Πρόεδρος ΟΚΑΝΑ: Η καταστολή απέτυχε χρειάζεται μια νέα προσέγγιση στο πρόβλημα των ναρκωτικών

Ο Πρόεδρος του Οργανισμού Καταπολέμησης Ναρκωτικών (ΟΚΑΝΑ), Ευάγγελος Καφετζόπουλος, μιλάει στο Tvxs.gr και το cannabisnews.gr για τη νέα πολιτική που θα πρέπει να ακολουθήσει η

Πολιτεία στο πλαίσιο της αντιμετώπισης των ναρκωτικών.

Περιγράφει την κατάσταση που βιώνουν οι εξαρτημένοι στη χώρα μας, τα βήματα που είναι αναγκαία, τις μεγάλες ελλείψεις που δυσχαιρένουν το έργο των μονάδων απεξάρτησης, αλλά και το, κατά τον Μάρξ, «παράδοξο» του χαρακτήρα των «ατομικών» δικαιωμάτων...

Συνέντευξη στον Αποστόλη Καπαρουδάκη

Είστε υπέρ του δικαιώματος των ανθρώπων να είναι ελεύθεροι ακόμη και στην επιλογή της χρήσης μιας ουσίας που μπορεί να φανεί καταστροφική για αυτούς;

Το θέμα των ατομικών δικαιωμάτων και της αυτοδιάθεσης δεν είναι επιστημονικό αλλά ηθικό και κατ’ επέκταση κοινωνικό πρόβλημα. Και προφανώς δεν μπορεί να λυθεί μέσα στη σύγχρονη κοινωνία της ανισότητας και της ανελευθερίας. Μια κοινωνία που δεν έχει λύσει το θέμα του δικαιώματος στην εργασία, στην ασφάλεια, στην εκπαίδευση ή την υγεία, στις πρωταρχικές ανάγκες της ζωής, δεν μπορεί με κανένα τρόπο να λύσει το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση, στην εξάρτηση, στο θάνατο. Ο Μαρξ πρώτος συνειδητοποίησε αυτόν τον παράδοξο χαρακτήρα των δικαιωμάτων. Τα φυσικά ατομικά δικαιώματα εμφανίστηκαν κατά τη Γαλλική Επανάσταση ως σύμβολο της οικουμενικής χειραφέτησης, αλλά ήταν συγχρόνως ένα ισχυρό όπλο στα χέρια της ανερχόμενης καπιταλιστικής τάξης, καθώς διασφάλιζαν και “φυσικοποιούσαν” τις αναδυόμενες κυρίαρχες οικονομικές και κοινωνικές σχέσεις. Χρησιμοποιήθηκαν για να αποκλείσουν από την πολιτική αμφισβήτηση τους κεντρικούς θεσμούς του καπιταλισμού, όπως η ιδιοκτησία, το δίκαιο των συμβάσεων και η ασφάλεια, μεταφράζοντάς τους σε ατομικά δικαιώματα και δίνοντάς τους την καλύτερη δυνατή προστασία.

Δεν μπορούμε να ταυτίσουμε λέτε το δικαίωμα στη χρήση των ουσιών με το «ατομικό» δικαίωμα στην ιδιοκτησία...

Είμαστε πολύ μακριά από μια κοινωνία που μπορεί να ξεχωρίσει (ή να ταυτίσει) το ατομικό δικαίωμα στη χρήση από το «ατομικό» δικαίωμα στην ιδιοκτησία. Γιατί το «δικαίωμα» στην κοινωνία μας είναι πολιτικός όρος και όχι ηθικός, με την έννοια του καθολικού. Κάποιοι πρέπει να το έχουν (το κληρονόμησαν, το πλήρωσαν, το αντάλαξαν) και κάποιοι όχι. Κι όταν δεν πρέπει να το έχουν κινητοποιούνται οι κατασταλτικοί μηχανισμοί, οι αστυνόμοι και οι δικαστές, για να προστατεύσουν τα δικαιώματα αυτών που αποφασίζουν ποιοι πρέπει να έχουν τα δικαιώματα.

