ να μη σταθώ στα λόγια εφήβου, όπως καταγράφονται από τον κ. Καρβελά στη διάρκεια της συνέντευξής μας, γιατί τα λόγια του καθιστούν εμφανές ότι ο ρόλος του σχολείου και της κοινωνικής μέριμνας είναι καθοριστικής σημασίας, προκειμένου να δημιουργήσει ένα προστατευτικό δίχτυ για εφήβους που παρά τη “μαγκιά” τους και τις πράξεις στις οποίες προβαίνουν, δεν πρέπει να μας διαφεύγει ότι είναι ακόμα παιδιά, άρα υπάρχει πάντα η ελπίδα. Ιδίως, στις περιπτώσεις όπου η οικογένεια είναι απούσα ή αδιάφορη, όπως συνήθως συμβαίνει σε ανάλογες υποθέσεις, η εκπαιδευτική κοινότητα πρέπει να διαδραματίσει έναν σημαντικό ρόλο.
«Πέρσι το καλοκαίρι για 20 ημέρες περίπου δεν θυμάμαι και εγώ πόσους έκλεψα, η Αστυνομία λέει είκοσι, μπορεί να ήταν και περισσότεροι, μικροποσά αλλά μία φορά έπεσα και σε τρακοσάρι, κάτι σταυρούς, αλυσίδες, ρολόγια και κινητά από αυτούς που έκαναν μπάνιο στη θάλασσα. Για να καταλάβεις μερικά δεν ήξερα τι να τα κάνω, τα πέταξα. Με τα χρήματα σχεδόν κάθε μέρα πήγαινα (ανέφερε γνωστό κατάστημα ηλεκτρονικών ειδών) και έπαιρνα ό,τι μου άρεσε μερικά είναι ακόμα στα κουτιά τους, αλλά και ρούχα παπούτσια, μ’ αρέσει η μυρωδιά του καινούργιου…» .







Γιώργος Καρβελάς,
 Κοινωνικός Λειτουργός, Επιμελητής Ανηλίκων στην Υπηρεσία Επιμελητών Ανηλίκων και Κοινωνικής Αρωγής Χαλκίδας και μέλος της Εταιρείας Προστασίας Ανηλίκων Χαλκίδας.


ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ
  • Κύριε Καρβελά,  το έτος 2013, πραγματοποιήσατε μία πολύ ενδιαφέρουσα εργασία στο Πάντειο Πανεπιστήμιο στο μάθημα του Καθηγητή Εγκληματολογίας κ. Αντώνη Μαγγανά, αναλύοντας τον θεσμό της κοινωφελούς εργασίας αντί εγκλεισμού, ως υπεύθυνος για την κοινωφελή εργασία στην Εύβοια. Στο πλαίσιο της δράσης μας με τον Καθηγητή –παρουσίασης και ανάλυσης θεμάτων υψηλού εγκληματολογικού και κοινωνιολογικού ενδιαφέροντος-  θα ήθελα να μας μιλήσετε για την εργασία σας και την ιστορική αναδρομή του θεσμού.
Ήταν τα πρώτα χρόνια που είχαμε μεταταχθεί στην Υπηρεσία Επιμελητών Ανηλίκων της Χαλκίδας, μία πολύ ενδιαφέρουσα περίοδος. Σε μεγάλο βαθμό αυτοσχεδιάζαμε αφού δεν είχε ακόμα η Κοινωφελής Εργασία Ανηλίκων θεσμικό υπόβαθρό. Προσπαθούσαμε να προσαρμόσουμε με τις κατάλληλες τροποποιήσεις τα ισχύοντα τότε στις επίσης νεοσυσταθείσες Υπηρεσίες Κοινωνικής Αρωγής και στην Κοινωφελή Εργασία Ενηλίκων. Και η αλήθεια είναι ότι οι παρεμβάσεις και οι προσαρμογές που τότε κάναμε ήταν προς τη σωστή κατεύθυνση. Οι πρόνοιες που λαμβάναμε τότε, ως προς το αντικείμενο, τις συνθήκες και τον χώρο εργασίας, περιλαμβάνονται στη ΚΥΑ 73461 του 2017 που καθορίζει το πλαίσιο εφαρμογής του αναμορφωτικού μέτρου. Ακόμα και οι παρεμβάσεις που κάναμε.
