Ο κώδικας των εγκλείστων - της Αγγελικής Καρδαρά

Ιστορικά, οι κυριότερες «εντολές» ή αλλιώς «προτροπές» (γιατί η λέξη «εντολή» έχει πιο αρνητική χροιά, εφόσον συνεπάγεται τον εξαναγκασμό), στις οποίες θεμελιώθηκε ο κώδικας των

εγκλείστων, συνίστανται στα εξής: «ακόμα και αν δεν αισθάνεσαι αρκετά δυνατός για να αντεπεξέλθεις των δυσκολιών στο χώρο της φυλακής, προσποιήσου ότι είσαι», «να υποφέρεις σιωπηλά», «να μην παραδεχτείς, σε καμία περίπτωση, ότι φοβάσαι», «οτιδήποτε κι αν βλέπεις να συμβαίνει μέσα στη φυλακή, ακόμα και βιασμό ή φόνο, να μην εμπλακείς και να μην αποκαλύψεις, ποτέ, τίποτε», «να μην ‘καρφώνεις’ τους συγκρατούμενους, γιατί θα τιμωρηθείς. Η τιμωρία σου μπορεί να είναι και ο θάνατος», «μη συμπεριφέρεσαι με τρόπο που θα κάνει τους συγκρατούμενούς σου να θεωρήσουν ότι είσαι ομοφυλόφιλος ή θηλυπρεπής», «να συμπεριφέρεσαι με σκληρότητα και να αποφεύγεις κάθε ενέργεια που υποδηλώνει μαλθακότητα», «να μη βοηθάς τις αρχές με κανέναν τρόπο», «να μην εμπιστεύεσαι κανέναν», «πάντοτε να είσαι έτοιμος για καυγά, ιδιαίτερα όταν αμφισβητείται ο ανδρισμός σου και να δίνεις την εντύπωση ότι δεν θα διστάσεις να χτυπήσεις ή ακόμα και να σκοτώσεις κάποιον, εάν χρειαστεί».[1]

Από τους παραπάνω κανόνες, οι σημαντικότεροι θεωρήθηκαν οι: «thou shalt not snitch» (μην «καρφώνεις» συγκρατούμενό σου), «do your time» (πέρνα τον καιρό σου, χωρίς να εμπλέκεσαι σε «άσκοπες» εντάσεις), «play it cool» (να προσποιείσαι τον ατάραχο), «be loyal to your class» (να είσαι πιστός στην τάξη σου) «don’t exploit inmates» (να μην εκμεταλλεύεσαι συγκρατούμενους), «don’t interfere with inmates interests» (να μην εμπλέκεσαι με τα συμφέροντα των τροφίμων), «don’t weaken» (να μην είσαι μαλθακός), «don’t be a sucker» (να μην είσαι κοροΐδο),[2] «defend yourself and those you hang out with» (να υπερασπίζεσαι τον εαυτό και όσους κάνεις παρέα) και «mind your own business» (να κοιτάς τη δουλειά σου).[3] Η τελευταία αρχή μπορεί να συνδυαστεί με την αρχή «do your time».

Η γλώσσα της φυλακής αποτυπώνει με μεγάλη ακρίβεια, μέσα από λέξεις και φράσεις που πλάθει και χρησιμοποιεί ο έγκλειστος πληθυσμός, την καθημερινή ζωή και τις σχέσεις που αναπτύσσονται στο κατάστημα κράτησης. Θα αναφέρω ένα ενδεικτικό παράδειγμα που χρησιμοποίησα και κατά το χθεσινό μας μάθημα στο Κέντρο Μελέτης του Εγκλήματος: “ανθρωποφύλακας” είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται εκτενώς στα καταστήματα κράτησης. Πρόκειται για μια σύνθεση δύο λέξεων άνθρωπος + φύλακας. Η γλωσσοπλασία “αγαπά” άλλωστε τις συνθέσεις και τις οπτικές μεταφορές. Το “‘άνθρωπο” που χρησιμοποιείται ως πρώτο συνθετικό μας φέρνει στο μυαλό άλλες λέξεις, όπως “ανθρωποειδές”, “ανθρωπόμορφο” (τέρας), δηλαδή παραπέμπει σε όρους που έχουν μια υποτιμητική χροιά.