Άρα κατά τη γνώμη σας είναι αδύνατη η νομιμοποίηση της χρήσης των ουσιών

Κάθε φορά που μου τίθεται αυτό το ερώτημα ψάχνω μέσα μου να βρω την καλύτερη απάντηση ως ελεύθερος άνθρωπος και πολίτης, ως επιστήμονας και, πρόσφατα, ως εκπρόσωπος ενός φορέα που πρέπει να χαράσσει πολιτική. Κι επειδή η πολιτική είναι η τέχνη του εφικτού, θα έλεγα ότι η νομιμοποίηση της χρήσης των ουσιών είναι ανέφικτη στο ισχύον πολιτικό και νομικό πλαίσιο, ιδιαίτερα μέσα στο ασφυκτικό και κατασταλτικό πλαίσιο των διεθνών συμβάσεων και συμφωνιών. Η ομοληγημένη αποτυχία ωστόσο των κατασταλτικών πολιτικών για τον περιορισμό του προβλήματος των ναρκωτικών ανοίγει το δρόμο για εναλλακτικές προσεγγίσεις, όπως αυτή της αποποινικοποίησης της χρήσης ή της εφαρμογής αναλογικών ποινών που ήδη εφαρμόζονται στη χώρα μας. Το αν αυτές οι μικρές αλλαγές μπορούν να οδηγήσουν μακροπρόθεσμα σε μια μεγαλύτερη φιλελευθεροποίηση της χρήσης των ναρκωτικών, με την έννοια της αυτοδιάθεσης που ανέφερα προηγουμένως, εξαρτάται από συναινέσεις και αλλαγές που απαιτούν ριζοσπαστικές κοινωνικές ανατροπές και που εκτιμώ ότι δεν διαφαίνονται στο άμεσο μέλλον.

Η Πολιτεία αντιμετωπίζει τον ασθενή- εξαρτημένο από ουσίες άνθρωπο περισσότερο ως ένοχο ενός αδικήματος ή περισσότερο ως ασθενή;

Σε όλες τις διεθνείς συμβάσεις, που περιορίζουν τις εθνικές πολιτικές, υπάρχει μια καταφανής διγλωσσία. Αφενός μεν ο εξαρτημένος χρήστης χαρακτηρίζεται ως ασθενής, αφετέρου η χρήση ποινικοποιείται και διώκεται. Και ο διαβήτης είναι ασθένεια, αλλά δεν διώκεται αυτός που παραβιάζει τη δίαιτά του και συλλαμβάνεται να τρώει μια πάστα ή ένα παγωτό.

Ναι αλλά το παγωτό πωλείται νόμιμα, ενώ η κάνναβη διακινείται παράνομα

Ακριβώς. Θα μπορούσαν όμως να υπάρχουν ειδικά μαγαζιά, όπου η κάνναβη θα πωλούνταν νόμιμα, φορολογούμενη αναλόγως, όπως δοκιμάζεται σε πολλά μέρη του κόσμου. Σε άλλα μέρη του κόσμου όμως ο χρήστης κάνναβης μπορεί να φυλακιστεί ισοβίως και σε άλλα ο χρήστης ηρωίνης να εκτελεστεί δημοσίως.

Η κατασταλτική πολιτική λέτε έχει γίνει και συνείδηση της κοινωνίας;

Από τότε που η κοινωνία αποφάσισε να αντιμετωπίσει το πρόβλημα των ναρκωτικών στηρίχτηκε σε κατασταλτικές πολιτικές, στην απαγόρευση και στην ποινικοποίηση της χρήσης, ταυτίζοντας τη χρήση με το έγκλημα και τον χρήστη με εγκληματία. Η άποψη αυτή έχει κυριαρχήσει απόλυτα. Έχω δεχτεί πολλές φορές το ερώτημα από γονείς «αν καταλάβω ότι το παιδί μου παίρνει ναρκωτικά, μήπως πρέπει να το καταγγείλω στην αστυνομία;».

Άρα αν και διεθνείς οργανισμοί, όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ή ο ΟΗΕ, χαρακτηρίζουν την εξάρτηση ως ασθένεια, αυτό δεν αλλάζει τον προσανατολισμό τους...