Εδώ πρέπει να τονίσω τον σημαντικό ρόλο που είχαν οι δικαστές ανηλίκων και το επίπεδο συνεργασίας μας. Νομίζω ήταν το 2011, μία πολύ σοβαρή υπόθεση του Τριμελούς Δικαστήριο Ανηλίκων που με τον τότε Π.Κ. υπήρχε η περίπτωση έκδοσης απόφασης φυλάκισης, έστω με αναστολή.  Προτείναμε και έγινε δεκτή η Κοινωφελής Εργασία ως αναμορφωτικό μέτρο και για τους πέντε ανήλικους. Ως προς τις ώρες αφού το δικαστήριο όρισε ως βάση τον σχετικό νόμο των Ενηλίκων,  προτείναμε ευνοϊκότερη εφαρμογή, δηλαδή λιγότερες ώρες. Κατ’ αυτό τον τρόπο οι σχεδόν 800 ώρες των ενηλίκων έγιναν 500 ώρες. Σήμερα, πιστεύω ορθώς, το ανώτατο είναι 150 ώρες.
  • Ποιος είναι ο ρόλος του θεσμού της κοινωφελούς εργασίας, σήμερα, για ποια άτομα προορίζεται και ποιες μορφές εγκληματικότητας αφορά;  
Σχετικά με τους ανήλικους και με βάση την αρχή της επικουρικότητας ως αναμορφωτικό μέτρο, η παροχή κοινωφελούς εργασίας αποτελεί την έσχατη επιλογή πριν από την επιβολή της ιδρυματικής μεταχείρισης στον ανήλικο και προτάσσεται αυτής. Θα έλεγε λοιπόν κανείς ότι εφαρμόζεται σε σοβαρότερα αδικήματα στην κλίμακα βέβαια της παραβατικότητας των ανηλίκων. Ωστόσο υπάρχει ένα ζήτημα. Η κοινωφελής εργασία στους ανήλικους δεν είναι ποινή αλλά αναμορφωτικό μέτρο, μέσω αυτής προσπαθούμε να δώσουμε στον ανήλικο μία εμπειρία οργάνωσης, μία ευκαιρία να αποδείξει ότι μπορεί να αντεπεξέλθει, μία δυνατότητας να ξεκινήσει και να ολοκληρώσει, πολλές φορές για πρώτη φορά στη ζωή του, και να ακούσει «Μπράβο και ευχαριστώ». Με αυτήν τη λογική λοιπόν πιστεύω ότι η Κοινωφελής Εργασία ως αναμορφωτικό μέτρο μπορεί με θετικά αποτελέσματα να εφαρμόζεται και σε λιγότερο σοβαρά αδικήματα. 
  • Ποια είναι τα οφέλη του θεσμού τόσο για τους ενήλικους όσο και για τους ανήλικους;  
Κατ’ αρχάς είναι σημαντικό να ξεκαθαρίσουμε ότι για τους ενήλικους η Κοινωφελής Εργασία είναι έκτιση ποινής. Επομένως στη συντριπτική τους πλειοψηφία την αντιλαμβάνονται ως έναν τρόπο να ξεμπερδεύουν από τις ποινικές τους ευθύνες. Βεβαίως σχεδόν όλοι πιστεύουν ότι είναι ένας βολικός τρόπος  έκτισης της ποινής, ιδιαίτερα όταν είναι άνεργοι. Ωστόσο υπάρχουν και εκείνες οι περιπτώσεις όπου η κοινωφελής εργασία έγινε θετική εμπειρία ζωής. Έχουν περάσει τέσσερα χρόνια και ακόμα ο κ. Γιάννης κάθε Χριστούγεννα και Πάσχα θα πάρει τηλέφωνο να ευχηθεί. Ή ένας νεαρός με πολλές ώρες Κ.Ε. που ενσωματώθηκε τόσο πολύ στο περιβάλλον εργασίας του, που όλοι τον θεωρούσαν ως συνάδελφο. Στην περίπτωση μάλιστα αυτή χρειάστηκε να παρέμβουμε λίγες εβδομάδες πριν το τέλος ώστε να κατανοήσει ότι σε λίγο θα ολοκληρώσει την εργασία στον Δήμο και πρέπει να συνεχίσει τη ζωή του. Έχουμε περιπτώσεις ενηλίκων που ολοκλήρωσαν την ποινή τους αφήνοντας άριστες εντυπώσεις με αποτέλεσμα  αργότερα να επανέρθουν στον Δήμο ως εργαζόμενοι ή κάποιοι που βρήκαν δουλειά σε εργολάβους που συνεργάζονταν με τους Δήμους.
