Βία μεταξύ νέων και υποθέσεις ανθρωποκτονιών με δράστες και θύματα νέους

Η νεανική παραβατικότητα αποκτά ένα πολύ πιο σκληρό "πρόσωπο" που πρέπει να μας προβληματίσει εντόνως.  Η βιαιότητα με την οποία επήλθε ο θάνατος της 21χρονης φοιτήτριας στην Ρόδο, με

φερόμενους ως δράστες δύο νέους, ηλικίας μόλις 21 και 19 ετών, συγκλονίζει και ταυτόχρονα αναδεικνύει φλέγοντα ερώτημα που αφορούν το φαινόμενο της νεανικής παραβατικότητας και τον τρόπο αντιμετώπισής του. 

Οι ποινικές διώξεις που ασκήθηκαν από τον Εισαγγελέα Πρωτοδικών Ρόδου είναι βαρύτατες. Πιο συγκεκριμένα, ασκήθηκαν διώξεις γιαανθρωποκτονία από πρόθεση σε ήρεμη ψυχική κατάσταση και βιασμό. Η φοιτήτρια φέρεται να αρνήθηκε να συνευρεθεί ερωτικά μαζί τους και "μαρτύρησε" στα χέρια τους,  σύμφωνα με την ιατροδικαστική έκθεση.

Το θύμα ήταν μια νέα γυναίκα που φοιτούσε στο νησί της Ρόδου, με όνειρα για τη ζωή και υψηλούς στόχους για το επαγγελματικό της μέλλον. Έκανε τα πρώτα της βήματα στον κόσμο των ενηλίκων,  μακριά από την οικογένειά της,  όπως ένας πολύ υψηλός αριθμός νέων ανθρώπων που ανεξαρτητοποιείται από την οικογένεια για να σπουδάσεικαινα υλοποιήσει στόχους ζωής. Οι γονείς της νεαρής φοιτήτριας,  με ψυχή "κουρελιασμένη", αλλά με μεγάλη αξιοπρέπεια, αναρωτιούνται «γιατί» οι δράστες έδειξαν τόσο μένος στο παιδί τους και περνούν το μήνυμα σε όλους τους γονείς να είναι δίπλα στα παιδιά τους και να τα προσέχουν.

Ασφαλώς, σε ένα παιδί που είναι πλέον ενήλικο και σπουδάζει μακριά από την οικογένεια και τον τόπο του, καταλαβαίνουμε ότι τα περιθώρια γονικής παρέμβασης είναι περιορισμένα. Ας κρατήσουμε όμως όλοι στο μυαλό τη σπουδαιότητα της ουσιαστικής, καθημερινής, επικοινωνίας με το παιδί, ειδικά στη διάρκεια των πρώτων χρόνων των σπουδών του, όπου πολλά θέματα απασχολούν και προβληματίζουν τους νέους και είναι σημαντικό να μιλούν έγκαιρα στους οικείους τους για οτιδήποτε τους απασχολεί -και για τις διαπροσωπικές τους σχέσεις, στις οποίες μπορεί να αντιμετωπίζουν, εντάσεις, ακόμα και βία, αλλά να αισθάνονται ντροπή να μιλήσουν.

Μια τόσο σοβαρή υπόθεση, όσο αυτή της Ρόδου,μας απασχολεί ερευνητικά, καθώςφέρεται να εμπλέκονται πολύ νέοι άνθρωποι, οι οποίοι μάλιστα φέρεται να έδρασαν ομαδικά  και  με πολύ μεγάλη βιαιότητα.  Στοιχεία ασφαλώς για τα οποία θα αποφανθεί η Δικαιοσύνη, γιατί ακόμα η υπόθεση βρίσκεται σε αρχικό στάδιο διερεύνησης και δεν μπορούν να εξαχθούν ασφαλή συμπεράσματα.