Ο φύλακας, επομένως, στη γλώσσα των φυλακισμένων ταυτίζεται με κάτι υποδεέστερο που αποδίδεται στον κώδικα επικοινωνίας τους ως “ανθρωποφύλακας”. Ο συγκεκριμένος όρος, συνεπώς, εκφράζει την κοσμοθεωρία των κρατουμένων και αποτυπώνει με ακρίβεια τα συναισθήματά τους για τους φύλακες. Άλλη λέξη που έχω καταγράψει, κατά την έρευνά μου, “ήρθε ο πιέστα” που αναφέρεται στον σωφρονιστικό υπάλληλο που μοιράζει τα φάρμακα στους κρατούμενους “πιες τα” = ο πιεστα. Μια ακόμα, αξιοσημείωτη, οπτική αναφορά “το κλειδί” = ο φύλακας, ο οποίος κρατά το κλειδί για να κλειδώσει στα κελιά τους κρατούμενους στα κελιά τους. Η συγκεκριμένη λέξη ουσιαστικά μας μεταφέρει την εικόνα του κλειδιού. ΦΡ. “να ‘τος, ήρθε το κλειδί!” = έρχεται ο φύλακας να μας κλειδώσει στο κελί. Η τελευταία φράση διατυπώνεται από τους κρατούμενους όταν βλέπουν τον φύλακα να πλησιάζει. Αναμφισβήτητα, η ώρα του εγκλεισμού στα κελιά είναι από τις πιο επώδυνες για τους φυλακισμένους και αποκαλείται στη γλώσσα τους “μάντρωμα”. “Ήρθε η ώρα του μαντρώματος”, λένε χαρακτηριστικά. Το δε “ενυδρείο” είναι ο χώρος όπου κάθονται οι σωφρονιστικοί υπάλληλοι στην πτέρυγα και στη γλώσσα της φυλακής παρομοιάζεται με το ενυδρείο.

Στη 1 η ώρα το μεσημέρι έπρεπε να τελειώνουν οι συνεντεύξεις που έκανα με τους κρατούμενους, γιατί ήταν η ώρα του “μαντρώματος”, όπως μου έλεγαν χαρακτηριστικά. Μια φορά, θυμάμαι, με είχαν ξεχάσει, γιατί δεν τελείωσα έγκαιρα τη συνέντευξη και έμεινα κι εγώ κλειδωμένη και κατάλαβα πώς είναι να μην ανοίγει η πόρτα της ελευθερίας…πολύ σκληρό συναίσθημα και ενδεχομένως από τα πιο δύσκολα διαχειρίσιμα για την ανθρώπινη ψυχή.

Αντίστοιχα, ο “κελαηδιστός” είναι ο κρατούμενος που δίνει πολλές πληροφορίες, είτε επειδή είναι “ρουφιάνος”, όπως χαρακτηριστικά μου είπαν κατά τις συνεντεύξεις, είτε επειδή είναι αφελής. Πρόκειται για παράγωγη λέξη του ρήματος “κελαηδώ”. Ο “στρατηγός” είναι ο αρχιρουφιάνος της φυλακής και τα γιουσουφάκια οι καταδότες. Ο υψηλός αριθμός λέξεων για το “καρφί” των φυλακών δείχνει ακριβώς το πόση μεγάλη σημασία δίνουν οι κρατούμενοι σε όλες τις φυλακές, διεθνώς, στην έννοια του “αρσενικού” που υπερβαίνει όμως την έννοια του φύλου και αφορά τις έννοιες της “ειλικρίνειας” και της “ντομπροσύνης”.

Συμφωνείτε, επομένως, μαζί μου ότι η γλώσσα έχει μαγεία; Παρέχει άπειρα μέσα στους ομιλητές για να εκφράσουν βαθύτερες σκέψεις, ιδέες και συναισθήματα!! Συνεπώς, η γλώσσα της φυλακής δεν είναι απλώς ένας κώδικας λεκτικής επικοινωνίας, αλλά πρωτίστως φορέας ιδεών, αξιών, στάσεων και αποτυπώνει τόσο τη σκληρή καθημερινότητα στα καταστήματα κράτησης, τις σχέσεις που αναπτύσσονται σε αυτό το πλαίσιο αλλά και τη ζωή εκτός φυλακής.

[1] D. Sabbo, T.A. Kupers, W. London, « Gender and the Politicks of Punishment» στο D. Sabbo, T.A. Kupers, W. London (επιμ), Prison Masculinities, Philadelphia: Temple University Press, 2001, σσ. 8 και 10-11.

[2] Ε. Λαμπροπούλου, Κοινωνικός Έλεγχος του Εγκλήματος, Αθήνα: Παπαζήσης, 1994, σελ. 246.

[3] D. Corley, «Prison Friendships» στο D. Sabbo, T.A. Kupers, W. London (επιμ), Prison Masculinities, Philadelphia: Temple University Press, 2001, σελ. 106.

Βλ. αναλυτικά http://www.postmodern.gr/vioafigisi-16chronoy-fylakismenoy-narkotika-listeies-apopeira-viasmoy-paranomi-oplokatochi/

_