Διερεύνηση του «υποπολιτισμού» της φυλακής (3ο μάθημα στο Κέντρο Μελέτης του Εγκλήματος «Φυλακές: Έρευνα και Γλωσσικά Ζητήματα)

Την Τετάρτη 27 Ιουνίου διερευνούμε με την πολύ δυνατή εκπαιδευτική ομάδα, στο πλαίσιο του εξ αποστάσεως σεμιναρίου μας, στο Κέντρο Μελέτης του Εγκλήματος, με τίτλο «Φυλακές: Έρευνα και Γλωσσικά Ζητήματα» τον χαρακτηριζόμενο από την εγκληματολογική έρευνα «υποπολιτισμό» της φυλακής που διέπεται από τις δικές του αξίες, τους δικούς του νόμους και κανόνες. Την επόμενη εβδομάδα θα εμβαθύνουμε στα γλωσσικά ζητήματα, μέσω της ανάλυσης της γλώσσας της φυλακής που χρησιμοποιείται σε αυτό το περιοριστικό περιβάλλον. 

Θα ξεκινήσω, υπογραμμίζοντας, ότι η φυλακή χαρακτηρίζεται ως «μικροκοινωνία» των κρατουμένων και αντικείμενο εξέτασής μας είναι τα συστατικά στοιχεία αυτής της «μικροκοινωνίας», δομικό και αναπόσπαστο στοιχείο της οποίας είναι και η γλώσσα της φυλακής, ο ιδιαίτερος δηλαδή γλωσσικός κώδικας επικοινωνίας των εγκλείστων. Το πώς ακριβώς δημιουργείται αυτός ο κώδικας επικοινωνίας, τι εκφράζει, τι αφορά, ποια η σημασία και η βαθύτερη αξία του, εάν χρησιμοποιείται εκτός φυλακής, εάν μεταφέρονται εντός φυλακής λέξεις και φράσεις από την ελεύθερη κοινωνία, ποιοι είναι οι λόγοι χρήσης του και άλλα ενδιαφέροντα στοιχεία θα διερευνηθούν στο τέταρτο μάθημά, κατά την γλωσσολογική ανάλυση στην οποία θα προχωρήσουμε.

Η φυλακή, όμως, δεν εκλαμβάνεται μόνον ως «μικροκοινωνία», αλλά είναι σημαντικό να υπογραμμισθεί ότι ο «πατέρας» της κοινωνιολογίας των φυλακών Donald Clemmer προχωρά ένα βήμα παρακάτω και κάνει λόγο για το αθέατο περιβάλλον της φυλακής (unseen environment), το οποίο ορίζει ως «κοινωνικό σύστημα των εγκλείστων».

Σαφώς, η καταλυτική διαφορά από την ελεύθερη κοινωνία πηγάζει από το η φυλακή είναι, στην ουσία της, ένα άκαμπτο περιβάλλον που αντλεί δύναμη από περιορισμούς και εξαναγκασμούς. Η ένταξη σε αυτό το σκληρό πλαίσιο δεν είναι ίδια για όλους τους κρατούμενους, γιατί εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, όπως ο χρόνος παραμονής στο ίδρυμα, η αυστηρότητα της φυλακής, το μέγεθος της φυλακής, οι επαφές με τον έξω κόσμο, αλλά και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που συνθέτουν την προσωπικότητα κάθε κρατούμενου. 