Ας εξετάσουμε όμως τι δείχνουν τα διαθέσιμα στοιχεία για τις ανθρωποκτονίες με δράστες και θύματα νέους[1], από τα οποία εξάγονται σημαντικά συμπεράσματα για το φαινόμενο της βίας μεταξύ νέων: 

Παγκοσμίως υπολογίζεται ότι 200.000 ανθρωποκτονίες διαπράττονται μεταξύ νέων ηλικίας 10-29 ετών, ποσοστό που αντιπροσωπεύει το 43% του συνολικού αριθμού ανθρωποκτονιών που διαπράττονται κάθε έτος. 

Οι ανθρωποκτονίες αποτελούν την τέταρτη κύρια αιτία θανάτου νέων ανθρώπων, ηλικίας 10-29 ετών και σε ποσοστό 83% των ανθρωποκτονιών θύματα είναι άντρες.  Παράλληλα,  σε όλες τις χώρες η συντριπτική πλειοψηφία των δραστών είναι άνδρες.  

Για κάθε νεαρό άτομοπου δολοφονείται, πολλοί περισσότεροι υφίστανται σοβαρούς τραυματισμούς που απαιτούν νοσηλεία. 

Βάσει έρευνας του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας,  3 έως 24% γυναικών αναφέρουν ότι η πρώτητους σεξουαλική εμπειρία έγινε με εξαναγκασμό. 

Όταν η νεανική βία δεν οδηγεί στον θάνατο,  έχει μακροπρόθεσμες και συχνά μόνιμες συνέπειες στη σωματική και ψυχική υγεία των εμπλεκόμενων νέων.  

Τέλος, η νεανική βία αυξάνει σημαντικά το κόστος των υπηρεσιών υγείας, πρόνοιας και ποινικής δικαιοσύνης.

Η νεανική βία/youthviolence θεωρείται ότι αποτελεί ένα παγκόσμιο πρόβλημα δημόσιας υγείας.  Περιλαμβάνει μια σειρά πράξεων, από εκφοβιστικές συμπεριφορές στο σχολείο και συμπλοκές,  μέχρι σεξουαλική και σωματική επίθεση ως την βαρύτερη μορφή εγκληματικότητας που είναι η ανθρωποκτονία.  Οι παράγοντες κινδύνου για το άτομο συνοψίζονται στα εξής σημεία:

-Ελλειμματική προσοχή, υπερκινητικότητα, διαταραχή συμπεριφοράς ή άλλες διαταραχές συμπεριφοράς.

-Εμπλοκή, από πολύ νεαρή ηλικία, σε παραβατικές πράξεις.

-Χρήση  ουσιών και κατάχρηση αλκοόλ.

-Έκθεση σε βία από την οικογένεια. 

-Σχολική αποτυχία, χαμηλό μορφωτικό επίπεδο.  

-Ανεργία. 

Όσον αφορά τους παράγοντες κινδύνου στις διαπροσωπικές σχέσεις (οικογένεια, φίλοι, στενοί συνεργάτες και συμμαθητές), συνοψίζονται στα εξής σημεία:

-Ελλιπής παρακολούθηση και εποπτεία των παιδιών από τους γονείς.

-Σκληρές (ή αντίθετα), πολύ χαλαρές ή/και ασυνεπείς γονικές πειθαρχικές πρακτικές.

-Έλλειψη επικοινωνίας μεταξύ γονέων και παιδιών.

-Ελλιπής συμμετοχή ή απουσία συμμετοχήςτων γονέων στις δραστηριότητες των παιδιών τους.

-Κατάχρηση ουσιών ή εμπλοκή σε εγκληματικές ενέργειες από τους γονείς.

-Κατάθλιψη γονέων.

-Χαμηλό οικογενειακό εισόδημα.

-Ανεργία στην οικογένεια.

-Παρέα με παραβατικούς συνομηλίκους ή /και ένταξη σε συμμορία ανηλίκων.

Τέλος, παράγοντες κινδύνου εντός της κοινότητας και της ευρύτερης κοινωνίας αποτελούν:

-Η πρόσβαση και κατάχρηση αλκοόλ.

-Η πρόσβαση και κατοχή πυροβόλων όπλων.

-Η χρήση ουσιών.