Στους ανήλικους όμως η Κοινωφελής Εργασία είναι αναμορφωτικό μέτρο. Επομένως ξεκινάμε από διαφορετική αφετηρία. Σας ανέφερα ήδη ότι προσπαθούμε η περίοδος υλοποίησης αυτού του αναμορφωτικού μέτρου να είναι ένα ξεχωριστό κομμάτι της ζωής τους. Να το δουν ως μία πρόκληση. Βεβαία δεν λειτουργούν όλοι το ίδιο. Αυτό το διάστημα παρακολουθώ τρεις ανήλικους που κάνουν Κοινωφελή Εργασία. Ένας που πρόσφατα τελείωσε μαθητεία σε τεχνικό επάγγελμα συνεχίζει την εκπαίδευση του σε αντίστοιχο Τμήμα στο Δήμο. Ο δεύτερος κρίθηκε ότι χρειάζεται μία οργάνωση αλλά και μεγαλύτερη κοινωνικοποίηση. Εργάζεται έχοντας ως επόπτη έναν απαιτητικό στην οργάνωση και στην συνέπεια αλλά πολύ δίκαιο προϊστάμενο. Και οι δύο είναι ικανοποιημένοι, ιδιαίτερα μάλιστα για τον δεύτερο ο επόπτης του λέει τα καλύτερα λόγια.
  • Ποιες είναι οι πρακτικές δυσκολίες στην εφαρμογή του και πώς μπορούν να ξεπεραστούν;  
Η οργάνωση των  Δήμων, ιδιαίτερα των μικρότερων, αποτελεί ένα σοβαρό πρόβλημα. Επίσης, ακόμα αναμένουμε την ΚΥΑ που θα ενεργοποιήσει την πρόβλεψη του Ν. 4596/2019 άρθρο 31 σχετικά με την ασφάλιση κατά κινδύνου ατυχήματος προσώπων που παρέχουν Κοινωφελή Εργασία.
Εμείς εδώ στην Εύβοια είμαστε σε ένα σχετικά καλό επίπεδο. Στην Χαλκίδα ξεκινήσαμε πριν λίγα χρόνια και σταδιακά επεκτείνουμε και σε άλλους Δήμους μία καλή πρακτική όπου εμπλέκεται το γραφείο του τεχνικού ασφαλείας, ο γιατρός εργασίας του Δήμου ώστε το δυνατόν περισσότερο να εξασφαλίσουμε την ασφαλέστερη λειτουργία του θεσμού, είτε ως ποινή ενηλίκων, είτε ως αναμορφωτικό μέτρο ανηλίκων. Ωστόσο υπάρχουν και άλλα προβλήματα κυρίως στους ενήλικους που είναι δύσκολο να ξεπεραστούν. Όπως κατά πόσο μπορεί ένας ενεργός χρήστης που δεν παρακολουθεί κανένα πρόγραμμα απεξάρτησης να εργαστεί, με ασφάλεια για τον ίδιο και τους γύρω του. Ή ένα άτομο που αντιμετωπίζει σοβαρά ψυχιατρικά προβλήματα. Επίσης άτομα άνω των 65 ετών, με σοβαρά χρόνια προβλήματα υγείας. Εμείς ως υπηρεσία συνεργαζόμαστε στενά με το τοπικό παράρτημα του ΟΚΑΝΑ αλλά και άλλων φορέων στον χώρο της υποστήριξης χρηστών. Σε κάθε περίπτωση που χρήστης επιθυμεί να μπει σε πρόγραμμα απεξάρτησης, εμείς άμεσα κινούμε την διαδικασία εισηγούμενοι στην Εισαγγελία τη διακοπή της κοινωφελούς εργασίας κι αν χρειαστεί την παράταση της διάρκειας του χρόνου εντός της οποίας θα εκτιθεί η ποινή. Πέρσι το καλοκαίρι  χρήστης διέκοψε την ποινή Κοιν. Εργασίας, μπήκε σε κλειστό πρόγραμμα, το ολοκλήρωσε και πριν από λίγες ημέρες ξεκίνησε πάλι την κοινωφελή εργασία. Τα ψυχιατρικά προβλήματα είναι επίσης δύσκολα στη διαχείρισή τους,  ιδιαίτερα εάν ο πάσχων δεν έχει περιβάλλον και συνήθως πλημμελή ψυχιατρική παρακολούθηση. Τόσο γι’ αυτούς, όσο και για τους ηλικιωμένους με προβλήματα υγείας, συνεργαζόμαστε με τον γιατρό εργασίας ώστε να τους βρίσκουμε όσο γίνεται κατάλληλες θέσεις και αντικείμενα εργασίας, περιορισμό των εργάσιμων ωρών, όπου υπάρχει δυνατότητα γίνεται και μία παρακολούθηση, όπως  στον Δήμο Χαλκίδας  η νοσηλεύτρια στο εργοτάξιο παίρνει την πίεσή σε υπερτασικούς.  Ωστόσο κάποιες φορές φτάνουμε σε αδιέξοδο ως αποτέλεσμα όλων αυτών των προβλημάτων σε συνδυασμό βέβαια και με τα προβλήματα προσωπικότητας αυτού που οφείλει να εκτίσει την ποινή.