...Και συνεχίζουν να ξοδεύουν τα τρία τέταρτα των χρημάτων που διαθέτουν για την αντιμετώπιση της εξάρτησης σε κατασταλτικά αστυνομικού και σωφρονιστικού χαρακτήρα μέτρα και το έναν τέταρτο μόνο στην πρόληψη και τη θεραπεία.

Υπάρχουν πολλοί ωστόσο που αρνούνται ότι ο εξαρτημένος είναι ασθενής, επειδή διατείνονται ότι η εξάρτηση δεν είναι ασθένεια αλλά επιλογή.

Αυτή η άποψη στηρίζει έμμεσα την καταστολή και την απαγόρευση, κάνοντας την επιλογή επικίνδυνη όχι γιατί το άτομο θα βλάψει τον εαυτό του αλλά γιατί θα συλληφθεί και θα πάει φυλακή. Αυτή η προσέγγιση αποθαρρύνει πιθανόν την επαφή με τις παράνομες ουσίες αλλά δεν προφυλάσσει από την εξάρτηση από νόμιμες ουσίες, όπως το αλκοόλ, ή από τις μοντέρνες εξαρτήσεις στο τζόγο, στο διαδίκτυο ή τα βιντεοπαιχνίδια.

Για τον ΟΚΑΝΑ ο εξαρτημένος είναι ασθενής;

Ναι, σε αντίθεση με άλλους φορείς αντιμετώπισης της εξάρτησης στη χώρα μας, ο ΟΚΑΝΑ έχει αποδεχτεί απόλυτα την επιστημονικά τεκμηριωμένη άποψη ότι ο εξαρτημένος είναι ασθενής. Μπορεί η χρήση ουσιών να καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από κοινωνικές παραμέτρους, η εξάρτηση όμως αποτελεί ασθένεια, επειδή, προκαλεί δομικές και λειτουργικές αλλαγές του εγκεφάλου, που με τη σειρά τους επηρεάζουν τη συμπεριφορά.

Πολλοί φοβούνται ότι χαρακτηρίζοντας την εξάρτηση ως ασθένεια δίνουμε έμφαση στους βιολογικούς της παράγοντες και υπαινισσόμαστε ότι η εξάρτηση έχει βιολογική και κληρονομική αιτιολογία.

Αυτό είναι πέρα για πέρα λανθασμένο. Αν και υπάρχει κάποια βιολογική προδιάθεση, τα αίτια της χρήσης των ουσιών είναι σαφώς κοινωνικά. Όταν όμως ο χρήστης μεταβεί από τη χρήση στην κατάχρηση και την εξάρτηση, το σώμα του και ο εγκέφαλός του έχουν υποστεί τέτοιες αλλαγές που έχει πια τα χαρακτηριστικά ασθενούς και, συχνά, βαρέως πάσχοντος ασθενούς. Πέρα όμως από την έννοια της ασθένειας ως πρόβλημα της ατομικής υγείας, η χρήση των ναρκωτικών αποτελεί και σοβαρό πρόβλημα της δημόσιας υγείας, λόγω της μετάδοσης μολυσματικών ασθενειών ανάμεσα στους χρήστες, που μπορούν εύκολα να διαδοθούν στον γενικό πληθυσμό.

Με βάση λοιπόν την αντιμετώπιση του εξαρτημένου ως ασθενή ο ΟΚΑΝΑ...

Η άποψη αυτή μας οδήγησε σε αποφάσεις που έπρεπε να είχαν ληφθεί πριν από πολλά χρόνια. Πρώτον, δώσαμε προτεραιότητα στην απορρόφηση της λίστας αναμονής, δίνοντας έμφαση στο καθολικό δικαίωμα στη θεραπεία και στην πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας. Δεύτερον, δώσαμε έμφαση στη δουλειά στο δρόμο, προσεγγίζοντας χρήστες που δεν είναι κινητοποιημένοι για ένταξη σε θεραπευτικά προγράμματα, παρέχοντάς τους σύριγγες και υλικά ασφαλούς χρήσης, ώστε να μειώσουμε την πιθανή βλάβη στους ίδιους και στο κοινωνικό σύνολο. Τρίτον, επιχειρούμε δομικές αλλαγές στις υπηρεσίες του ΟΚΑΝΑ, ώστε περισσότεροι άνθρωποι να αξιοποιούν το έργο και την προσφορά των θεραπευτών του και να οδηγούνται στην πλήρη θεραπεία και την απεξάρτηση και την κοινωνική επανένταξη.