-Οι συμμορίες και μια προσφορά, σε επίπεδο τοπικής κοινωνίας, παράνομων ουσιών.

-Η υψηλή ανισότητα εισοδήματος.

-Η ποιότητα διακυβέρνησης μιας χώρας (οι νόμοι της και ο βαθμός επιβολής τους, καθώς και οι πολιτικές για την εκπαίδευση και την κοινωνική προστασία).

Μεγάλη έμφαση πρέπει να δοθεί στην πρόληψη, καθώς αποτελεί τον πιο αποτελεσματικό τρόπο αντιμετώπισης του φαινομένου. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Διευθυντής του σχολείου, στο οποίο φοιτούσε ο ένας από τους δύο φερόμενους ως δράστες, αναφέρθηκε σε παραβατική συμπεριφορά του νέου και σε έλλειψη συνεργασίας με την οικογένεια. Αυτή είναι μια εξαιρετικά σημαντική παράμετρος που πρέπει να διερευνηθεί περισσότερο από την έρευνα, στο πλαίσιο ενίσχυσης προγραμμάτων πρόληψης στα σχολεία για τα παιδιά που υιοθετούν σε τόσο μικρές ηλικίες παραβατικές συμπεριφορές και οι γονείς αρνούνται να συνεργαστούν με το σχολείο ή αδυνατούν, για μια σειρά λόγων, να συνεργαστούν. Τα πολλά υποσχόμενα προγράμματα πρόληψης, διεθνώς, περιλαμβάνουν:

Προγράμματα κοινωνικής ανάπτυξης,  με σκοπό να βοηθήσουν τα παιδιά και τους εφήβους να διαχειριστούν τον θυμό, να επιλύσουν τις συγκρούσεις και να αναπτύξουν τις απαραίτητες κοινωνικές δεξιότητες για την επίλυση προβλημάτων.

Σχολικά προγράμματα πρόληψης κατά του εκφοβισμού. ·

Προγράμματα που υποστηρίζουν τους γονείς και διδάσκουν θετικές δεξιότητες γονέων.

Προσχολικά προγράμματα που παρέχουν στα παιδιά γνώσεις και κοινωνικές δεξιότητες σε νεαρή ηλικία.

Θεραπευτικές προσεγγίσεις για τους νέους που διατρέχουν υψηλό κίνδυνο να εμπλακούν στη βία.

Μείωση της πρόσβασης σε αλκοόλ.

Παρεμβάσεις για τη μείωση της επιβλαβούς χρήσης ναρκωτικών. ·

Περιοριστικές πολιτικές αδειοδότησης και αγοράς πυροβόλων όπλων.

Αστυνόμευση στις γειτονιές.

Παρεμβάσεις για τη μείωση της έντονης φτώχειας και την αναβάθμιση του αστικού περιβάλλοντος.