  • Ποιες είναι οι σκέψεις τους αλλά και οι ενδεχόμενοι προβληματισμοί των ανήλικων παραβατών σε σχέση με τον θεσμό της κοινωφελούς εργασίας;  
Είναι αλήθεια οι σκέψεις, γενικότερα ο τρόπος με τον οποίο προσεγγίζει ο νέος την επικείμενη έναρξη της κοινωφελούς εργασία αποτελεί για εμάς πρόκριμα αν θα πάει καλά. Θα ήταν εξωπραγματικό να περιμένει κάποιος ενθουσιασμό από τον ανήλικο ότι θα κάνει κοινωφελή εργασία, ας μην ξεχνάμε είναι απόφαση δικαστηρίου. Όμως το άγνωστο γεννά άγχος και ερωτηματικά: «τι θα συναντήσω;», «τι δουλειά θα κάνω;», «θα με ρωτήσουν γιατί εργάζομαι;»  είναι εύλογες σκέψεις που τις συζητάμε μετατρέποντας το περισσότερο άγχος σε κινητοποίηση, ετοιμότητα και υπευθυνότητα. Αυτό δεν συμβαίνει με όλους, υπάρχουν και οι περιπτώσεις ανηλίκων που όπως οι ενήλικοι  το βλέπουν μόνο ως ποινή που με κάποιο τρόπο –τον ευκολότερο- πρέπει να την κάνουν, αν και καλύτερα θα ήταν να την αποφύγουν. Κάπως έτσι έβλεπε το θέμα ο τρίτος ανήλικος που επιβλέπω. Τον τοποθέτησα στον χώρο των κοινωνικών δομών της πόλης. Από την δεύτερη μέρα  άργησε να ξυπνήσει. Την τρίτη δεν πήγε καθόλου, ενώ σε αρκετές ακόμα περιπτώσεις ήταν ασυνεπής. Ήταν μία συνεχής δοκιμή για το περιβάλλον στη λογική «50 ώρες είναι,  καλοκαίρι είναι, σιγά μη  δώσουν σημασία εάν λείψω». Όμως και σημασία δόθηκε και τηλεφωνικές επικοινωνίες υπήρξαν και επιπλήξεις δέχτηκε και όσες ώρες δεν εργάστηκε προστέθηκαν στο τέλος. Το δικό του συμπέρασμα; «…τελικά ήταν μία καλή προετοιμασία για την δουλειά που θα πιάσω σε λίγες ημέρες, κάπως συνήθισα να ξυπνάω το πρωί…».
  • Πολύ ενδιαφέροντα όσα μας καταθέτετε, κύριε Καρβελά. Επομένως, ας εστιάσουμε το ενδιαφέρον μας σε αυτές τις υποθέσεις ανήλικων που αντί εγκλεισμού προσέφεραν κοινωφελή εργασία.  Πώς βίωσαν αυτή την εναλλακτική μορφή ποινής και τι αποκόμισαν τελικά;  
Όπως σας ανάφερα το αναμορφωτικό μέτρο της Κ.Ε. δεν συνδέεται εναλλακτικά με την ποινή του εγκλεισμού, σε σωφρονιστικό κατάστημα ανηλίκων. Πρέπει να ξεκαθαρίσουμε ότι ο εγκλεισμός ανηλίκου,  πολύ περισσότερο με τον προηγούμενο Π.Κ. αλλά και με τον τωρινό, είναι πολύ σπάνια περίπτωση και όταν προκρίνεται δεν μπαίνει εναλλακτικά της Κ.Ε..
Ήδη σας έχω αναφέρει κάποιες περιπτώσεις ανηλίκων. Θα σας αναφέρω ακόμα δύο. Στην πρώτη, όλα συνηγορούσαν ότι ο νέος δεν θα ξεκινούσε την εφαρμογή του μέτρου γιατί δεν το είχε αποδεχτεί. Ήταν η πρώτη –και τελευταία- περίπτωση επιβολής του μέτρου της Κοινωφελούς Εργασίας σε παράβαση Κ.Ο.Κ., και για να είμαστε πιο ακριβείς σε έξι παραβάσεις, στις οποίες δεν είχε εμφανιστεί ποτέ στο δικαστήριο. Στις δύο πρώτες του είχε επιβληθεί ένα μικρό ποσό υπέρ της Εταιρείας Προστασίας Ανηλίκων Χαλκίδας στην τρίτη  πήρε τις 40 ώρες Κ.Ε.