Ως θεσμικός συνομιλητής της Πολιτείας τι προτείνετε σε σχέση με τους υπάρχοντες νόμους;

Προωθούμε νομοθετικές ρυθμίσεις που θα διευρύνουν τις πολιτικές μείωσης της βλάβης. Μία από αυτές είναι η λειτουργία χώρων «εποπτευόμενης χρήσης» στους οποίους οι χρήστες μπορούν να κάνουν τη χρήση της ουσίας που επιθυμούν με την παροχή ασφαλούς και υγιεινού υλικού χρήσης, ώστε να μειωθεί ο κίνδυνος μετάδοσης μολυσματικών ασθενειών και η χρήση να γίνεται σε ελεγχόμενο χώρο, μακριά από το δημόσιο βλέμμα. Μία άλλη είναι η δημιουργία μονάδων υποκατάστασης στις φυλακές, ώστε να περιοριστεί η μάστιγα της χρήσης μέσα στα σωφρονιστικά καταστήματα με όλες τις φανερές ή κρυφές συνέπειές της. Ελπίζουμε ότι στη συζήτηση που γίνεται αυτές τις μέρες για την αναμόρφωση του νομικού πλαισίου που αφορά τα ναρκωτικά οι προτάσεις μας θα τύχουν της ανάλογης προσοχής και να συμπεριληφθούν στις τελικές νομοθετικές ρυθμίσεις.

Ανεξάρτητα από το ελληνικό θεσμικό πλαίσιο και τη λογική που το διέπει, προτείνει ο ΟΚΑΝΑ κάποια μέτρα τα οποία κατά τη γνώμη του θα έπρεπε η Πολιτεία άμεσα να λάβει για την αντιμετώπιση του προβλήματος;

Ο ΟΚΑΝΑ είναι υποχρεωμένος να κινείται μέσα στο πλαίσιο των υποχρεώσεών του και να εφαρμόζει την εθνική πολιτική για τα ναρκωτικά, προτείνοντας δράσεις και ενέργειες που ενισχύουν το έργο του αλλά και την αντιμετώπιση του προβλήματος γενικότερα. Από τη δημοσίευση του Νόμου 4139/2013, υπεύθυνος για τη χάραξη της εθνικής πολιτικής για τα ναρκωτικά είναι ο Εθνικός Συντονιστής, ο οποίος υπάγεται απευθείας στο γραφείο του Πρωθυπουργού, συνεπικουρούμενος από μία Εθνική Επιτροπή, στην οποία συμμετέχουν διάφοροι σχετικοί με το θέμα φορείς. Δυστυχώς τόσο ο θεσμός του Εθνικού Συντονιστή όσο και η Επιτροπή δεν έχουν ανταποκριθεί επαρκώς στη θέσπιση και την υιοθέτηση ενός κοινά αποδεκτού και αποτελεσματικού εθνικού σχεδίου δράσης για τα ναρκωτικά. Οι φορείς και οι υπηρεσίες δρουν ασυντόνιστα, συνεργασίες δεν αναπτύσσονται, η πρόληψη και η θεραπεία ασκούνται χωρίς ενιαίο θεωρητικό περίγραμμα και στόχο.

Για να αντιμετωπιστεί αυτή η χαοτική κατάσταση, ο Οργανισμός Κατά των Ναρκωτικών (ΟΚΑΝΑ) έχει προτείνει τη μετεξέλιξή του σε έναν Οργανισμό Κατά των Εξαρτήσεων, ενσωματώνοντας τους φορείς της πρόληψης, που δρουν χωρίς ενιαίο πλαίσιο σε τοπικό επίπεδο, και επεκτείνοντας τις παρεμβατικές και θεραπευτικές του υπηρεσίες και σε άλλες εξαρτήσεις, όπως το αλκοόλ, το κάπνισμα και τις συμπεριφορικές εξαρτήσεις (διαδίκτυο, τυχερά παιχνίδια, κλπ.). Αυτό βέβαια δεν είναι εύκολο στο δύσκολο οικονομικό περιβάλλον που ζούμε. Για να γίνει αυτή η διεύρυνση χρειάζονται πόροι, υλικοί και ανθρώπινοι, που είναι δύσκολο να εξασφαλιστούν.

