Οταν παρακρατικοί έβαλαν στόχο τον Αυλωνίτη, η απόπειρα δολοφονίας του πάνω στη σκηνή

Η δολοφονική επίθεση, πάνω στη σκηνή του θεάτρου «Περοκέ», εναντίον του αξέχαστου Βασίλη Αυλωνίτη άνοιξε την πάντα επίκαιρη συζήτηση για τα όρια της σάτιρας.

Και μπορεί άνθρωποι των γραμμάτων να εξέφρασαν την αντίθεσή τους σε κάθε μορφή λογοκρισίας, ωστόσο το αιματηρό επεισόδιο, που διαδραματίστηκε στα τέλη Αυγούστου του 1931 και στοίχισε τη ζωή σε έναν τεχνικό του θεάτρου, ανέδειξε για ακόμα μια φορά τις βαθιές πληγές του εθνικού διχασμού.

Το καλοκαίρι εκείνης της χρονιάς το πολιτικό θερμόμετρο βρισκόταν στα ύψη λόγω της οικονομικής κρίσης, που είχε αρχίσει να πλήττει και την Ελλάδα.

Η κυβέρνηση, με πρωθυπουργό τον Ελευθέριο Βενιζέλο, έβλεπε τα δημόσια έσοδα να καταρρέουν. Ετσι, αναγκάστηκε να προχωρήσει, στις 9 Σεπτεμβρίου 1931, σε μείωση των μισθών των δημοσίων υπαλλήλων και λίγο αργότερα (Μάιος 1932) να κηρύξει παύση πληρωμών και τελικά να παραιτηθεί.

Παράλληλα, η εμφάνιση στην Ελλάδα διαφόρων φασιστικών μορφωμάτων, σε συνδυασμό με τις παλιές αντιλήψεις για επιβολή της «τάξης» με τη… μαγκούρα ή το πιστόλι, ευνοούσε την ανάπτυξη παρακρατικών μηχανισμών.

Αυταρχισμός

Σ' αυτό το… τοπίο η κυβέρνηση διολίσθησε στον αυταρχισμό.

Μετά την καθιέρωση του «ιδιώνυμου» για τον διωγμό των κομμουνιστών (1929), έφερε νέο νόμο περί Τύπου, για τη «φίμωση» των εφημερίδων, και ακολούθως ανέσυρε μια ξεχασμένη αστυνομική διάταξη του 1895 (!) περί ελέγχου του περιεχομένου των θεατρικών έργων.

Οταν μάλιστα εμφανίστηκαν σε φιλοκυβερνητικές εφημερίδες δημοσιεύματα για το «κίτρινον θέατρον» με σκληρούς χαρακτηρισμούς περί ανηθικότητας, το έδαφος είχε στρωθεί.

Αστυνομικά Τμήματα άρχισαν να στέλνουν έγγραφα στα θέατρα της περιοχής τους που έπαιζαν επιθεωρήσεις, ζητώντας να αφαιρεθούν σκηνές που σατίριζαν «πολιτικά εν γένει και επίσημα πρόσωπα».

Οπως είχε γράψει η «Ακρόπολις» (φ. 19.8.1931), το έγγραφο έθετε προθεσμία τεσσάρων ημερών για το «ψαλίδι» και προειδοποιούσε τους υπεύθυνους των θεάτρων ότι εάν δεν συμμορφώνονταν «προς τας υποδείξεις» θα ακολουθούσε ποινική δίωξη.

Ενας από τους αποδέκτες ήταν το θέατρο «Περοκέ», το οποίο είχε λειτουργήσει για πρώτη φορά εκείνο το καλοκαίρι με την επιθεώρηση «Κατεργάρα».

Το θέατρο περιγραφόταν στα εγκαίνια, που είχαν γίνει τον Μάιο, ως «καλοχτισμένο, περιποιημένο, με γαλαρίαν, με μεγάλην σκηνήν, εφάμιλλον, αν μη και ανώτερον, των κεντρικών (σ.σ. το συγκεκριμένο θεωρούνταν συνοικιακό)». [εφ. «Εθνος» 21.5.1931]

Το έργο είχε γραφτεί από τους μεγάλους επιθεωρησιογράφους Παναγιώτη Παπαδούκα, Βασίλη Σπυρόπουλο και Κίμωνα Καπετανάκη.