Με μεγάλη δυσκολία τον εντόπισα, ωστόσο στη συζήτηση δεν έδειξε να πείθεται από τα επιχειρήματά μου, ίσως λίγο, ότι αφού θέλει να βρει δουλειά καλό θα ήταν να ξεκινήσει με την κοινωφελή εργασία. Ενώ προχωρούσα στα διαδικαστικά και ήμουν σχεδόν σίγουρος ότι δεν θα άρχιζε καν, εμφανίστηκε στο γραφείο ρωτώντας πότε θα ξεκινήσει και θέτοντας μόνον ένα θέμα ότι δεν είχε μέσο μεταφοράς να πάει στον χώρο εργασίας που είναι λίγο έξω από την πόλη. Το θέμα αυτό το λύσαμε με εισιτήρια Αστικού που πλήρωσε η Εταιρεία Προστασίας περιορίζοντας και το ποσόν που όφειλε σ’ αυτήν. Για να μην τα πολυλογούμε  ολοκλήρωσε χωρίς κανένα πρόβλημα το αναμορφωτικό μέτρο, τόσο καλά, που  με συστάσεις του προϊσταμένου του έπιασε δουλειά –ήταν ενήλικος- σε εργολάβο που αναλάμβανε δουλειές στον Δήμο. Ένα μήνα αργότερα ήρθε και ξεπλήρωσε και το χρέος του προς την   Εταιρεία Προστασίας Ανηλίκων Χαλκίδας.
Στην δεύτερη περίπτωση αποδεικνύεται ότι μία απόφαση για ανήλικο για να πραγματοποιηθεί πρέπει να έχει, ακόμα κι αν δεν υπάρχει θεσμικό πλαίσιο, μία βάση λογικής. Δικαστήριο Ανηλίκων γειτονικής πόλης, που δυστυχώς δεν έχει Υπηρεσία Επιμελητών Ανηλίκων, επέβαλε σε ανήλικο Ρομά ποινή 1000 (!!) ωρών Κοινωφελούς Εργασίας. Θεωρήσαμε ότι εάν στέλναμε έκθεση εξηγώντας με λεπτομέρειες τους λόγους που δεν ήταν δυνατόν να εκτελεστεί  αυτή η απόφαση, θα την άλλαζαν ως προς την διάρκεια. Πέσαμε έξω στους υπολογισμούς μας, γιατί και η  νεότερη απόφαση ήταν ακριβώς η ίδια. Η συνάδελφος που είχε την επίβλεψή του, είχε επινοήσει διάφορους ευφάνταστους τρόπους για να προσελκύσει το ενδιαφέρον του. Όμως είχε να αντιμετωπίσει ανυπέρβλητα εμπόδια όπως, ότι  ήταν παντελώς αγράμματος, δεν ήξερε να μετρά, μπέρδευε τα δεδομένα του χρόνου –μέρες, μήνες,  – με αποτέλεσμα να μην κατανοεί τη διάρκεια που θα έπρεπε να εργαστεί και συνέχει να ρωτά γιατί δεν έχει τελειώσει… Γύρω στις 130 ώρες ο ανήλικος εξαφανίστηκε, αφού μαζί με κάποιους φίλους του, έκλεψαν κάτι εργαλεία  από το εργοτάξιο, μάλλον για το μέταλλο. Η απόφαση δεν αντικαταστάθηκε, άλλωστε είχε πια ενηλικιωθεί και δεν μπορούσαν να επιβάλουν κάτι πιο βαρύ όπως Ίδρυμα Αγωγής Ανηλίκων Αρρένων Βόλου . Συμπέρασμα, μία υπερβολικά τιμωρητική απόφαση που δεν μπορούσε να υλοποιηθεί οδήγησε τελικά στην ατιμωρησία και στην περίπτωσή μας, είχαμε το αντίθετο αποτέλεσμα, δηλαδή ξανά κλοπή.
