Το απολεσθέν ένστικτο του ανθρώπου

Το ένστικτο είναι η εγγενής τάση ενός ζωντανού οργανισμού προς μία συγκεκριμένη συμπεριφορά. Η τάση προϋπάρχει της μνήμης που προκύπτει από τη μάθηση και παραμένει αναλλοίωτη σε κάθε

βιολογικό είδος.

Ένα καγκουρό θα σκαρφαλώσει στο μάρσιπο της μητέρας του αμέσως μόλις γεννηθεί, μία μέλισσα γνωρίζει τις χορευτικές κινήσεις που πρέπει να κάνει για να επικοινωνήσει με τις άλλες μέλισσες χωρίς να χρειαστεί να τις διδαχθεί, μία θαλάσσια χελώνα θα κατευθυνθεί προς τη θάλασσα μόλις καταφέρει να βγει από το αυγό της και μία γάτα θα κυνηγήσει πουλιά, ακόμα κι αν έχει γεννηθεί και μεγαλώσει σε διαμέρισμα και δεν έχει χρειαστεί ποτέ να κυνηγήσει για την τροφή της.

Το ένστικτο είναι η μοναδική, περίπλοκη αλλά αναγνωρίσιμη πρωταρχική συμπεριφορά κάθε ζωντανού είδους εκτός ενός: του ανθρώπου.

Ο άνθρωπος, υποστηρίζει η σύγχρονη ψυχολογία, δεν έχει πλέον ένστικτο!

Για να φτάσει η επιστήμη σε αυτό το συμπέρασμα, είχαν προηγηθεί μεγάλες αντιπαραθέσεις τους τελευταίους αιώνες μεταξύ φιλοσόφων, βιολόγων και ψυχολόγων.

Ο ιδρυτής της πολιτικής φιλοσοφίας Τόμας Χομπς τον 17ο αιώνα διακήρυττε ότι ο άνθρωπος από τη φύση του είναι ένα σκληρό και κακό ζώο, χωρίς συμπόνια για τον συνάνθρωπό του, μία θεωρία που συμπύκνωνε στην φράση του «homo homini lupus est» (ο άνθρωπος είναι λύκος για τον άλλον άνθρωπο).

Αντίθετα, ο διαφωτιστής Ζαν Ζακ Ρουσσώ υποστήριξε ότι ο άνθρωπος είναι αγνός και καλός από τη φύση του και μόνο οι άσχημες συνθήκες ζωής μπορούν να τον κάνουν κακό.

Ο Δαρβίνος προσπάθησε να βάλει τέλος στη θεωρητική διαμάχη υποστηρίζοντας ότι ο άνθρωπος δεν είναι ούτε καλός, ούτε κακός, αλλά απλά ένα ζώο που έχει φτάσει στην ανώτατη βαθμίδα κυριαρχίας στο ζωικό βασίλειο επειδή μπόρεσε να προσαρμοστεί καλύτερα στο περιβάλλον του και να επιβιώσει ως βέλτιστο από τα υποείδη του.

Ο Φρόιντ στη συνέχεια, βασιζόμενος στη θεωρία του Δαρβίνου, υποστήριξε ότι ο άνθρωπος, όπως και τα ζώα, δρα με βάση τα ένστικτα και τις ορμές που τον ωθούν να ικανοποιήσει τις βιολογικές του ανάγκες, τις οποίες περιόρισε σε δύο βασικές: τον έρωτα και τον (φόβο για τον) θάνατο.

Η αντίστροφη μέτρηση για τα «ένστικτα» και τις «ορμές» του ανθρώπου, ξεκίνησε από τον αμερικανό ψυχολόγο Αβραάμ Μάσλοου, που στα μέσα του περασμένου αιώνα υποστήριξε ότι οι άνθρωποι δεν έχουν πια ένστικτα, επειδή έχουν πλέον τις ικανότητες και τα «εργαλεία» για να ξεπεράσουν κάθε έμφυτη τάση τους. Για τον Μάσλοου, το ένστικτο είναι κάτι στο οποίο δεν μπορείς να αντισταθείς (η γάτα ορμάει στο πουλί) και γι αυτό, ο όρος που ενδεχομένως να χαρακτήριζε τον άνθρωπο στο παρελθόν δεν μπορεί πλέον να ισχύσει στο σύγχρονο πολιτισμικό του επίπεδο.

Για να χαρακτηριστεί ενστικτώδης, μία συμπεριφορά θα πρέπει:

• να είναι αυτόματη
• να είναι ακαταμάχητη
• να εμφανίζεται σε ένα στάδιο της ανάπτυξης
• να πυροδοτείται από ένα συμβάν στο περιβάλλον
• να προκύπτει σε όλα ανεξαιρέτως τα μέλη του είδους
• να μην ελέγχεται / ρυθμίζεται
• να είναι συμπεριφορά που το είδος δεν χρειάζεται να μάθει ή μιμηθεί

Σύμφωνα με αυτά τα χαρακτηριστικά, καμία πράξη του ανθρώπου δεν μπορεί να είναι ενστικτώδης. Ο άνθρωπος λειτουργεί με τον νου, μαθαίνει να συμπεριφέρεται και να επιλέγει κάθε φορά πως θα αντιδράσει σε οτιδήποτε του παρουσιαστεί, είναι υπεύθυνος για τη συγκράτηση των ορμών του, μπορεί να επιδιώξει την ικανοποίηση των αναγκών του αλλά με σεβασμό στις ανάγκες και τα όρια των άλλων και καμία τάση του δεν είναι τόσο ακαταμάχητη που να μην μπορεί να τιθασεύσει.

Ο άνθρωπος δεν έχει ένστικτο ούτε καλό, ούτε κακό. Έχει τη διανόηση που τον καθιστά υπεύθυνο για κάθε του πράξη.

Είναι… καταδικασμένος να μην έχει «άλλοθι».

http://www.postmodern.gr