Ανάμεσα στους ηθοποιούς υπήρχαν γεροί «άσοι» του ελαφρού μουσικού θεάτρου, όπως η Ζαζά Μπριλλάντη, κορυφαία του είδους κατά τον Μεσοπόλεμο, η Σωτηρία Ιατρίδου, μεγάλο καλλιτεχνικό ταλέντο της εποχής, ο αδελφός της Σταύρος Ιατρίδης, ο Κυριάκος Μαυρέας, ο θιασάρχης Νίκος Σύλβας και ο νεαρός τότε αλλά ιδιαίτερα αγαπητός στο κοινό Βασίλης Αυλωνίτης.

Οι κριτικές ήταν πολύ καλές και ο κόσμος συνέρρεε κάθε βράδυ για να δει την παράσταση. Τίποτα δεν προμήνυε την επερχόμενη… θύελλα.

Προειδοποίηση

Μάλιστα, όταν έφτασε, μετά από παραστάσεις δύο μηνών, η αστυνομική διαταγή για περικοπή σατιρικών σκηνών, έγιναν ορισμένες αλλαγές και οι συγγραφείς κάλεσαν τον διευθυντή της Αστυνομίας, Νάσκο, να παρακολουθήσει την παράσταση.

Οπως έγραψαν οι εφημερίδες, ο Νάσκος «ωμολόγησε ότι πράγματι ουδεμία επιλήψιμος σκηνή υπήρχεν εις το όλον έργον, δεν απέφυγε όμως να επιστήση την προσοχήν των συγγραφέων επί του ενδεχομένου μιας ομαδικής εναντίον του θεάτρου επιθέσεως».

«Το έργον -είπεν επί λέξει ο κ. Νάσκος- δεν έχει τίποτε το επιλήψιμον, αλλά εάν κανένα βράδυ σάς επιτεθούν τίποτε μπράβοι (των πολιτικών, εννοείται, οι οποίοι εσατιρίζοντο) εγώ απεκδύομαι πάσης ευθύνης». [Πηγή: εφ. «Ελεύθερος Ανθρωπος», 23.8.1931]

Πραγματικά, πριν εκπνεύσει η τετραήμερη προθεσμία για τις αλλαγές στα κείμενα προκλήθηκαν τα αιματηρά γεγονότα…

Η μοιραία παράσταση

Ηταν Σάββατο 22 Αυγούστου. Το «Περοκέ» ήταν και πάλι γεμάτο, με 1.100 θεατές, και η βραδινή παράσταση άρχισε κανονικά στις 10.30.

Ολα εξελίσσονταν ομαλά και το κοινό ήταν ενθουσιασμένο.

Ομως, κοντά στα μεσάνυχτα, λίγο πριν από το διάλειμμα, έγινε η αιματηρή επίθεση.

Στη σκηνή βρισκόταν μόνο ο Βασίλης Αυλωνίτης, με λαϊκά ρούχα και με ψεύτικα, μακριά μουστάκια. Το σκετς είχε τίτλο «Κοσμογονία» και ο ηθοποιός έκανε έναν σατιρικό… απολογισμό «της δημιουργίας νέων αξιών και φυσιογνωμιών κατά την εποχήν αυτήν», με δίστιχα και μουσική υπόκρουση από την ορχήστρα, που βρισκόταν κάτω από τη σκηνή.

Ο ηθοποιός είχε τελειώσει το σκετς αλλά κατ’ απαίτηση του κοινού («μπιζάρισμα») έβγαινε και ξανάβγαινε στη σκηνή επαναλαμβάνοντας τα τελευταία δίστιχα.