  • Βάσει της πολύχρονης εμπειρίας σας, η εφαρμογή του θεσμού πρέπει να βελτιωθεί και να επεκταθεί;
Θα σας απαντήσω ως προς τους ενήλικους, γιατί για τους ανήλικους πλην του ζητήματος της ασφάλισης κινδύνου κινείται σε ικανοποιητικά επίπεδα. Κατ’ αρχάς, η Κοινωφελής Εργασία ενηλίκων δεν μπορεί να επεκταθεί εάν δεν βελτιωθεί. Η λογική της επέκτασης της Κοινωφελούς Εργασίας με ανύπαρκτες δομές και εδώ δεν αναφέρομαι στους Δήμους, αλλά στις Υπηρεσίες μας,  εργαλειοποιεί τον θεσμό ώστε να αποφεύγεται μόνον η φυλάκιση και τα προβλήματα υπερπληθυσμού των φυλακών. Ο Φρανσουά Ρενέ ντε Σατωμπριάν, μεγάλος  Γάλλος συγγραφέας, πολιτικός και φιλέλληνας, τον 17ο αιώνα, είχε πει ότι “οι θεσμοί περνούν τρεις φάσεις. Τη φάση του κοινωφελούς έργου, τη φάση των προνομίων και τη φάση της κατάχρησης”. Αν θεωρήσουμε ότι αυτές οι τρείς φάσεις ως ποσοστό συνυπάρχουν σε ένα θεσμό, στην Κοινωφελή Εργασία όπως εφαρμόζεται στον τόπο μας, περιορισμένη σχέση έχει ως κοινωφελές έργο, διότι χρησιμοποιείται ως προνόμιο αποφυγής ευθυνών και επειδή βολεύει πολλαπλώς τελικά λειτουργεί καταχρηστικά, ενώ θα μπορούσε να προσφέρει ουσιαστικά οφέλη στο άτομο και στην κοινωνία. Η συντριπτική πλειοψηφία των δικαστών και εισαγγελέων που καλούνται να επιβάλλουν ποινή Κοινωφελούς Εργασίας θεωρούν, με τον τρόπο που εφαρμόζεται, ότι πρόκειται για θεσμό ατιμωρησίας, αντίθετα οι Δικαστές Ανηλίκων θεωρούν την Κοινωφελή Εργασία ως αναμορφωτικό μέτρο πολύ καλή επιλογή, διότι γνωρίζουν ότι επιτηρείται, συχνά μάλιστα υπερβάλλουν στην εφαρμογή της. Και για να μιλάμε πιο πρακτικά, η Υπηρεσία μας έχει δύο επιμελητές ανηλίκων και πρέπει να καλύψουμε όλοι την Εύβοια. Από την Κάρυστο έως την Ιστιαία και την Σκύρο. Για να καταλάβει κανείς το μέγεθος, στην απέναντι πλευρά του Νότιου και Βόρειου Ευβοϊκού έχουμε τέσσερεις νομούς. Έχουμε να καλύψουμε τη λειτουργία του  Δικαστηρίου Ανηλίκων Χαλκίδας, με δικάσιμο μονομελούς ή και τριμελούς δικαστηρίου κάθε μήνα, είμαστε μέλη του Δ.Σ. και στην ουσία κινούμε την Εταιρεία Προστασίας Ανηλίκων Χαλκίδας -περίπου 50 ανήλικοι- που είναι Ν.Π.Δ.Δ. και έχουμε μέσω της κοινωνικής αρωγής την κοινωφελή εργασία περίπου 20 ατόμων –εναλλάσσονται- διεσπαρμένων σ’ όλους τους δήμους.  Ας βγάλει ο καθένας τα συμπεράσματά του…
Στην Θήβα δεν υπάρχει Υπηρεσία, όπως και σε αρκετές πόλεις, άρα είναι εντελώς ανεξέλεγκτη η εφαρμογή. Όπως κι εγώ, πολλοί συνάδελφοι ιδιαίτερα στις μονοπρόσωπες Υπηρεσίες, κάνουμε και τα δύο αντικείμενα. Ειδικότερα εμείς οι Επιμελητές ανηλίκων  έχουμε αναπτύξει μία κουλτούρα ανοχής προς τον ανήλικο και το ανώριμο της προσωπικότητάς του δίνοντας ευκαιρίες αλλαγής μέσω των αναμορφωτικών μέτρων. Η κοινωφελής εργασία ενηλίκων είναι κυρίως τρόπος έκτισης ποινής και  χρειάζεται οργανωμένος ελεγκτικός μηχανισμός. Δεν θέλω να αναφερθώ στους συναδέλφους της Κοινωνικής Αρωγής, αν και νομίζω ανάλογα προβλήματα έχουν κi αυτοί γιατί όλοι προερχόμαστε από τον χώρο των κοινωνικών επιστημών. Πολλοί Επιμελητές Ανηλίκων  είναι κοινωνικοί λειτουργοί άρα στο μέτρο του δυνατού και των προνοιακών δομών  που υπάρχουν σε κάθε περιοχή, παρέχεται η βοήθεια προς αυτόν που εκτελεί την κοινωφελή εργασία. Στο θέμα του ελέγχου όμως πολλοί έχουν -και δικαιολογημένα- προβλήματα συχνά δε και  συνειδησιακής φύσεως, γνωρίζοντας ότι με μία έκθεσή σε περίπτωση υποτροπής πλημμελούς έκτισης ποινής πιθανόν να υπάρξει εγκλεισμός στη φυλακή.
