Το σπίτι των εξόριστων στο Σαρακήνικο

Tο «Σπίτι του Άρη», όπως έμεινε στη μνήμη των παλιών, είναι ιδιοκτησία της Ομάδας Συμβίωσης Πολιτικών Εξόριστων. Στα χρόνια της δικτατορίας 1936-40, μετέφεραν στη Γαύδο τους εξόριστους
κομμουνιστές. Δεν υπήρχε τότε στο νησί ούτε σπηλιά για να προφυλαχτούν απ’ τη βροχή και το κρύο το χειμώνα. Κι απ’ τον καυτό αφρικάνικο ήλιο το καλοκαίρι.

«Λιγοστά τα σπίτια και πιο λίγοι οι άνθρωποι τότε. Οι εξόριστοι έμεναν στο Καστρί. Στο σπίτι – προίκα της παπαδιάς. Στο κάτω οι άνδρες και στο πάνω πάτωμα είκοσι εξόριστες γυναίκες. Γύρω απ’ το σπίτι, συρματοπλέγματα και φρουροί χωροφύλακες. Τ’ άλλα σπίτια ήταν του παπά, του προέδρου της Κοινότητας, του «έμπορα» του Στυλιανού και στο πιο μεγάλο έμεναν οι χωροφύλακες» μας λέει ο Κώστας Κυριακάκης και συνεχίζει την εξιστόρησή του: «Μια ομάδα εξόριστων, περίπου δεκαπέντε , όλοι φυματικοί κι άρρωστοι βαριά, βρέθηκαν στο Σαρακήνικο. Αυτοί έχτισαν το δικό τους σπίτι για να κατοικήσουν. Ανάμεσά τους κι ο Άρης Βελουχιώτης, που μεταφέρθηκε για πρώτη φορά στη Γαύδο στις 23 Οκτώβρη 1931. Το Σαρακήνικο ήταν μια έρημη, άνυδρη, ακατοίκητη κι ακαλλιέργητη περιοχή. Δεν υπήρχε ψυχή, μόνο θανατηφόροι σκορπιοί. Υπήρχαν, όμως, ιδιοκτήτες της γης, που ήταν ιδιώτες και μοναστήρια. Σεβόμενοι τις «ιδιοκτησίες», οι εξόριστοι ζήτησαν να τους επιτραπεί να χτίσουν ένα σπίτι. Το σπίτι τους… Έτσι κι έγινε. Στο γραφείο της Κοινότητας, στις 14 Μαρτίου του 1933, υπογράφτηκε Ιδιωτικό Συμφωνητικό απ’ τον ιδιοκτήτη του οικοπέδου, τη γυναίκα του και τους αντιπροσώπους της Κολεχτίβας Εξόριστων Κομμουνιστών Γαύδου Λάιο Λαΐου, Θανάση Κλάρα – αυτό ήταν το όνομα του Άρη Βελουχιώτη, Νικόλα Παπαζήση και Χαράλαμπου Δελόλμα. Μάρτυρες, ο κοινοτάρχης της Γαύδου Νικ. Παπαδάκης και ο αστυνομικός σταθμάρχης, ενωμοτάρχης Νικ. Βλαζάκης. Η συμφωνία προέβλεπε να χτιστεί από τους ίδιους τους εξόριστους, με δικά τους υλικά, πάνω σε μισό στρέμμα, ισόγειο σπίτι 237 τ.μ., εξωτερική κουζίνα, φούρνος και ν’ ανοιχτεί πηγάδι, χωρίς καμιά οικονομική επιβάρυνση του οικοπεδούχου, ο οποίος θα τους χορηγούσε τα παραθυρόφυλλα, τα «ανώφλια», όπως λέγονται στην ντοπιολαλιά. Η συμφωνία ήταν οι εξόριστοι να χρησιμοποιήσουν για επτά χρόνια το σπίτι και μετά να το παραδώσουν στον οικοπεδούχο. Η προθεσμία έληγε στις 14 Μαρτίου του 1940. Αφού πέρασαν τα επτά χρόνια, υπογράφτηκε νέο συμφωνητικό στις 20 Οκτώβρη 1940, απ’ τον Γιώργο Κοντοκώτσιο, εκπρόσωπο των εξόριστων κομμουνιστών και την ιδιοκτήτρια (ο σύζυγός της στο μεταξύ είχε πεθάνει). Στα τέλη του Μάη του 1941 πολλοί εξόριστοι απέδρασαν από το νησί. Ενώ με την αναστάτωση που επακολούθησε με τη γερμανική εισβολή, όλοι σχεδόν οι εξόριστοι διέφυγαν στην Κρήτη. Η Γαύδος ως τόπος εξορίας λειτούργησε μέχρι 30 Μαΐου του 1941».