Ηταν η τέταρτη φορά που είχε επιστρέψει στη σκηνή τραγουδώντας το κουπλέ του τραγουδιού, που έλεγε:

Απ’ το Βενιζέλο βγήκε η αλήθεια από τους υπουργούς τα παραμύθια. [Αρχικά, αντί για τη λέξη παραμύθια, υπήρχε η λέξη κολοκύθια αλλά άλλαξε μετά τη… σύσταση της Αστυνομίας]

Από τον πόλισμαν βγήκε το πλημμέλημα κι απ’ το Μαρή βγήκε το έλλειμμα [Γ. Μαρής, υπουργός Οικονομικών] από τον Γαλόπουλο η αθωότης [Ευστράτιος Γαλόπουλος, διευθυντής του Χημείου του Κράτους, που είχε εμπλακεί, άδικα όπως αποδείχτηκε αργότερα, το όνομά του σε δύο σκάνδαλα] και από το φιλότιμο ο Καραπαναγιώτης [Βύρων Καραπαναγιώτης, υπουργός Συγκοινωνιών και μετέπειτα Εσωτερικών].

Σύμφωνα με τις περιγραφές, πριν τελειώσει ο Αυλωνίτης την τελευταία λέξη, ένα άτομο σηκώθηκε από την πρώτη σειρά, πήδηξε στη σκηνή, πάνω από τα κεφάλια των μουσικών και ξερόβηξε. Προφανώς αυτό ήταν το σύνθημα.

Την ίδια στιγμή άλλα τρία άτομα, που κάθονταν κοντά του, πετάχτηκαν και βρέθηκαν στη σκηνή.

Ο πρώτος φώναξε: «Πάψε, ρε, αυτές τις ατιμίες…» και άρχισε να πυροβολεί εναντίον του 27χρονου τότε ηθοποιού, που κάνοντας να τρέξει παραπάτησε, έσκυψε και έτσι γλίτωσε από τις σφαίρες.

Αρχικά, οι θεατές βλέποντας τα τέσσερα άτομα να ανεβαίνουν στη σκηνή πίστεψαν ότι επρόκειτο για κάποιο σκετς που είχε προστεθεί στο έργο.

Ο Αυλωνίτης όμως, που γνώριζε ότι δεν ήταν μέρος του προγράμματος, σταμάτησε, όπως και η ορχήστρα.

Σχεδόν αμέσως ο ηθοποιός έντρομος έφυγε τρέχοντας στα παρασκήνια φωνάζοντας: «Τι φταίω εγώ, βρε παιδιά;».

Πανικός

Με τον πρώτο πυροβολισμό ο κόσμος κατάλαβε ότι δεν ήταν κάποια προσθήκη στην παράσταση και άρχισαν όλοι να τρέχουν αλαλάζοντας προς τις εξόδους του θεάτρου στην οδό Αχιλλέως.

Στο μεταξύ, οι δράστες πυροβολούσαν ενώ δύο απ’ αυτούς κυνήγησαν τον Αυλωνίτη στα παρασκήνια.

Ομως, μια μπαλαρίνα, η Σάσα Δημάκη, τον έσπρωξε με δύναμη στο καμαρίνι της. Ο Αυλωνίτης παρέμεινε για λίγο εκεί και έφυγε τρέχοντας στην τουαλέτα.

Εκεί υπήρχε ένα μικρό παράθυρο, απ’ όπου κατάφερε να βγει στην οδό Κοδράτου και να διαφύγει.

Από τις σφαίρες τραυματίστηκε και εξέπνευσε στο νοσοκομείο ο μηχανικός σκηνής Παναγιώτης Μωραΐτης ενώ τραυματίστηκαν ο ηλεκτρολόγος Κλαύδιος Χατζηγεωργίου, ο λογιστής του θεάτρου Νικόλαος Λαγκαδάς και η ηθοποιός Διαλεχτή Ρούσσου.

Επίσης, ξυλοκοπήθηκε με μαγκούρα, που κρατούσε ο ένας δράστης, ο ηθοποιός Α. Θεοδωρίδης.

Αστυνομικοί και στρατιώτες, που βρίσκονταν ανάμεσα στους θεατές, κατάφεραν και συνέλαβαν τρία άτομα, τα οποία παραδόθηκαν στην Αστυνομία.

Από την επόμενη μέρα το θέμα κυριάρχησε στα πρωτοσέλιδα.