Η διεθνής έρευνα καταδεικνύει ότι η προσαρμογή των εγκλείστων διακρίνεται σε δύο βασικές κατηγορίες, εκ διαμέτρου αντίθετες: την απόλυτη υποταγή που εξασφαλίζει την αρμονία (έστω και φαινομενική) στις σχέσεις κρατουμένων-σωφρονιστικών υπαλλήλων και την εναντίωση που οδηγεί σε ρήξη με τους συγκρατούμενους και τους σωφρονιστικούς υπαλλήλους. Αναμφίβολα, πέρα από τις παραπάνω στάσεις, καταγράφονται και άλλες θέσεις, οι κυριότερες εκ των οποίων συνίστανται πάλι σε δύο σημεία:

•             Στην έκφραση ουδετερότητας των εγκλείστων απέναντι σε πρόσωπα και καταστάσεις, η οποία συχνά συνοδεύεται από αδιαφορία και απόσυρση. Άλλωστε, θεμελιώδης αρχή μέσα στη φυλακή είναι το «do your time», δηλαδή έκτιση της ποινής, όσο πιο ήρεμα γίνεται, χωρίς να προκαλείς προβλήματα και χωρίς να σε μπλέκουν οι άλλοι σε μπελάδες

•             Στην προσπάθεια «μεταμόρφωσης στον τέλειο κρατούμενο».

 

Ασφαλώς, πρέπει να επισημανθεί ότι η πλειοψηφία των φυλακισμένων, κατά τη διάρκεια έκτισης της ποινής, εφαρμόζει συνήθως περισσότερες από μία «τακτικές», προσπαθώντας να προσαρμοστεί στις ιδιαίτερες συνθήκες που διαμορφώνονται κάθε φορά. Το αξιοσημείωτο είναι ότι, ανεξαρτήτως της ιδιαίτερης στάσης, όλοι οι έγκλειστοι αποβλέπουν συνειδητά ή ασυνείδητα σε έναν κοινό στόχο που δεν πρέπει να μας αφήσει αδιάφορους, ως ενεργά μέλη της κοινωνίας: τη διασφάλιση της επιβίωσής τους, η οποία δεν είναι δεδομένη, στο σκληρό περιβάλλον της φυλακής. Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο οχυρώνονται στο «μικρόκοσμό» τους, ο οποίος αντλεί στοιχεία από το γενικότερο περιβάλλον της φυλακής αλλά αναπτύσσει παράλληλα τις δικές του αρχές και αξίες, ως αποτέλεσμα άμυνας στο πλήθος των εξαναγκασμών.

Συνοψίζοντας, προκειμένου να μη στερηθούν πλήρως την προσωπική τους ταυτότητα οι έγκλειστοι, την προσαρμόζουν στο περιβάλλον της φυλακής, δημιουργώντας τελικά ένα νέο σύστημα σχέσεων, αρχών και κανόνων συμπεριφοράς. Αυτό το σύστημα συνιστά τον ονομαζόμενο «υποπολιτισμό» των κρατουμένων που θα μας απασχολήσει στο πλαίσιο του τρίτου μαθήματός μας στο Κέντρο Μελέτης του Εγκλήματος.  Αυτό που θα μπορούσα να σημειώσω, κλείνοντας, είναι ότι ο «υποπολιτισμός» των κρατουμένων αποτελεί «έναν κώδικα αξιών, στάσεων, πεποιθήσεων και κανόνων συμπεριφοράς, που συνήθως εκφράζουν αμφισβήτηση προς την αυθεντία της φυλακής και των κατεστημένων εκπροσώπων της, με παράλληλα, αν και όχι αναγκαστική, εκδήλωση αλληλεγγύης των κρατουμένων μεταξύ τους, τουλάχιστον λεκτική». Ο ίδιος ο ορισμός δείχνει την πολύ μεγάλη σημασία που λαμβάνει στο περιοριστικό πλαίσιο της φυλακής ο «υποπολιτισμός», τον οποίο θα μελετήσουμε, με τρόπο ολοκληρωμένο και συστηματικό.

 

Σημείωση: Νέοι κύκλοι μαθημάτων από τον Οκτώβριο του 2018. Το ενδιαφέρον σας είναι μεγάλο και σας ευχαριστούμε θερμά.

Περισσότερες πληροφορίες: http://e-keme.gr/category/seminars/

Περιμένω τα μηνύματά σας με ερωτήσεις και σχόλια για τα σεμιναριακά μας μαθήματα στο mail μου: kardaraa@gmail.com

 

 

_