  • Κύριε Καρβελά, βασιζόμενος πάλι στη πολύτιμη εμπειρία σας με ανήλικους παραβάτες,  ποιοι είναι οι κυριότεροι παράγοντες που οδηγούν έναν ανήλικο σε σύγκρουση με τον ποινικό νόμο;  
Θα μπορούσα να χωρίσω σε δύο κατηγορίες που συχνά όμως ενοποιούνται. Και εξηγούμαι. Ζούμε σε καταναλωτικές κοινωνίες, σε κοινωνίες που η υπερβολή σχεδόν πάντα νικάει το μέτρο. Περισσότερο ευάλωτος σ’ αυτό το περιβάλλον είναι το παιδί και ιδιαίτερα ο έφηβος που δεν προλαβαίνει να ψάξει τον εαυτό του και η  βιομηχανία της διασκέδασης, το διαδίκτυο, τα Μ.Μ.Ε. μέσω κατάλληλου μάρκετινγκ,  του έχουν έτοιμη την εικόνα και  του την πλασάρουν προσαρμοσμένη όχι στις ανάγκες του,  αλλά στη δημιουργία αναγκών κατανάλωσης. Με δύο λόγια «πες μου τι αγοράζεις να σου πω ποιος είσαι». Είναι μία διαδικασία που καταλήγει να είναι άκρως εθιστική.  Τι γίνεται όμως όταν δεν έχεις τα μέσα, όταν τα χρήματα τις οικογένειας δεν φτάνουν ούτε για τα βασικά. Ή ακόμα κι αν έχει ένα λογικό για τα σημερινά δεδομένα εισόδημα, τι γίνεται όταν οι απαιτήσεις του έφηβου κινούνται στον χώρο του παραλόγου. Θα σας απαντήσω με τα λόγια ενός νεαρού: «Πέρσι το καλοκαίρι για 20 ημέρες περίπου δεν θυμάμαι και εγώ πόσους έκλεψα, η Αστυνομία λέει είκοσι, μπορεί να ήταν και περισσότεροι, μικροποσά αλλά μία φορά έπεσα και σε τρακοσάρι, κάτι σταυρούς, αλυσίδες, ρολόγια και κινητά από αυτούς που έκαναν μπάνιο στη θάλασσα. Για να καταλάβεις μερικά δεν ήξερα τι να τα κάνω, τα πέταξα. Με τα χρήματα σχεδόν κάθε μέρα πήγαινα (ανέφερε γνωστό κατάστημα ηλεκτρονικών ειδών) και έπαιρνα ό,τι μου άρεσε μερικά είναι ακόμα στα κουτιά τους, αλλά και ρούχα παπούτσια, μ’ αρέσει η μυρωδιά του καινούργιου…» .
Η άλλη κατηγορία που πάντα υπάρχει και στη σωστή δόση θα μπορούσε να θεωρηθεί και κινητικοποιητική, είναι η αντίδραση. Σ’ αυτήν εδώ την κατηγορία έχουμε τα περισσότερα  περιστατικά βίας, ενώ και οι ψυχικές παθήσεις  παίζουν τον ρόλο τους. Όταν η αντίδραση γίνεται κάλυψη της αδυναμίας να πετύχω στόχους ή ακόμα να έχω στόχους. Όταν η βίαιη συμπεριφορά αναζητά το δικαιολογητικό άλλοθί της, -βία σε δημόσιους χώρους-. Όταν φτιάχνω εχθρούς που μου παίρνουν ότι νομίζω ό,τι μου ανήκει, -εκδηλώσεις ρατσιστικής βίας. 
Και πώς καταλήγει να ενοποιούνται; Συχνά οι έφηβοι βιώνουν τη βία ως καταναλωτικό προϊόν και καταναλώνουν βίαια χωρίς να γεύονται, να ευχαριστιούνται.