Όσον αφορά το προφίλ όσων εγκληματούν ως δίδυμα, θα παραπέμψω στην εργασία που έγραψε και παρουσίασε στο πλαίσιο των σεμιναριακών μας μαθημάτων στο Κέντρο Μελέτης του Εγκλήματος (Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2017), με κεντρικό θέμα την απεικόνιση του εγκλήματος και του εγκληματικού φαινομένου στα media, η εκπαιδευόμενή μας, κ. Αναστασία Πολίτη, Ψυχολόγος.Δημοσίευσα την εργασία της στο postmodern.gr τον Ιανουάριο του 2018 (http://www.postmodern.gr/synergates-sto-egklima-partners-in-crime-to-profil-oson-egklimatoun-os-didyma-i-omades/), όπου μπορείτε να αντλήσετε περισσότερα στοιχεία. Μεταξύ άλλων η κ. Πολίτηεπισημαίνει:«Υπάρχουν συνήθως τρία ενδεχόμενα, σύμφωνα με τα οποία δύο άτομα συνεργάζονται για την διάπραξη ενός εγκλήματος. Πρώτον, ένα ήδη παραβατικό και εγκληματικό άτομο εξαναγκάζει ένα αθώο και καλοπροαίρετο  άτομο να συμμετέχει σε παράνομες ενέργειες. Δεύτερον, ένα εγκληματικό μυαλό πείθει έναν –φαινομενικά συνετό, που παλεύει όμως με τους «δαίμονες» του- άνθρωπο να εγκληματήσει. Και, τρίτον, δύο εγκληματικά μυαλά, που ως μονάδες δεν είχαν την δύναμη να προβούν σε τέτοιες πράξεις, ωθούν ο ένας τον άλλο στην πραγματοποίηση των «σκοτεινών» φαντασιώσεων τους. Τα περισσότερα «δίδυμα» αποτελούνται από έναν κυρίαρχο, ο οποίος είναι δυναμικός, συναισθηματικά ψυχρός και χειραγωγεί εύκολα τους άλλους, και από έναν, εξίσου, ενθουσιώδη συνεργάτη, ο οποίος λόγω  της αδυναμίας του να ηγείται και του δειλού του χαρακτήρα, παίρνει από τον άλλο την παρότρυνση που χρειαζόταν, παρ’ ότι φοβικός και χαμηλών τόνων […].Επομένως, ένα άτομο με ροπή προς το έγκλημα, όταν συγχρωτιστεί με άτομο παρόμοιας επιθυμίας, είναι  ευκολότερο να αίρει οποιαδήποτε αναστολή και να διαπράξει μια έκνομη πράξη με τη συμπαράσταση και την ενθάρρυνση από τον σύντροφο και ομοϊδεάτη του. Αν και στην πλειοψηφία οι ανθρωποκτόνοι και οι σεξουαλικοί παραβάτες  προτιμούν να «κινούνται» μόνοι τους, ενώ οι κλέφτες και οι ληστές σε ομάδες, υπάρχουν συχνά περιπτώσεις που «τα μεγάλα μυαλά συναντιούνται» και είτε ξεκινούν από μικροεγκλήματα , τα οποία κλιμακώνονται με τον καιρό σε σκληρότητα και βία, είτε καταστρώνουν εξ αρχής ένα μεγάλο έγκλημα, ή  ολισθαίνουν στη διάπραξη ενός πταίσματος και χάνουν τον έλεγχο της κατάστασης».

Συνοψίζοντας, θα ήθελα να τονίσω ότι η κοινωνική ευαισθητοποίηση και η αφύπνιση όλων μας είναι απαραίτητα στοιχεία, για να ενισχυθεί η πρόληψη της εγκληματικότητας. Η υπόθεση δεν πρέπει να ξεχαστεί. Είναι επιτακτική ανάγκη να ξεκινήσουμε, συστηματικά και μεθοδικά, τις δράσεις μας στο σύγχρονο ελληνικό σχολείο, στο πλαίσιο μιας κοινωνίας που υφίσταται ισχυρούς κλυδωνισμούς. Το σχολείο πρέπεινα διαδραματίσει έναν πολύ πιο σημαντικό και καθοριστικό ρόλο στην πρόληψη εκφοβιστικών συμπεριφορών,καθώς και άλλων μορφών νεανικής παραβατικότητας που στο μέλλον μπορούν να οδηγήσουν ακόμα και σε ειδεχθή εγκλήματα, όπως στην υπόθεση που εξετάζουμε. Ειδικότερα, είναι εξέχουσας σημασίας η ενίσχυση του ρόλου του σχολείου στον τομέα αυτό μέσα από εκπαιδευτικά προγράμματα πρόληψης, ενίσχυση του ρόλου των ψυχολόγων, συνεργασία με την επιστημονική κοινότητα, καλλιέργεια του ομαδικού πνεύματος των μαθητών και ανάδειξη των δεξιοτήτων κάθε νέου.

---

[1] Τα στοιχεία αντλούνται από το άρθρο του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας με τίτλο Youthviolence που δημοσιεύθηκε στις 30-9-2016 και ανακτήθηκε στις 4-12-2018 απόhttp://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/youth-violence

 Της Αγγελικής Καρδαρά

_