Οι μαρτυρίες των διάσημων, για την εποχή, ηθοποιών και οι πολιτικές προεκτάσεις πυροδοτούσαν το ενδιαφέρον.

Πλήθος κόσμου πήγε στην κηδεία του άτυχου Μωραΐτη, η οποία μετατράπηκε σε αντικυβερνητική διαδήλωση.

Από τη δεύτερη μέρα εφημερίδες κατηγόρησαν ως «ηθικό αυτουργό» τον Παύλο Γύπαρη, έναν «βενιζελικό» στρατιωτικό από την Κρήτη, που θεωρείται ότι την εποχή του εθνικού διχασμού δημιούργησε τα «Δημοκρατικά Τάγματα Ασφαλείας» ως απάντηση στους «Επίστρατους» του Ιωάννη Μεταξά.

Χαρακτηριστικό κάποιων αντιλήψεων της εποχής ήταν η αυτόκλητη εμφάνιση ενός γιατρού, πρώην βουλευτή, ονόματι Βασίλειος Μιχαλέας, που θέλησε να πάρει την κατάσταση στα χέρια του καλώντας τον Γύπαρη σε μονομαχία…

Η πρόσκληση έγινε μέσω της εφημερίδας «Η Ελληνική», που δημοσίευσε(!) την επιστολή του Μιχαλέα στην πρώτη σελίδα.

Ομως, η Αστυνομία δεν επέτρεψε να συμβεί αυτό. Ο Μιχαλέας συνελήφθη και οδηγήθηκε στον ανακριτή, όπου θα παραδεχτεί ότι θεωρεί τον Γύπαρη ηθικό αυτουργό των αιματηρών σκηνών του «Περοκέ» και «διά τούτο ως τίμιος Ελλην ησθάνθη την ανάγκην να μονομαχήση μαζί του»!

Η δίκη

Ο Γύπαρης θα παραδοθεί και αργότερα στη δίκη, που θα γίνει στο Κακουργιοδικείο Πειραιά, θα αθωωθεί από την κατηγορία της «ηθικής αυτουργίας».

Αρχικά το δικαστήριο επρόκειτο να γίνει τον Οκτώβριο του 1932 στη Χαλκίδα. Ομως, επειδή απουσίαζαν μάρτυρες, η δίκη αναβλήθηκε και προσδιορίστηκε να γίνει στις 13 Δεκεμβρίου στον Πειραιά.

Στο εδώλιο εκτός του Γύπαρη κάθισαν άλλα τέσσερα άτομα, κατηγορούμενοι ως δράστες της επίθεσης.

Τελικά καταδικάστηκαν οι δύο απ’ αυτούς, οι Ανδρέας Δικώνυμος και Κ. Σταφυλαράκης, σε 7,5 χρόνια κάθειρξη ο καθένας.

Η δίκη διήρκεσε 8 ημέρες και συγκέντρωσε μεγάλο ενδιαφέρον, με πολυπληθές ακροατήριο από επιστήμονες, πολιτικούς, καλλιτέχνες κ.ά.

Ομως, σχεδόν όλοι οι μάρτυρες εμφανίστηκαν φοβισμένοι, αποφεύγοντας να υποδείξουν συγκεκριμένα πρόσωπα ως δράστες της επίθεσης.

Κατά την ανακοίνωση της απόφασης των ενόρκων, που συνεδρίαζαν τότε χωρίς την παρουσία των τακτικών δικαστών, υπήρξε άλλη μια έκπληξη που… πάγωσε το ακροατήριο.

Η ετυμηγορία τους ήταν ότι οι δύο καταδικασθέντες ήταν ένοχοι για «απρομελέτητα τραύματα», ένα αδίκημα το οποίο επέσυρε ποινή φυλάκισης μόλις τριών μηνών!

Αμέσως διακόπτει τη συνεδρίαση ο πρόεδρος του δικαστηρίου και αποσύρονται σε διάσκεψη οι τακτικοί δικαστές.