  • Ποιος, κατά την άποψή σας, πρέπει να είναι ο ρόλος της οικογένειας και του σχολείου στην πρόληψη της νεανικής παραβατικότητας; Τι θα μπορούσε να γίνει περισσότερο με στόχο την ενίσχυση της πρόληψης;
Δεν σας κρύβω ότι, ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια, κάθε φορά που καλούμαι να απαντήσω σε σχέση με τον ρόλο της οικογένειας και του σχολείου στη ζωή των παιδιών, νιώθω αμήχανα, γιατί ενώ είναι εύκολο να υπερθεματίσεις για την αξία και την καθοριστική συμβολή τους, η γνώση των τόσων προβλημάτων που έχουν με κάνουν διστακτικό. Βασικό πρόβλημα: η θέληση  να αντιμετωπίσεις το πρόβλημα, να προχωρήσεις σε αλλαγές. Μάλιστα συχνά, με την ταχύτητα που κινούνται οι σύγχρονες κοινωνίες,  προβλήματα ξεπερνιούνται μέσω της παρουσίας ενός νέου προβλήματος που μικρό ως αμελητέο πια μέρος του αποτελεί το προηγούμενο. Θυμηθείτε πόσο “μελάνι” είχε χυθεί για την προβληματική και το αρνητικό πρόσημο της τηλεόρασης στην οικογένεια πριν σχετικά λίγα χρόνια, ενώ σήμερα το κέντρο είναι το διαδίκτυο και η προβληματική των κοινωνικών δικτύων . Αλλά για ποια οικογένεια μιλάμε και ποιο σχολείο; Δεν θα μπω στη διαδικασία να αναφερθώ ξεχωριστά στο τι εννοούμε σήμερα οικογένεια ή σχετικά με την ύπαρξη της παιδαγωγικής διάστασης του σχολείου ή πολύ περισσότερο σχετικά με τη λειτουργία τους, ας μείνω μόνο στη μεταξύ τους σχέση που στη συντριπτική τους πλειοψηφία είναι αποξενωμένη. Μάλιστα όσο μεγαλώνουν τα παιδιά -γυμνάσιο λύκειο- όπως και τα προβλήματα, μεταξύ αυτών και η νεανική παραβατικότητα,  τόσο πιο απόμακρη βρίσκει κανείς τη σχέση σχολείου – οικογένειας. Όλοι εμείς που μας προσκαλούν να μιλήσουμε σε γονείς σε σχολεία έχουμε την εμπειρία της συγκέντρωσης 15 – 20 γονέων στους 300  ή και περισσότερους που φοιτούν τα παιδιά τους στο σχολείο. Σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις νεανικής παραβατικότητας,  ή δεν υπάρχει καθόλου σχέση της οικογένειας με το σχολείο, ή είναι κακή.
Δικαίως θα μου έλεγε κάποιος πως, “καλές οι διαπιστώσεις σου αλλά αν δεν έχεις να προτείνεις κάτι, μου είσαι άχρηστος και όπως πολλοί γκρινιάζεις”. Ας αναφέρω μία ενδιαφέρουσα και ιδιαίτερα ελπιδοφόρα καλή πρακτική. Τα τελευταία 4 χρόνια συμμετέχουμε ως Υπηρεσία σε ένα πειραματικό πρόγραμμα -στην αρχή-  και σήμερα θεσμό του Συμβούλου Καθηγητή στα ΕΠΑΛ. Εμείς σε επίπεδο συμβουλευτικής προς τους καθηγητές αλλά και λειτουργικά σε περιπτώσεις μαθητών με παραβατική ή προπαραβατική συμπεριφορά καλύψαμε το 1ο και 2ο ΕΠΑΛ Χαλκίδας. Είναι ένα πρόγραμμα που έφερε τελικά κοντά τους γονείς με το σχολείο. Λειτουργούν Σχολές Γονέων, αν προκύψει πρόβλημα άμεσα ο Σύμβουλος Καθηγητής ενημερώνει τους γονείς και τους διασυνδέει με φορείς που μπορούν να βρουν βοήθεια. Ο ψυχολόγος -νέος θεσμός- που υπάρχει στο σχολείο αναλαμβάνει περιπτώσεις και συνεργάζεται με φορείς της κοινότητας. Σε τελική ανάλυση είναι πραγματικά εξαιρετικό όταν τα άλλα σχολεία λίγο πριν από τις διακοπές απλά κλείνουν, στα ΕΠΑΛ της πόλης μας γίνεται μία εκδήλωση με συμμετοχή πολλών γονέων που τους παρουσιάζονται οι δράσεις του σχολείου τη χρονιά που πέρασε, αλλά και ο προγραμματισμός για την νέα χρονιά.
Συμπερασματικά, δίνω βαρύτητα στο μήνυμα του κυρίου Καρβελά για τις δράσεις στο σχολείο που επέφεραν θετικό αποτέλεσμα. Παρά τις αντικειμενικές δυσκολίες και τα ανυπέρβλητα σε αρκετές περιπτώσεις εμπόδια, εάν πεθάνει η ελπίδα, έχει πεθάνει και η ζωή. Αυτό σημαίνει ότι εάν σταματήσουμε να προσπαθούμε, το παιχνίδι είναι χαμένο. Ασφαλώς, είναι αδύνατον να προλάβουμε όλα τα παιδιά, ειδικά εάν δεν υπάρχει ένα υποστηρικτικό οικογενειακό περιβάλλον, αλλά έστω και μία παιδική ψυχή να προλάβουμε από τον «εγκληματικό κύκλο» είναι παρά πολύ σημαντικό, γιατί κάθε ζωή έχει τη δική της αξία και μοναδικότητα και εκεί έξω υπάρχουν παιδιά που μπορούν ακόμα να σωθούν μέσω ενίσχυσης της πρόληψης και έγκαιρων παρεμβάσεων.
Αγγελική Καρδαρά


Δημοσίευση σχολίου

0 Σχόλια