Απ' την έναρξη της κρίσης ο τομέας της πρόληψης έχει δεχτεί πλήγμα; Μπορούν οι υπηρεσίες και τα προγράμματα του ΟΚΑΝΑ να λειτουργήσουν απρόσκοπτα;

Όλοι οι οργανισμοί λειτουργούν στο όριο των δυνατοτήτων τους, με ελλείψεις στη χρηματοδότηση και το προσωπικό τους. Ελπίζουμε ωστόσο οι προτάσεις αυτές θα εισακουστούν από την πολιτεία και θα αποτελέσουν τον βασικό ιστό μιας ριζικής αναμόρφωσης της πολιτικής αντιμετώπισης των ναρκωτικών και των εξαρτήσεων. Ενώ σε πολλές χώρες που βίωσαν μια οικονομική κρίση αντίστοιχη με αυτή που περνά η χώρα μας τα τελευταία χρόνια το πρόβλημα των ναρκωτικών πήρε μεγάλες και συχνά ανεξέλεγτες διαστάσεις, στην Ελλάδα οι συνέπειες δεν υπήρξαν τόσο σοβαρές.

Οι έρευνες δείχνουν ότι δεν αυξήθηκε η χρήση στο γενικό πληθυσμό και ιδιαίτερα στους μαθητές και τους νέους, που αποτελούν τις πιο ευάλωτες ομάδες. Δεν έχουμε ακόμη διευκρινίσει τους λόγους αυτής της αντίστασης, αν και στους μαθητές δεν μπορεί να αγνοηθεί το σημαντικό έργο που επιτελούν τα Κέντρα Πρόληψης σε όλη τη χώρα. Αντίθετα όμως, παρατηρούμε μια επιδείνωση της κατάστασης των ίδιων των χρηστών, που εξαθλιώνονται διαρκώς, στρέφονται σε φτηνές και επικίνδυνες ουσίες, περιθωριοποιούνται και δεν προσεγγίζουν εύκολα υπηρεσίες φροντίδας και υγείας.

Από την πλευρά μας κάνουμε ότι μπορούμε να αντιμετωπίσουμε αυτήν την κατάσταση. Όταν λόγω των συνθηκών αυτών είχαμε μια επιδημία του AIDS ανάμεσα στους χρήστες το 2011, η πολιτεία αντέδρασε άμεσα και η επιδημία σύντομα ελέγχθηκε. Παράλληλα ο προϋπολογισμός του ΟΚΑΝΑ αυξήθηκε σημαντικά ώστε να μπορέσει να απορροφηθεί η λίστα αναμονής στα προγράμματά του και να ενισχύσει τις υπηρεσίες του σε όλα τα άτομα που τις χρειάζονται. Υπάρχουν πολλά που πρέπει να γίνουν ακόμη, αλλά πιστεύω ότι μέσα στις ασφυκτικές οικονομικές συνθήκες που αντιμετωπίζουμε οι φορείς, οι οργανισμοί και οι επαγγελματίες των εξαρτήσεων κάνουν ότι μπορούν και δίνουν τον καλύτερο εαυτό τους για να προσφέρουν βοήθεια σε όσουν την χρειάζονται.

*Ο νευρολόγος - ψυχίατρος Ευάγγελος Καφετζόπουλος ανέλαβε τη θέση του Προέδρου του ΟΚΑΝΑ πριν 2 περίπου χρόνια, ενώ προηγουμένως υπήρξε αναπληρωτής διευθυντής Εφαρμογής Προγραμμάτων του Οργανισμού στον οποίο εργάζεται από το 2002. Είναι πρώην επίκουρος καθηγητής Φαρμακολογίας του Ιατρικού Τμήματος Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και επισκέπτης καθηγητής Νοσηλευτικού Τμήματος του Πανεπιστημίου Αθηνών και Παντείου Πανεπιστημίου. 

tvxs.gr

_