Οταν επανέρχονται ακούγεται κάτι πρωτοφανές: η απόφαση των ενόρκων ακυρώνεται «διότι περιέχει πολλάς διαγραφάς το σκεπτικόν».

Ξαναγίνεται η διάσκεψη των ενόρκων και εκδίδεται νέα απόφαση, που έκρινε ενόχους τους δύο κατηγορουμένους για «απρομελέτητα θανατηφόρα τραύματα».

«Ακρόπολις» 25.8.1931 Πλήθος κόσμου στην κηδεία του μηχανικού σκηνής | 

Πρωταγωνιστής… στην αιματηρή επίθεση στο θέατρο «Περοκέ» ήταν ο Βασίλης Αυλωνίτης, που πάντα θυμόταν συγκλονισμένος εκείνες τις σκηνές.

Ας δούμε πώς τις είχε περιγράψει ο ίδιος μιλώντας σε δημοσιογράφους αλλά και στο δικαστήριο στη διάρκεια της δίκης.

Β. Αυλωνίτης: «Είχα τελειώσει το τέταρτο μπιζάρισμα της “Κοσμογονίας” εις το οποίον, ως γνωστόν, σατιρίζεται ο Βενιζέλος με την αλήθεια και ο Μαρής με το έλλειμμα. Αμέσως αντελήφθην τέσσαρας ανθρώπους, οι οποίοι ανελθόντες εις την σκηνήν έσπευσαν προς το μέρος μου. Ο εις εξ αυτών εξήγαγε το περίστροφόν του, το έστρεψε προς το μέρος μου και μου είπε: - Πίσω, ρε π…

Τότε εγώ διά να σώσω τον εαυτόν μου εκ του κινδύνου, ο οποίος με απειλούσε, οπισθοχώρησα ολίγον ψιθυρίζων: - Δεν φταίω εγώ… Οπισθοχωρών όμως εσκόνταψα κάπου, την ίδια ακριβώς στιγμήν κατά την οποίαν αυτός επίεσε την σκανδάλην του περιστρόφου διά να με σκοτώση. Ως ήτο επόμενον, η σφαίρα ηστόχησε του σκοπού της και εσώθην. Η ίδια όμως σφαίρα εύρε τον δυστυχή Παναγιώτην τον οποίο και εφόνευσε. (…) Τροχάδην απεμακρύνθην της σκηνής (…)».

Και στο δικαστήριο:

Βασίλης Αυλωνίτης: Δεν είναι κανένας απ’ αυτούς αυτός που πυροβόλησε.

Πρόεδρος: Γιατί έκαμαν αυτά τα πράγματα οι κατηγορούμενοι;

Μάρτυς: Ξέρω και 'γώ; Πάντως προσωπικά δεν είχαν μαζί μου (γέλια).

Πρόεδρος: Τους επείραξε η σάτιρα;

Μάρτυς: Δεν πιστεύω. Τα τετράστιχα πείραζαν και τους μεν και τους δε.

Πρόεδρος: Μα τότε γιατί ήλθαν και σας χτύπησαν;

Μάρτυς: Ξέρω και 'γώ; Πολιτικά πράγματα, κύριε πρόεδρε.

Πρόεδρος: Τι πολιτικά πράγματα; Λέγετε ξάστερα.

Μάρτυς: Μπορεί να ήταν και βαλτοί.

Πρόεδρος: Εναντίον σου; Γιατί;

Μάρτυς: Με μένα όχι! Δεν πιστεύω. Δεν τους ξεύρω, δεν με ξεύρουν.(…)

Πρόεδρος: Το νούμερο που έλεγες είχε σάτιρα αθώα ή κακεντρεχή;

Μάρτυς: Αθώα. Ελαφριά…

Πρόεδρος: Είναι ελαφριά ή κακεντρεχής η φράσις από τους «υπουργούς τα κολοκύθια». (…) Την κρίσιν σου θέλω.

Μάρτυς: Ξέρω και 'γώ; Εγώ, κύριε πρόεδρε, όταν ακούω ότι ο κόσμος γελάει, λέω «καλό είναι το νούμερο».

Σταύρος Μαλαγκονιάρης - efsyn.gr

_