φωτο: Κώστας Κυριακάκης

Το σπίτι στο Σαρακήνικο, οι ντόπιοι το αποκαλούσαν «παλάτι». Το χτίσανε με πέτρες που είχαν συγκεντρώσει σιγά σιγά. Δε θύμιζε και πολύ σπίτι, ήταν όμως καλύτερο από τις κατοικίες των χωρικών. Μάλιστα οι εξόριστοι, φρόντισαν να το χτίσουν με βάση την κρητική αρχιτεκτονική παράδοση. » Η οροφή του σπιτιού είναι κατασκευασμένη με φύκια από την θάλασσα, με χώμα και άργυλο. Και δοκάρια από Κέδρους κομμένα στην λίγοση νομίζω για να μη σκουλικιάζουν…». Μας λέει ο Κώστας. Ο Άρης Βελουχιώτης είχε βαφτίσει στο νησί τότε κι ένα κορίτσι. Και του έδωσε το επίθετο του, Κλάρα. Σήμερα το σπίτι αλλά και το οικόπεδο ανήκει στον Σταύρο Καρυδάκη. Τον γιο του Κώστα Καρυδάκη. Δίπλα στο σπίτι των εξόριστών υπάρχει ένα καφέ, όπου ο Σταύρος το νοικιάζει μαζί με το σπίτι σε ένα ζευγάρι. Το ζευγάρι διαμένει στο σπίτι των εξόριστών, το οποίο έχει χαρακτηριστεί από το κράτος «ιστορικό διατηρητέο μνημείο», επειδή αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα κτιρίου τοπικής αρχιτεκτονικής και είναι σημείο αναφοράς για τους κατοίκους του νησιού.

Το 2017 πραγματοποιήθηκε στο «σπίτι των εξόριστων » παρουσίαση βιβλίου για τη ζωή των εξόριστων στην Γαύδο. » Τα πλοία άραξαν στην όχθη της καρδιάς μας». Το βιβλίο αναφέρεται στη ζωή και το έργο του Μενέλαου Λουντέμη. Συγγραφέας Δημήτρης Δαμασκηνός. Το βιβλίο του Δ. Δαμασκηνού ήταν αποτέλεσμα χρόνιας ιστορικής και λογοτεχνικής έρευνας, περιγράφει τη ζωή και το έργο του Μενέλαου Λουντέμη: τον άνθρωπο, τον δημιουργό, τον φιλόσοφο, τον πολιτικό, τον δεσμώτη, τον πρόσφυγα. Ο Μενέλαος Λουντέμης πέρασε για 10 μέρες από την Γαύδο κι έπειτα έγραψε την ιστορία «Από την Γιαλοβα στην Γαύδο».

Ευχαριστούμε πολύ τον Κώστα Κυριακάκη (https://www.humanstories.gr/isovia-aichmalotos-tis-gaydoy/) για τις πληροφορίες και το φωτογραφικό υλικό που μας εμπιστεύτηκε. Περισσότερα στη σελίδα του Κώστα Κυριακάκη: https://www.facebook.com/pg/Gavdos.Chania.Crete